Σσαμπάτ: «Ένα συναρπαστικό αστυνομικό μυθιστόρημα, με πολιτικό και κοινωνικό σχόλιο, αριστοτεχνικά γραμμένο»

Το Σσαμπάτ, το Σάββατο, ημέρα ανάπαυσης, ημέρα ιερή για τους Εβραίους, θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ένα μεσογειακού τύπου νουάρ, ένα κοινωνικό αστυνομικό μυθιστόρημα- αν και είναι δύσκολες οι απόλυτες ειδολογικές κατηγοριοποιήσεις- που φωτίζει την κοινωνία μέσα από το έγκλημα ή καλύτερα τα εγκλήματα, αφού στην πραγματικότητα έχουμε να κάνουμε με εγκλήματα που αλληλοσυνδέονται: στα Ιωάννινα, στο Βόλο και στη Σύρο, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.

Έχουμε όμως και μία εξαφάνιση, συγγραφικό τέχνασμα που επιτείνει την αγωνία και τη δραματικότητα, αφού συνεχώς μας συνοδεύει η απειλή ενός ακόμη εγκλήματος. Θα έχουμε έναν ακόμη φόνο; Δεν θα κάνω spoiler, θα πρέπει να διαβάσετε το βιβλίο για να απαντήσετε!

Σαν καθρέφτης το Σσαμπάτ αντικατοπτρίζει τις παθογένειες της σύγχρονης ελληνικής -και όχι μόνο- κοινωνίας, από την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τις μέρες μας και δημιουργεί έτσι ένα πλέγμα όπου το παρελθόν με το παρόν εναλλάσσονται και συνομιλούν διαρκώς. Οι ήρωες του βιβλίου έχουν να ξεκαθαρίσουν λογαριασμούς με το παρελθόν σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο μέχρι την τελική λύση και την κάθαρση.

Φλερτάρει βέβαια το Σσαμπάτ με το κοινωνικό μυθιστόρημα, την ιστορία, το ημερολόγιο, το ψυχογράφημα, το campus novel, την κοινωνιολογική μελέτη, την πολιτική ανάλυση αλλά και τη δημοσιογραφία, αφού το αστυνομικό δελτίο αποτελεί πηγή έμπνευσης και δίνει συχνά το παρόν στο βιβλίο. Η συγγραφέας έχει συλλέξει ακόμη πολλά ιστορικά στοιχεία και έχει κάνει ενδελεχή έρευνα σε αρχεία, κι έτσι το Σσαμπάτ ακροβατεί ανάμεσα στη μυθοπλασία, την επικαιρότητα -που επιβιώνει πολύ πέρα απ’ όσο νομίζουμε- και την ιστορία. Ο Τύπος, τα Μέσα, με την τεράστια δύναμη που έχουν να φωτίζουν ή να αποσιωπούν την πραγματικότητα, να κατασπαράσσουν ή να εξαγνίζουν, συμβάλλουν στην εξέλιξη της πλοκής και στη λύση του μυστηρίου, αλλά και στην απόδοση της δικαιοσύνης.

Η Γιώτα Κοντογεωργοπούλου ακολουθεί την παράδοση καταξιωμένων δημοσιογράφων που έχουν γράψει ή γράφουν αστυνομικά μυθιστορήματα όπως ο Γιάννης Τσιριμώκος, ο Νίκος Μαράκης, ο Ανδρόνικος Μαρκάκης και η Αθηνά Κακούρη.

Η γυναικεία ματιά έρχεται να εμπλουτίσει την αφήγηση, να δημιουργήσει με ευαισθησία και ανθρωπιά σύνθετους γυναικείους  και ανδρικούς χαρακτήρες που ξεφεύγουν από τους τυποποιημένους ήρωες και τα στερεότυπα. Η Γιώτα διεισδύει στον ψυχισμό των ηρώων της, και αποδίδει με μαεστρία τα πάθη, τις αδυναμίες αλλά και την απίστευτη δύναμη που κρύβουν μέσα τους οι άνθρωποι, ακολουθώντας τους στην εξέλιξή τους, από την παιδική ή νεανική τους ηλικία μέχρι την ωριμότητα. Πλάθει χαρακτήρες αγωνιστές, που αγωνίζονται για μια δικαίωση, που έρχεται τελικά, για κάποιους ήρωες, μετά θάνατον ή και μετά από δύο γενιές. Οι ήρωές της παλεύουν με τους δαίμονές τους και, κάποτε, λυτρώνονται, «κάπου ανάμεσα στην ανθρώπινη και στη θεία δίκη» για να θυμηθούμε και τον Παπαδιαμάντη.

Οι διαφορετικοί, οι άλλοι, οι αλαφροΐσκιωτοι, που βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνίας, γιατί βλέπουν αυτό που οι άλλοι δεν μπορούν να δουν, είναι τα θύματα αλλά ταυτόχρονα και το κλειδί για να φτάσουμε στην εξιχνίαση της υπόθεσης και στην αποκατάσταση της τάξης. Ο Σωτήρης ή ο Ντυμένος, ο Θεός, η Μαργαρίτα, η Εσθήρ «διακρίνονται από τη μοναξιά του διαφορετικού που οι άνθρωποι αρέσκονται να διώκουν», όπως μας λέει η συγγραφέας.

Οι αφηγητές εναλλάσσονται, προσφέροντας έναν πολυφωνικό χαρακτήρα στην αφήγηση, ενώ  το βιβλίο χωρίζεται σε μικρά κεφάλαια, με συνεχή φλας μπακ που κρατούν τον αναγνώστη σε εγρήγορση και απαιτεί την ενεργή συμμετοχή του. Η γραφή της είναι ευθύβολη, γλαφυρή, άμεση, εξομολογητική, σπαρακτική, στοχαστική, ποιητική, αφοπλιστική, ενίοτε ειρωνική, με χιούμορ και σαρκασμό κι έτσι μαγνητίζει τον αναγνώστη.

Η λογοτεχνία και η φιλοσοφία  συνοδεύουν την αφήγηση, την πλοκή και τους χαρακτήρες του βιβλίου μέσα από τις αναφορές στον Ντοστογιέφσκι, στον Νίτσε, στους κλασικούς αλλά και στον Γιωσέφ Ελιγιά, τον Εβραίο ποιητή της λίμνης. Ίσως και το όνομα της ηρωίδας, της Χανούλας, να είναι ένα νεύμα της συγγραφέως είτε στο όνομα της μητέρας του ποιητή, είτε σε ένα κοινό εβραϊκό όνομα, που συμβολίζει τη χάρη του θεού ή την ελπίδα, και συνεκδοχικά περικλείει τους Ρωμανιώτες Εβραίους που εκτοπίστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και ζητούν να βγει στο φως η ιστορία τους, ώστε να μη λησμονηθεί και να μην επαναληφθεί.

Το βιβλιοπωλείο με το όνομα Υπόγειο, που παραπέμπει φυσικά στο ομώνυμο έργο του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα, αλλά και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων είναι οι βασικοί χώροι που κινούνται οι ήρωες και εκτυλίσσεται η πλοκή. Η τοπογραφία, με τη μικρή και κλειστή κοινωνία των Ιωαννίνων, που οριοθετείται από το κάστρο και τη λίμνη, θα έπρεπε να καθιστά πιο εύκολη την αποκρυπτογράφηση του μυστηρίου, κρατά αντίθετα «καλά κρυμμένα μυστικά». Οι αναγνώστες θα αναγνωρίσουν ακόμη πολλά τοπόσημα από τα Ιωάννινα αλλά και τη Σύρο, ενώ και η Αθήνα, ο Βόλος και το Αγκίστρι κάνουν την εμφάνισή τους μέσα στις σελίδες του βιβλίου και γίνεται έτσι η συγγραφέας και ξεναγός των τόπων που επιλέγει.

Η Γιώτα χρησιμοποιεί ακόμη τη δύναμη της φωτογραφίας ως μαρτυρίας και ντοκουμέντου, του ημερολογίου αλλά και της προφορικής μαρτυρίας, των αρχείων αλλά και των τεχνών, ιδίως της ζωγραφικής ως σανίδας σωτηρίας της μνήμης -ατομικής, οικογενειακής και συλλογικής. Το μοίρασμα, η έκθεση στη δημόσια σφαίρα και η μεταλαμπάδευση από γενιά σε γενιά των θετικών αλλά και επώδυνων ψηφίδων της μνήμης είναι η μόνη ελπίδα για την συγκρότηση της πραγματικής μας ταυτότητας και την αυτογνωσία.

Η Γιώτα τελικά μας χαρίζει ένα συναρπαστικό, στέρεα δομημένο αστυνομικό μυθιστόρημα, με πολιτικό και κοινωνικό σχόλιο, αριστοτεχνικά γραμμένο, με διαρκείς ανατροπές και σασπένς από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα, όπου η πλοκή εξελίσσεται με καταιγιστικό ρυθμό παρά τις 500 και κάτι σελίδες του,  και που σας καλώ όλους ανεπιφύλακτα να απολαύσετε!