27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης: Ταινίες από κάθε άκρη του πλανήτη

Του Γιάννη Μουγκολιά

Σε πλήρη εξέλιξη βρίσκονται όλα τα τμήματα του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που με τις προβολές του ανοίγει ένα παράθυρο στον κόσμο ταξιδεύοντάς μας σε κάθε άκρη του πλανήτη και με τον τρόπο αυτό συγκεντρώνει όλες τις πραγματικότητες χωρίς τη φαντασία της μυθοπλασίας και αποτυπώνει τη φρεσκάδα αλλά και τη γνώση νεαρών αλλά και έμπειρων σκηνοθετών.

Καταγεγραμμένες πραγματικότητες λοιπόν, καθημερινές, της διπλανής πόρτας ή σε βάθος τεκμηριωμένες δουλειές, αναζητήσεις σε αρχειακά υλικά, μπόλικη έρευνα και το αποτέλεσμα ένα ευρύτατο πεδίο γνώσης που ανοίγεται μπροστά μας.

Συμπαραγωγή Πολωνίας, Βιετνάμ, Σουηδίας, Τσεχίας και Κατάρ αποτελεί η καλύτερη έως σήμερα ταινία του διεθνούς διαγωνιστικού τμήματος, το ντοκιμαντέρ «Παιδί της σκόνης» της Πολωνής σκηνοθέτριας, σεναριογράφου και παραγωγού Weronica Mliczewska. Ο Βιετναμέζος Σανγκ, ένα από τα παιδιά που εγκαταλείφθηκαν από τους πατέρες του, Αμερικανούς στρατιώτες του Βιετνάμ μετά τον πόλεμο, στα 55 του πλέον χρόνια κάνει πράξη το απωθημένο του όνειρο και εντοπίζει τον πατέρα του που είναι άρρωστος και ζει στις ΗΠΑ. Έτσι εγκαταλείπει για λίγο την οικογένειά του στο Βιετνάμ και ταξιδεύει στις ΗΠΑ. Ένα ταξίδι – οδοιπορικό πέραν της αναζήτησης, που γίνεται οδοιπορικό στον χρόνο διόλου ανώδυνο αφού τα τραύματα που έχει αφήσει ο πόλεμος πάνω του αλλά και στον καθορισμό της ταυτότητά του, μισό αιώνα μετά παραμένουν ανεπούλωτα. Ένα ταξίδι ταυτόχρονα εσωτερικό που φέρνει στην επιφάνεια τις διαφορές θέασης της ζωής από Αμερικανούς και Βιετναμέζους, εν τέλει μια πολύ δύσκολη προσπάθεια να γεφυρωθούν δυο διαφορετικοί κόσμοι και πολιτισμοί, διαφορετικές γενιές αλλά κυρίως να δρομολογηθούν η συνύπαρξη και η συμφιλίωση στο πλαίσιο της οικογένειας, της κατανόησης και της αγάπης.

Προλογίζοντας την προβολή της ταινίας συνοδευόμενη από πολλούς συντελεστές της που κατάγονται από πολλά και διαφορετικά κράτη, η σκηνοθέτρια Weronica Mliczewska υπογράμμισε τον ρόλο της ευθύνης, της πληγής αλλά και τη δύναμη της αγάπης στο ντοκιμαντέρ της. Μπορεί η ταινία να έχει αφορμή τον πόλεμο που έχει σαφώς πολιτικές προεκτάσεις, ωστόσο δεν πρόκειται για μια «πολεμική» ταινία και το μήνυμά της έχει κυρίως να κάνει με την αγάπη και με τις ζωές που μένουν μετέωρες και κατεστραμμένες ακόμα και μισό αιώνα μετά το τέλος του. Ουσιαστικά το ντοκιμαντέρ είναι μια οικουμενική ταινία που αποκτά καθολικό μήνυμα ξεφεύγοντας κατά πολύ από τα περιοριστικά όρια του πολέμου στο Βιετνάμ. Ένα καθηλωτικό ντοκιμαντέρ, σπάνιας εσωτερικότητας και συναισθηματικής δύναμης, που συγκινεί, που αναπνέει με εξαιρετικό ρυθμό αφού οι ανατροπές και οι εναλλαγές της πραγματικής ιστορίας πραγματικά υπερκαλύπτουν ακόμα και τις κορυφώσεις και τα αναπάντεχα ενός επιδέξιου σεναρίου. Δεν θα μαρτυρήσουμε την πλοκή και την καταλυτική αποκάλυψη της ταινίας. Δεν υπάρχει λόγος άλλωστε αφού είναι τέτοια η γνησιότητα και η αυθεντική συγκίνηση που υπάρχει στην ταινία που την καθιστούν την θέασή της πραγματική εμπειρία. Και βέβαια πρέπει να τονιστεί ότι η αφήγηση είναι ρεαλιστική και με βαθύ σεβασμό στην ιστορία και ό,τι βλέπουμε απέχει κατά πολύ από τη μελοδραματοποίηση. Το συναίσθημα κυλάει φυσικό και άμεσο βυθίζοντας τον θεατή στη λυτρωτική προοπτική.

Στην Παραγουάη μας ταξιδεύει το ντοκιμαντέρ του Juanjo Pereira «Κάτω από τις σημαίες, ο ήλιος» που προβλήθηκε το επίσημο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα, ρίχνοντας φως στην αυταρχική διακυβέρνηση της χώρας από τον στρατηγό Αλφρέδο Στρένσερ που έπεσε το 1989 ωστόσο και η διάδοχη κατάσταση ήταν κάτι που την πλησίαζε. Μειονεκτήματα του ντοκιμαντέρ: η έλλειψη πλούσιου αρχειακού υλικού και ένας βαρύγδουπος τόνος στα σχόλια όπως και ένας υπερβολικός στόμφος στις εικόνες τις οποίες ουσιαστικά δημιουργεί ο σκηνοθέτης με ποιητικό τρόπο λοξοδρομώντας από την κατεύθυνση του είδους του ντοκιμαντέρ.

Την δυνατή ιστορία ενός δυναμικού ακτιβιστή, ηγέτη του κινήματος των αυτοχθόνων της Αμερικής μας αφηγείται το θαυμάσιο και καταιγιστικού ρυθμού ντοκιμαντέρ «Λευτεριά στον Λεονάρντ Πελτιέ» των Jesse Short Bull και David France, που προβλήθηκε επίσης στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα, στον δρόμο για τα βραβεία. Ο Πελτιέ, εμβληματική προσωπικότητα των Ινδιάνων που καταδικάστηκε άδικα πριν 50 χρόνια που έγινε σε αδιευκρίνιστες συνθήκες, παρέμενε μέχρι το 2025 φυλακισμένος. Οι αιτήσεις του για αποφυλάκιση όλα αυτά τα χρόνια πάντα σκόνταφταν και το κράτος του γύριζε την πλάτη ακόμα και με τον Μπιλ Κλίντον που του είπε: «Αν δεχτείς τον φόνο θα σε αμνηστεύσω». Πλήθος προσωπικών συνεντεύξεων με Ινδιάνους αλλά και εμπλεκόμενους στην υπόθεση, πλούσιο αρχειακό υλικό με βίντεο γίνονται τα μέσα και οι μάρτυρες μια εξαντλητικής έρευνας. Όλη η ξέφρενη ταχύτητα του φιλμ, η ερευνητική και τολμηρή διάσταση του ντοκιμαντέρ οδηγούν στο κεφαλαιώδες ερώτημα μιας κατάφωρης κοινωνικής αδικίας. Μέχρι εκεί όμως, ο δρόμος μακρύς και συναρπαστικός.

Από τις ΗΠΑ είναι η σπουδαία και καταξιωμένη σκηνοθέτρια Lauren Greenfield στην οποία υπάρχει ειδικό αφιέρωμα στο έργο της με την προβολή 6 ταινιών της μεγάλου μήκους και 4 ταινιών της μικρού μήκους.

Ξεχωρίζουμε το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ της «Η Γενιά του Πλούτου», παραγωγής 2028 όπου η σκηνοθέτρια με εξαιρετικό έλεγχο του υλικού της, επιστημονική προσέγγιση και εμβάθυνση, συνεντεύξεις με τα αρμόδια άτομα, εικόνες που υπογραμμίζουν καίρια τον στοχασμό της και με καυστικό σχολιασμό απόλυτα τεκμηριωμένο που δεν μένει στα άνυδρα όρια μιας αυστηρής, εξειδικευμένης διατριβής αλλά μπολιάζεται με ειρωνεία, διακριτικό χιούμορ, έντονη ψυχαγωγική διάθεση και ευαισθησία, θέτει στον πυρήνα του προβληματισμού της την απληστία, τον άκρατο καταναλωτισμό, την επιθυμία να αποκτήσουμε όλο και περισσότερα αγαθά. Η Greenfield διατυπώνει ένα πραγματικό δοκίμιο και μια αποκαλυπτική μαρτυρία για το διεφθαρμένο Αμερικανικό Όνειρο, την παγκόσμια οικονομική άνθηση και ύφεση, το συνεχώς αυξανόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, το κόστος που μπορεί να έχει για τον απλό άνθρωπο η προσπάθεια για υπερβολικό πλουτισμό αλλά και γενικότερα το τίμημα που καταθέτει ο άνθρωπος για τον καπιταλισμό, τον ναρκισσισμό και την απληστία. Επιμέρους πρόσωπα αυτού του κυνηγιού του πλούτου: η διασημότητα, η εξουσία, η εμπορευματοποίηση του σεξ, η άρρωστη εμμονή και προσπάθεια για το τέλειο σώμα. Ένα ντοκιμαντέρ με εξαιρετικό ρυθμό που παρότι βάζει το μαχαίρι στο κόκαλο και είναι προϊόν συγκροτημένης επιστημονικής έρευνας, παρακολουθείται με σπάνια διάθεση. Αξίζει να υπογραμμιστεί ο τρόπος που η σκηνοθέτρια με τις ερωτήσεις της αποσπά πολύ ενδιαφέρουσες σκέψεις και πολλή αλήθεια από έναν ζάμπλουτο που ήρθε σαν κομήτης αναρριχόμενος αλλά και πεπτωκώς, μια οδηγό λεωφορείου, μια πορνοστάρ και μια ανήλικη σταρ της ομορφιάς. Από τη μεγάλη οθόνη παρελαύνουν εικόνες παρακμής με τον πλούτο και το πρεστίζ να σαγηνεύουν τους ανθρώπους δημιουργώντας συνθήκες εθισμού, ιδανικά σε κατάρρευση όπως «Αν ήσουν κούκλος και οδηγούσες BMW, ήσουν ο καλύτερος», «Να βγάλεις λεφτά ώστε να μην ξανακοιτάξεις πίσω», αλλά και οι τραγικές συνέπειες τέτοιων συμπεριφορών όπως η νεαρή κοπέλα που μας κοιτάζει κατάματα με ένα άδειο γεμάτο απόγνωση βλέμμα μέσα από την οθόνη κατά τη διάρκεια ενός βίντεο και μας λέει: «Παρακολουθείστε με να πεθαίνω. Play again. Το ντοκιμαντέρ τελειώνει με πολύ αισιόδοξο τρόπο, όταν οι οικογενειακές στιγμές δείχνονται ως αντίδοτο στην παράνοια της μοναχικής επιδίωξης πλούτου, αλλά και όταν πολλοί που εμφανίστηκαν πριν σχολιάζοντας, είναι επισκέπτες έκθεσης φωτογραφίας της σκηνοθέτριας σε μια γκαλερί δίνοντας μια συγκινητική στιγμή ανακεφαλαίωσης.

Πολύ καλές εντυπώσεις άφησε το ντοκιμαντέρ «Τα διαμερίσματα» της Ιταλίδας Alessandra Celesia που προβλήθηκε στο τμήμα «Top Docs» που στελεχώνεται από επιλεγμένες στιγμές του είδους. Η εξέγερση στο Μπέλφαστ μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών, οι μάχες στους δρόμους για την ενοποίηση της Ιρλανδίας, επιστρέφουν σαν φαντάσματα στα διαμερίσματα μιας σύγχρονης πολυκατοικίας. Ο ρόλος της μνήμης, των αποκαλύψεων, του παρελθόντος που γλιστρά στο παρόν ως εφιάλτης χωρίς να το αφήνει ήσυχο στιγμή, φωλιάζουν μέσα σε συζήτηση με την ψυχολόγο, αλλά και σε πρόσωπα και περιστατικά. Αρχειακό υλικό με τις απεργίες πείνας, την κηδεία του θρυλικού επαναστάτη Μπόμπι Σαντς συνταιριάζεται με τις προσωπικές καταιγίδες του χτες που πλήττουν τους ήρωές μας στα διαμερίσματα φέροντας προσωπικά γιγάντια ρήγματα και με καίριες ρήξεις στον χρόνο και στον χώρο.