Κώστας Βαρώτσος: «Ο «Δρομέας» ήταν φαινόμενο, ένα σοκ για την Αθήνα»

Ο κορυφαίος ελληνας γλύπτης μας μίλησε επίσης για το σκηνικό του «Προμηθέα» του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας, τη ναζιστική Ευρώπη και την αγάπη του κόσμου κόντρα στο σύστημα

Στην … dream team των επιφανών συντελεστών που λαμπρύνουν τον πολυαναμενόμενο «Προμηθέα Δεσμώτη» του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας, εντάσσεται και ο πασίγνωστος, διεθνής ελληνας γλύπτης, ή αλλιώς ο δημιουργός του ξακουστού «Δρομέα» (μπροστά στο αθηναικό Hilton), Κώστας Βαρώτσος. Το συμβολικό σκηνικό του ετοιμάζεται για να υποδεχθεί ως κομμάτι του τη διάσημη ελληνοβρετανίδα πρωταγωνίστρια Κάθριν Χάντερ και να μας οδηγήσει σύντομα στις κερκίδες της Επιδαύρου, του Αρχαίου Ωδείου και του Ηρωδείου. Ο σημαντικός εικαστικός μίλησε σχετικά στο thebest.gr δηλώνοντας βαθιά ευρωπαιστής, λάτρης της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και άρρηκτα δεμένος με το «πραγματικό, πλατύ κοινό». Ταυτόχρονα όμως μας συστήθηκε και ως «εξόριστος» του συστήματος της τέχνης με το οποίο είναι σε ρήξη διαρκώς…

Το όνομά του είναι συνώνυμο των μνημειακών, δημόσιων γλυπτών και εγκαταστάσεων από γυαλί, μέταλλο, μάρμαρο, σε κομβικά και ιστορικά σημεία και εμβληματικές τοποθεσίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πανεπιστημιακός καθηγητής, με σπουδές σε Ιταλία και Αμερική, έχει ευτυχίσει να δει μεγάλα έργα του σε ανοιχτούς και κλειστούς χώρους σε όλη την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, να λάβει μέρος σε Μπιενάλε ενώ τιμήθηκε πέρυσι με αναδρομική έκθεση στο Ιδρυμα Θεοχαράκη, παρουσία του προέδρου της Δημοκρατίας. Λαλίστατος και πολύ προσιτός, δεν ανήκει σίγουρα στους καλλιτέχνες που «μασούν τα λόγια τους».

Τί θα μας αποκαλύψετε για τη συμβολή σας στην παράσταση του «Προμηθέα Δεσμώτη»; Πώς θα αποτυπωθεί στο σκηνικό σας η ουσία της τραγωδίας;

Πρόκειται για μια πολύ σημαντική τραγωδία, η οποία με έναν περίεργο τρόπο ταυτίζεται με τη σύγχρονη εποχή, αν και πάντα διαπιστώνουμε τη διαχρονική σχέση των ερωτημάτων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας με το σήμερα. Ο Προμηθέας, έδωσε φως και φωτιά στους ανθρώπους, θέλησε να τους βοηθήσει, κόντρα στην εξουσία. Είναι το αρχέτυπο της ανθρώπινης κοινωνίας η εναντίωση των κανόνων και των νόμων. Και η ελληνική κοινωνία «πατάει» σε αυτό αν και πάντα υπομένει μια τραγωδία και μια κατάρρευση, επειδή δυσκολεύεται να εξελιχθεί. Ο μεταβυζαντινός πολιτισμός δυστυχώς μετέφερε την στατικότητα και την εσωστρέφειά του στην κουλτούρα μας, ενάντια στις ιδέες της αρχαιότητας που βασίζονταν στην αμφισβήτηση και την εξελικτικότητα. Οποτε έπρεπε να εξελιχθούμε είχαμε τραγωδίες…

Ο Προμηθέας λοιπόν τιμωρείται που θέλησε την εξέλιξη, έφυγε και φυλακίστηκε. Δεν θεώρησα πως το σημαντικό ήταν να δείξω το βουνό και το βράχο όπου τον έδεσαν. Επέλεξα να παρουσιάσω μια εγκατάσταση που σηματοδοτεί τη μετάβασή του από τα ψηλά στα χαμηλά, την σχέση μεταξύ ιερού και γήινου ππου λειτουργεί κάθετα. Το «διάβασα» δηλαδή σαν μεταφορά από τη μια διάσταση στην άλλη. Χρησιμοποίησα σίδερο, πλέξι γκλας και φώτα, σε μια μίνιμαλ προσέγγιση ώστε να αναδεικνύονται όχι μόνο η ερμηνεία των ηθοποιών αλλά και μια στάση σεβασμού απέναντι σε ένα αρχαίο μνημείο όπως η Επίδαυρος.

Το σκηνικό έγινε με τη συνεργασία της διάσημης πρωταγωνίστριας Κάθριν Χάντερ και του σκηνοθέτη Σταύρου Τσακίρη; Θα το δούμε «ατόφιο» και στην Πάτρα; Το αναφέρω επειδή συχνά εδώ δεν έρχονται ολοκληρωμένα τα σκηνικά μετά την Επίδαυρο.

Η Κάθριν Χάντερ είναι μια μεγάλη θεατρική προσωπικότητα. Τη χαρακτηρίζει μια σχέση αυτοθυσίας με την τέχνη της γιατί έδωσε πραγματικά τη ζωή της στο θέατρο. Εχει τέτοιο πάθος, ώστε ο Προμηθέας της ταιριάζει «γάντι». Συζητάμε διαρκώς πάνω στο σκηνικό. Εχει μια ελαστικότητα ώστε να μπορεί να τοποθετηθεί σε διάφορες σκηνές. Γενικά βέβαια δεν ασχολούμαι με το θέατρο. Εχει προηγηθεί πριν αρκετά χρόνια πάλι με σκηνοθέτη το Σταύρο Τσακίρη, ένα ανέβασμα «Αντιγόνης» που ήταν καταπληκτική εμπειρία για μένα, ώστε να ξανασυνεργαστώ μαζί του. Μας συνδέει πλέον φιλία και σεβασμός.

Πώς εξηγείτε την αναγνωρισιμότητα και την πρωτοφανή απήχηση του «Δρομέα» στον κόσμο; Μέσω αυτού του έργου σας γνωρίζουν ακόμα και άνθρωποι που δεν έχουν την παραμικρή επαφή με τη σύγχρονη τέχνη. Εχετε αποτιμήσει το μέγεθος αυτής της επιρροής;

Αυτό που συνέβη ήταν αναπάντεχο πραγματικά. Ξέρετε, εμείς οι εικαστικοί είμαστε συνήθως εσωστρεφείς, κρυμμένοι μέσα σε ένα δωμάτιο και μας περιστοιχίζουν συνάδελφοι και ειδικοί. Συναντιόμαστε δηλαδή και … αυτοθαυμαζόμαστε. Σε όλο τον κόσμο ανήκουμε σε μια κλειστή κοινότητα. Ο «Δρομέας» μου αποκάλυψε από την αρχή της διαδρομής μου πως είχα την ανάγκη για το πραγματικό κοινό, δηλαδή εκείνους που αντιδρούν με υγεία και αυθεντικότητα μπροστά σε ένα έργο και όχι από εξειδικευμένο κόσμο υπονομευμένο ιδεολογικά. Μετά από αυτό, καλλιέργησα αυτή τη σχέση μου με τον πολύ κόσμο. Οι νεώτεροι ίσως δεν ξέρουν ότι ο «Δρομέας» είχε πολλούς εχθρούς όταν πρωτοεμφανίστηκε. Πρώτα στην Ομόνοια και μετά στο Χίλτον. Ηταν ένα πολιτισμικό σοκ για την Αθήνα αλλά και όλη την Ευρώπη. Επειδή το σύστημα της τέχνης στην Ελλάδα ακολουθούσε τα ξενόφερτα πρότυπα των ευρωπαικών κινημάτων ο «Δρομέας» έκανε την έκπληξη ως πρωτογενές έργο, από έναν Ελληνα για την Ελλάδα. Μιλάμε για φαινόμενο, το οποίο δυσκολεύονταν να αποδικωποιήσουν τότε.

Τί ακριβώς μας διαμηνύει ο «Δρομέας», το να κοιτάζουμε μπροστά επιμένοντας;

Είναι μια σύνθεση θραυσμάτων σε μια νέα κίνηση. Λέει δηλαδή: προχωράω συνθέτοντας τα κομμάτια μου. Η ίδια η Ελλάδα και ο πολιτισμός της είναι έτσι, αν το σκεφτούμε. Δεν πηγαίνει όπως μόνο μπροστά ο «Δρομέας» αλλά και προς τα πάνω, έχει δηλαδή οριζοντιότητα και καθετότητα. Αυτό συμβαίνει και στο ζειμπέκικο. Δεν είναι δηλαδή μόνο η ταχύτητα αλλά και η τάση να αγγίξει το ιερό. Ο κόσμος πιθανόν αυτό να μην μπορεί να το εξηγήσει αλλά το αισθάνεται.

Πόσο σας επηρεάζει η πολιτική; Επειδή συχνά έχετε καταγγείλει παράγοντες του χώρου σας και δημιουργήσει έργα που άπτονται της πολιτικής, όπως εκείνο στο πλοίο των μεταναστών στην Ιταλία.

Οτιδήποτε δημόσιο είναι και πολιτικό. Όλα μου τα έργα έχουν πολιτική υπόσταση. Δεν απευθύνονται σε ειδικούς σαν εξισώσεις, είναι συνδεδεμένα με την πολιτική διαστρωμάτωση του τόπου και όσα συμβαίνουν γύρω μας.

Γιατί οι έλληνες δυσκολεύονται να πλησιάσουν και να βάλουν στη ζωή του τα εικαστικά, ως κάτι απόμακρο και ακατανόητο; Αυτό συμβαίνει και σε άλλες χώρες;

Σε όλο τον κόσμο η συμπεριφορά του κοινού προς τη σύγχρονη τέχνη είναι πάνω- κάτω η ίδια. Και αυτό οφείλεται στο ότι η τέχνη έγινε εννοιολογική, δηλαδή άρχισε να περιγράφει τον εαυτό της απομακρύνοντας τον κόσμο. Ταυτόχρονα επηρεάστηκε από αήθεις αντιλήψεις με αποκορύφωμα την σχέση της με την οικονομία. Όταν προβάλλεις δηλαδή το ποιος «πουλάει» περισσότερο, την μετατρέπεις σε ένα χρηματιστήριο που επιβραβεύει τη στρατηγική και την καριέρα του εντυπωσιασμού περισσότερο από το ίδιο το έργο. Εγώ καθιερώθηκα από το κουράγιο που μου έδινε ο κόσμος. Είναι γνωστό πως πάντα ήμουν σε ρήξη με το σύστημα της τέχνης. Εχω δεχθεί πόλεμο, απομόνωση και με έχουν διαβάλει. Είναι οξύμωρο το ότι παραμένω στις επάλξεις.

Εχετε σημεία αναφοράς, που σφράγισαν την διαδρομή σας; Εννοώ ρεύματα ή καλλιτέχνες που θαυμάσατε.

Δεν υπάρχει παρθενογένεση στην τέχνη. Εγώ είμαι φορέας μιας πολιτισμικής γεωγραφικής περιοχής, μιας ελληνορωμαικής πάλης. Αθήνα- Ρώμη, αρχαία ελληνική γραμματεία και ρωμαικό δίκαιο, το ένα είναι συνέχεια του άλλου. Το ότι η δουλειά μου έγινε διεθνής το θεωρώ οπότε γονιδιακή υπόθεση. Από καλλιτέχνες θα έλεγα πως είμαι κοντά στο Γιάννη Κουνέλη, από πλευράς δρόμων και συλλογισμών, αλλά σίγουρα πήρα το νήμα και το εξέλιξα.

Με δραστηριότητα εκτός συνόρων για δεκαετίες, πόσο ακόμα πιστεύετε στην Ευρώπη των λαών;

Είμαι βαθιά ευρωπαιστής γι’ αυτό και ασκώ σκληρή κριτική στην Ευρώπη. Αντιπροσωπευτικό ήταν το έργο μου με τις πεσμένες σημαίες στη documenta στο Κάσελ. Μόνο όταν αντιλαμβάνεσαι τα λάθη μπορείς να βοηθήσεις στην εξέλιξη μιας τέτοιας ένωσης. Η σημερινή ευρωπαική ένωση βέβαια είναι αναμφίβολα ένα κακέκτυπο του αρχικού οράματος. Είναι μια φασιστική κατάσταση και θυμίζει ναζισμό. Αντί να αναδείξει τη διαφορετικότητα τω ιδεών, των αξιών και των πολιτισμών που δίδαξαν η ελληνική αρχαιότητα, παραπαίει συνθλίβοντας τους λαούς. Δεν βλέπω κανέναν ουσιαστικό διάλογο, φαντάζει στα μάτια μου σαν τον «Τιτανικό»..