Τα αγενή μέταλλα της Ιστορίας

H Κωσταντία Σωτηρίου είναι μια από τις σημαντικότερες νέες φωνές της Κυπριακής λογοτεχνίας. Το αποτύπωμά της είναι οικουμενικό και παράλληλα σκάβει βαθιά στην ιστορία της χώρας της.Στο νέο της μυθιστόρημα το νήμα της ιστορίας αρχίζει να ξεδιπλώνεται τον Απρίλη του 2019.

Επτά θύµατα του πρώτου κατά συρροήν δολοφόνου της χώρας, πέντε µετανάστριες και δύο παιδιά,θα βρεθούν σε διάφορες περιοχές, ανάµεσα στις οποίες και η Κόκκινη Λίµνη, ο κρατήρας του µεταλλείου της Κοκκινοπεζούλας, όπου στο παρελθόν άφησαν την τελευταία τους πνοή δεκάδες µεταλλωρύχοι χτυπηµένοι από πνευµονοκονίαση.

Μια γυναίκα, που έχασε νέα τον άντρα της στο φονικό µεταλλείο, αφηγείται σήµερα, µε αφορµή τη σταδιακή ανεύρεση των δολοφονηµένων γυναικών, τη δική της σκληρή ζωή. Ένα αλμανάκ-ξυράφι, μια χιονόμπαλα που σπάει και γεμίζει σκόνη και το διαμελισμένο άγαλμα του Απόλλωνα, η κηλίδα στη φορεσιά της χώρας.

Συνέντευξη στον Μιχάλη Παπαγεωργίου

Kαταφέρνεις με τρόπο ζηλευτό να συνδυάσεις τα μακάβρια ευρήματα του παρόντος και του παρελθόντος. Ήθελες να γράψεις από πριν κάτι για τους άτυχους μεταλλωρύχους ή ο συνδυασμός των γεγονότων ήταν ο σπινθήρας; Αναφέρεσαι σχετικά στο τέλος του βιβλίου αλλά θα ήθελα να μου πεις κάτι παραπάνω.

Ο σπινθήρας ήταν ασφαλώς  η ανακάλυψη των πτωμάτων των μεταναστριών γυναικών στην τοξική κόκκινη λίμνη που δημιουργήθηκε όταν το μεταλλείο της περιοχής μεταφέρθηκε στην επιφάνεια, μετά την συνειδητοποίηση ότι το υπόγειο μεταλλείο και οι πρακτικές εξόρυξης είχαν  οδηγήσει στον θάνατο δεκάδων μεταλλωρύχων την δεκαετία του 1950. Το γεγονός αυτό δημιούργησε αμέσως μια σύνδεση για μένα, ανάμεσα στην τότε εργατική τάξη, τους φτωχούς εργάτες που τύγχαναν εκμετάλλευσης και οδηγήθηκαν στον θάνατο τόσο άδικα και τόσο πρόωρα και  στην σύγχρονη εργατική τάξη στην Κύπρο που την βλέπουμε υπό την μορφή των ξένων εργατών, ειδικότερα των ξένων μεταναστριών γυναικών. Ήθελα να γράψω για το τί έγινε τότε σε συνδυασμό με το τί έγινε τώρα, και να τονίσω ακριβώς πως η ζωή κάποιων είναι για κάποιους άλλους που έχουν εξουσία και βρίσκονται σε προνομιακή θέση, αναλώσιμη. 

Αδυνατώ να πιστέψω πως τα θύματα του πρώτου κατά συρροή δολοφόνου στην Κύπρο ανακαλύφθηκαν τόσο πρόσφατα, το 2019. Αργά αντανακλαστικά, λιγότερα περιστατικά βίας, ένστικτα που δεν βγάζουν ατμό στη κατσαρόλα του πάθους, απλή τύχη(;), ευελιξία του εγχώριου CSI,άλλες τύπου ψυχοπαθογένειες;

Όπως αναφέρω στο βιβλίο, είχε βρέξει πολύ εκείνη την χρονιά και αν δεν έβρεχε τόσο, δεν θα γέμισαν τα πηγάδια και  οι λίμνες και τα φρεάτια και δεν θα έρχονταν στην επιφάνεια οι σωροί των γυναικών. Αυτός που τις σκότωσε γνώριζε πολύ καλά που θα μπορούσε να κρύψει τις σωρούς των θυμάτων. Και εδώ θέλω να σου πω ότι στην Κύπρο υπάρχει αυτή η πως να την χαρακτηρίσω τώρα «τακτική» να ρίχνονται στα άδεια πηγάδια τα σώματα δολοφονημένων. Αυτό έγινε φανερό και  από τους ομαδικούς τάφους που ανακαλύφθηκαν και στους οποίους βρέθηκαν οι σωροί Τουρκοκύπριων από τις διακοινοτικές ταραχές του 1963-67 και Ελληνοκυπρίων από την Τουρκική εισβολή του 1974. Το γεγονός ότι η ανακάλυψη των θυμάτων ήταν τυχαία, νομίζω κάνει ακόμα πιο αποτρόπαια την πράξη επειδή όλα αυτά γίνονταν κάτω από την μύτη μιας κοινωνίας η οποία είχε ίσως καλύτερη εντύπωση για τον εαυτό της από τί ισχύει στην πραγματικότητα. Οι γυναίκες υπήρξαν θύματα επειδή ήταν μετανάστριες, επειδή ήταν ξένες σε ένα τόπο που σε μεγάλο βαθμό αδιαφορεί για την ύπαρξη τους και επειδή κανένας δεν θα νοιαζόταν αρκετά για τις ψάξει.

 Η αρχαία φωνή που κινεί και ενώνει τα νήματα της ιστορίας είναι μια μηχανή του χρόνου με έντονο θόρυβο και παραγωγή συναισθημάτων. Πως οδηγήθηκες σε αυτή τη σημαντική συγγραφική ανάσα διήγησης;

Σε όλα τα βιβλία μου ηχεί πάντα η φωνή του τόπου, η αρχαία φωνή των ανθρώπων, τα ήθη και τα έθιμα και οι παραδόσεις. Πιστεύω πως η αρχαία φωνή υπάρχει δίπλα μας και είναι ανάγκη πλέον να την αφουγκραστούμε. Επίσης να πω ότι κι εγώ ως συγγραφέας ένιωθα την ανάγκη αυτής της ανάσας στο γράψιμο, αφηγούμενη τόσο δύσκολα θέματα, όπως αυτά τα περιγράφω στο βιβλίο. 

Το κεφάλαιο με τον τίτλο του βιβλίου είναι ίσως αυτό που με κλόνισε περισσότερο. Ο Διαμελισμός του αγάλματος είναι ζωώδης, άγριος, ισοδύναμος με κανιβαλισμό. Πόσο «ραγισμένος» είναι ο αρχαιολογικός πλούτος του νησιού;

Σε ευχαριστώ που το επισημαίνεις αυτός επειδή στο μυαλό μου είχα κι εγώ την λέξη κανιβαλισμός όταν έγραφα για αυτό το άγαλμα. Ο διαμελισμός νομίζω αντιστοιχεί σε πολλά, στην άγνοια για την αρχαία κληρονομιά και  το βάθος της, που απέχει πολύ από εθνικιστικές εξάρσεις και εθνικισμούς, στην καπατσοσύνη και την εκμετάλλευση  που βλέπεις να είναι διάχυτα σε πολλά θέματα στο νησί, στην έλλειψη ανθρωπιάς, στο αποικιοκρατικό παρελθόν μας που μας στοιχειώνει με τρόπους που δεν είμαστε σε θέση να εξετάσουμε ακόμα. Ακόμα και το γεγονός ότι η κεφαλή αυτού του αγάλματος, το μόνο  μέρος του οποίου διασώθηκε μαζί με το πόδι, είναι γνωστό με το όνομα ενός Εγγλέζου Δούκα και βρίσκεται στο  Αρχαιολογικό μουσείο της Βρετανίας, είναι ενδεικτικό  του ραγίσματος στο οποίο αναφέρεσαι. Ωστόσο, το ράγισμα αυτό έχει για μένα να κάνει και με μια τομή ενός κόσμου που φεύγει και χάνεται και αποτελεί μια άυλη κληρονομία που έχουμε χρέος να σώσουμε. Για αυτό και καταγράφω αυτόν τον κόσμο στα βιβλία μου.

Η σχέση γιαγιάς και οικιακής βοηθού είναι μια φασματική εικόνα που ξεκινά σαν ζωγραφιά και καταλήγει σε μια κακοτεχνία. Διαφορά ηλικίας, ρατσισμός χωρίς τη «γνώση» της λέξης, βαλίτσες που κλείσανε για ταξίδι χωρίς επιστροφή. Πόσα πράγματα μας χωρίζουν ενώ αισθανόμαστε ασφαλείς;

Αυτή η εικόνα των ηλικιωμένων που έχουν πια συντροφιά τις ξένες γυναίκες είναι πολύ συνηθισμένη στην Κύπρο. Και είναι τραγικό το πόση λίγη ευγνωμοσύνη τρέφουμε για όλες αυτές τις γυναίκες που άφησαν πίσω τη ζωή τους, την χώρα τους, τις οικογένειές τους και τα παιδιά τους για να φροντίζουν τους δικούς μας ανθρώπους, τους ηλικιωμένους γονείς μας και τα παιδιά μας. Το πιο τραγικό είναι αυτό που περιγράφω στο βιβλίο, μια γυναίκα, που κι εκείνη είχε αναγκαστεί να αφήσει τα πάντα για να επιβιώσει, βρίσκεται τώρα στην ανάγκη μιας ξένης εργάτριας και αδυνατεί να την κατανοήσει και να την καταλάβει.Το ότι δεν είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε ότι είναι ίσως λιγότερα αυτά που μας χωρίζουν από αυτά που μας ενώνουν, αυτό είναι που πρέπει να μας κάνει να μην νιώθουμε ασφαλείς. Σε αυτό τον τόπο, στην Κύπρο, υπήρξαν πολλές βαλίτσες που έκλεισαν κατά καιρούς χωρίς τελικά την δυνατότητα επιστροφής. Αυτό θα ήθελα να ελπίζω ότι μπορεί να μας διδάξει κάτι.

 Πως μπορούμε να αποφύγουμε τα κομμάτια της τοξικής λίμνης που μας περιβάλλουν ενώ κολυμπάμε αμέριμνα; Να σταματήσουμε τις βουτιές;

Δεν μπορούμε να κολυμπάμε αμέριμνα όταν μας περιβάλλουν τοξικές λίμνες. Πρέπει να έχουμε επίγνωση και να το καταλαβαίνουμε όταν το νερό είναι φαρμακερό. Δεν σταματάμε ποτέ  να κολυμπάμε ενάντια στα κύματα, αλλά είναι καλό να έχουμε μαζί μας τα ανάλογα σωσίβια, ταξική συνείδηση, ανθρωπιά, αγάπη και σεβασμό. Και μνήμη, όχι κοντή μνήμη, αληθινή ανάμνηση όσων ζήσαμε, όσων υπήρξαμε και αυτού που πλέον είμαστε.

Ποια λουλούδια ή φυτά σου ξυπνούν αναμνήσεις; Η αειφορία και τα αρώματα στο βιβλίο είναι απαραίτητες πνοές

Τρεμιθιά και Αροδάφνη και Στέρακος και Αντρουκλιά και Μερσινιά και Λατζιά, τα δέντρα που παίζαμε στην σκιά τους στην παιδική μας ηλικία και ακόμα τα θυμάμαι με αγάπη. Και οι αρχαίες ελιές με τις μεγάλες κουφάλες. Και οι ευκάλυπτοι κοντά στο πατρικό μου, δέντρα που έφεραν στην Κύπρο οι Εγγλέζοι από την Αυστραλία για να στεγνώσουν τους βάλτους και να γλιτώσουν από την ελονοσία.  Οτιδήποτε μας κάνει να αναπνέουμε και να θυμόμαστε πως υπάρχει κάτι για να ελπίζουμε, να θυμόμαστε και να αγαπούμε.