Τελευταίο αντίο στον Γιώργο Μπαράκο

*Έφυγε η εμβληματική μορφή που συνδέθηκε με την άνθιση της τζαζ στην Ελλάδα, 39 χρόνια μετά το σφράγισμα του θρυλικού τζαζ κλαμπ του

Ο θάνατος του Γιώργου Μπαράκου σίγουρα κλείνει μια εποχή που συνδέθηκε με την αρχή της άνθησης της τζαζ στην Ελλάδα. Η παθιασμένη και αγνή αγάπη του για την τζαζ έκανε το όνομά του συνώνυμο με τις απαρχές της δημιουργικής τζαζ, τότε που η σημαντική ζύμωση στους χώρους των Ελλήνων μουσικών αλλά και στις συνεργασίες τους με ξένους μουσικούς της τζαζ που έρχονταν στη χώρα μας έδινε τα πρώτα εκλεκτά αποτελέσματα.

Χωρίς να είναι ο πρώτος χώρος που γεννήθηκε συναυλιακά η τζαζ στην Ελλάδα, το Τζαζ Κλαμπ, το θρυλικό «στου Μπαράκου» που άνοιξε στην εκπνοή του 1974 και αυγή της μεταπολίτευσης στην Ελλάδα στην πλατεία Ραγκαβά στην Πλάκα κάτω από την Ακρόπολη, αποτέλεσε τον πρώτο συγκροτημένο χώρο, ξεχωριστό πνεύμονα για το σίγουρα απαιτητικό είδος στη χώρα μας, στέγη των καλλιτεχνικών ανησυχιών των Ελλήνων μουσικών της τζαζ που εμφανίζονταν ζωντανά αλλά και συνέπρατταν με ξένους (Ευρωπαίους, ως επί το πλείστον Ούγγρους, αλλά και Αμερικανούς) μουσικούς, καθώς και προορισμό και αποκούμπι όλων των τζαζόφιλων που το έκαναν στέκι. Αρχικά οι απεριόριστες μουσικές γνώσεις του Γιώργου Μπαράκου αποκαλύφτηκαν σε ευρύ πεδίο αφού έβαζε ο ίδιος μουσική καθημερινά δίνοντας την ευκαιρία στους θαμώνες να απολαύσουν διαμάντια της πλούσιας δισκογραφικής του συλλογής.

Τα πρώτα βήματα ήταν δειλά. Η αφίσα που σχεδίασε για το κλαμπ ο φίλος του Μπαράκου, φανατικός θαυμαστής της τζαζ και κορυφαίος Έλληνας γραφίστας Δημήτρης Αρβανίτης, οι πρώτες συσπειρώσεις των θαυμαστών της τζαζ, οι γνωριμίες και οι συζητήσεις για το είδος. Ήταν ένα μικρός, ζεστός, όμορφος φιλόξενος χώρος με τη σκηνή των live, μπαρ και χωρητικότητα 80 περίπου ατόμων. Το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα στο Τζαζ Κλαμπ του ο Μπαράκος διοργάνωνε ζωντανές τζαζ βραδιές με συναυλίες που ανέβαζαν το θερμόμετρο του ενδιαφέροντος και ενθάρρυναν τις αυτοσχεδιαστικές αναζητήσεις των μουσικών. Έτσι σιγά σιγά εκτός από τη σκηνή των Ελλήνων μουσικών, «στου Μπαράκου» δημιουργήθηκε μια ολοζώντανη σκηνή εκπαιδευμένων ακροατών της τζαζ και μελλοντικών μουσικών που μάθαιναν, αντάλλασσαν απόψεις, άκουγαν δίσκους και ζωντανά συγκροτήματα, διάβαζαν βιβλία και περιοδικά του είδους, παρακολουθούσαν σεμινάρια και αντλούσαν ανεκτίμητες πληροφορίες για την αγαπημένη τους μουσική.

Το Τζαζ Κλαμπ ήταν εστία πληροφόρησης και δημιουργικής πράξης που περίπου για 10 χρόνια πρόσφερε ανεκτίμητα πράγματα στη γέννηση και την εξέλιξη της τζαζ στην Ελλάδα. Μπορεί να υπήρχε τζαζ δημιουργία και παλαιότερα σε πιο ελαφριές μορφές, όπως συνηθίζουμε να λέμε, ωστόσο τότε η αναμφισβήτητη ανθοφορία του είδους συνδέθηκε και με ποικίλες άλλες παραμέτρους όπως τις πρώτες κυκλοφορίες δίσκων σύγχρονης ελληνικής τζαζ, την αύξηση του μεριδίου της ξένης τζαζ στα δισκοπωλεία, την κυκλοφορία του πρώτου αμιγώς τζαζ περιοδικού στην Ελλάδα το 1977 με τίτλο «Τζαζ» στο οποίο έγραφε από την αρχή ο Μπαράκος και που διηύθυνε ο αείμνηστος Κώστας Γιαννουλόπουλος (αρθρογράφος, συγγραφέας, ιδρυτής του φεστιβάλ αυτοσχεδιαζόμενης μουσικής Praxis to 1980 και διευθυντής του ραδιοφωνικού σταθμού Jazz Fm το 1991), την έντονη δραστηριότητα του Σάκη Παπαδημητρίου στην Λέσχη Τζαζ στη Θεσσαλονίκη (1973-78) αλλά και ως συγγραφέα, μουσικού, ραδιοφωνικού παραγωγού και με άλλα πολλά και σημαντικά.

Ζωντανή ηχογράφηση του πρώτου δίσκου σύγχρονης τζαζ

Στο Τζαζ Κλαμπ του Μπαράκου δημιουργήθηκε η μαγιά λοιπόν. Κορυφαία στιγμή της λειτουργίας του αποτέλεσε εκεί στις 15 Απριλίου 1979 η ζωντανή ηχογράφηση του πρώτου δίσκου σύγχρονης τζαζ στην Ελλάδα, του «Αυτοσχεδιάζοντας στου Μπαράκου» όπου ο πιανίστας Σάκης Παπαδημητρίου και ο σαξοφωνίστας και κλαρινετίστας Φλώρος Φλωρίδης ξεδίπλωναν ένα πληθωρικό και άκρως δημιουργικό αυτοσχεδιαστικό τζαζ σετ συνταιριάζοντας υποδειγματικά αβανγκάρντ στοιχεία κα παραδοσιακές μουσικές μνήμες. Το μουσικό υλικό κυκλοφόρησε σε αυτοέκδοση το 1979 σε διπλό δίσκο βινυλίου. Με απόσταση σχεδόν αναπνοής, τον Σεπτέμβρη του 1979 κυκλοφόρησε το υπέροχο ομώνυμο άλμπουμ των Sphinx (Μάρκου Αλεξίου-πιάνο, Γιώργου Φιλιππίδη-κοντραμπάσο και Γιώργου Τρανταλίδη (ντραμς-κρουστά) από την εταιρεία Acba και με παραγωγό τον Γρηγόρη Φαληρέα. Πρόκειται για τις δυο πρώτες σημαντικές δισκογραφικές κυκλοφορίες τζαζ αυτοσχεδιασμού στην Ελλάδα. Μάλιστα οι Αλεξίου, Φιλιππίδης, Τρανταλίδης είχαν εμφανιστεί ζωντανά σε συναυλίες στο Τζαζ Κλαμπ. Όπως πολλοί άλλοι.

Μουσικοί που ανέβηκαν στη σκηνή του τζαζ κλαμπ του Μπαράκου

Ενδεικτικά αναφέρουμε τον πιανίστα Bela Lakatos, τον σαξοφωνίστα Tony Lakatos, τον κιθαρίστα Johnny (János) Lambizi, τον σαξοφωνίστα Rudolf Tomsits, το τρίο του ντράμερ Imre Kőszegi, τον πιανίστα Georgi Voukan και τον μπασίστα Berkesz Balasz με τη συνεισφορά του Γιώργου Τρανταλίδη σε συνθέσεις Bill Evans, Chick Corea και δικές τους, τον κιθαρίστα Gabor Szabo, τον σαξοφωνίστα Jonas Nemeth, τον ντράμερ Villy Janovic, τον πιανίστα Freddy Cole σε συνθέσεις Fats Waller, το τρίο Timeless από την Αυστρία (Χάρυ Σόκαλ-τενόρο και σοπράνο σαξόφωνο, Χέιρυ Κέντσιγκ-κοντραμπάσο, Γιόρις Ντούντλι-ντραμς), τον κιθαρίστα Toto Blanke, τον κιθαρίστα Λάκη Ζώη, τον τενόρο σαξοφωνίστα Mike Morris, τον πιανίστα Μηνά Αλεξιάδη, τον σαξοφωνίστα Λάκη Διακογιάννη, το τρίο του Ιταλού ντράμερ Gianni Cavallaro, το συγκρότημα Jazz Machine με σπουδαστές της γνωστής σχολής της Βιέννης και τον κιθαρίστα Θόδωρο Καπηλίδη, τον κιθαρίστα Δημήτρη Ζαφειρέλη, τον μπασίστα Χρήστο Χήρα, τον κιθαρίστα Βασίλη Ρακόπουλο, τον ντράμερ Νίκο Τουλιάτο, τον μπασίστα Γιώργο Φακανά και βέβαια τον Ιανουάριο του 1979 το μυθικό ντουέτο της free jazz και του αυτοσχεδιασμού αποτελούμενο από τον Άγγλο σαξοφωνίστα Evan Parker και τον Γερμανό κοντραμπασίστα Peter Kowald, ο οποίος είχε στενούς φιλικούς δεσμούς και με την Πάτρα. Ο Peter Kowald είχε εμφανιστεί στο Τζαζ Κλαμπ παίζοντας σόλο κοντραμπάσο και στο τελευταίο δεκαήμερο του Ιουλίου 1978. Ήταν άλλες εποχές, τότε που προτεραιότητα ήταν η μουσική και μάλιστα μια πολύ ιδιαίτερη και δύσκολη μουσική που η ζωντανή της παρουσίαση δεν υπάκουε στο ζεστόο καιρό και στις καλοκαιρινές συνθήκες. Κατακαλόκαιρο το χειμωνιάτικο Τζαζ Κλαμπ του Μπαράκου άνοιγε τις θύρες του και το κοινό έβλεπε και άκουγε τον Peter Kowald να «ξεσπάει» στις χορδές του κοντραμπάσου με τα δάχτυλά του και το δοξάρι του, να κουλουριάζεται σε ερωτικό αγκάλιασμα με το όργανό του και να γεννά ανεπανάληπτη αυτοσχεδιαστική μουσική. Kάποια στιγμή στη σκηνή του τζαζ κλαμπ βρέθηκε ο διάσημος Chick Corea που εμφανίστηκε σε ένα τζαμ με τον Μηνά Αλεξιάδη.

To πρώτο δεκαπενθήμερο του Απριλίου του 1979 που εμφανίστηκαν το ντουέτο του Σάκη Παπαδημητρίου και Φλώρου Φλωρίδη, καθώς και το κουαρτέτο των Bela Lakatos, Jonas Nemeth, Balasz Berkesz, Villy Janovic το Τζαζ Κλαμπ απέκτησε πιάνο Steinway Grand Piano, κάτι που μεταμόρφωσε και βελτίωσε ριζικά την ηχητική απόδοση αλλά παράλληλα λίγο έλειψε να οδηγήσει λόγω του κόστους του πιάνου, στην οικονομική κατάρρευση του Μπαράκου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το σημείωμα του Τάσου Φαληρέα, στελέχους ή διευθυντή των μεγαλύτερων ελληνικών δισκογραφικών εταιρειών Λύρα, Columbia, GBS και ιδιοκτήτη του ιστορικού δισκοπωλείου Pop 11 της οδού Σκουφά στην Αθήνα, για την εμφάνιση των Παπαδημητρίου-Φλωρίδη τον Δεκέμβρη του 1979 που σημειώνει μεταξύ άλλων: «Αυτό που χαρακτηρίζει τον Σάκη και τον Φλώρο είναι ένα πολύ προσωπικό πλησίασμα, πέρα από δεξιοτεχνίες, στο να διοχετεύουν τον εαυτό τους μέσα από τον ήχο. Αφήνοντας λοιπόν τους εραστές της δεξιοτεχνίας για τη δεξιοτεχνία στα μπουντουάρ της Τζίνα Μπαχάουερ και του Χιούμπερτ Λώους, έφυγα από το Τζαζ κλαμπ με την ικανοποίηση ότι λειτούργησε για τον ακροατή. Νομίζω ότι βάση του τελευταίου σετ ήταν τα γνωστά κάλαντα “Σήμερα τα φώτα”. Εκεί θα διαφωνήσω∙ ακόμα δε βλέπω φως από πουθενά σήμερα, παρά μόνο από τους πολύ κοντινούς μας φίλους, κι αυτό από χρόνια».

Λίγο πριν κλείσει το Τζαζ Κλαμπ, από 5 έως 17 Οκτωβρίου 1983 έδωσε συναυλίες στις πρώτες εμφανίσεις του στην Ελλάδα ο σπουδαίος Πολωνός σαξοφωνίστας Zbigniew Namyslowski, συνεργάτης των Krzystof Comeda και Thomas Stanko, με το συγκρότημά του. Αποτέλεσμα της παραμονής του τότε στην Ελλάδα ήταν η ηχογράφηση στη χώρα μας του στούντιο δίσκου βινυλίου του “Plaka Nights” με το γκρουπ του Air Condition που αποκρυστάλλωσε το κλίμα και την ατμόσφαιρα του χρονικού εκείνου διαστήματος από τις νύχτες της Πλάκας στο Τζαζ Κλαμπ του Μπαράκου.

Η οικονομική κατάσταση της εποχής και το πάθος του Μπαράκου

Όλη αυτή η σπουδαία δραστηριότητα του Τζαζ Κλαμπ τόσο στα live σημαντικών μουσικών της τζαζ όσο και στη δημιουργία ενός ενεργού πυρήνα ακροατών γύρω από την τζαζ τεκμηριώνει την μεγάλη επίδραση που είχε την εποχή εκείνη και την ανταπόκριση του κοινού. Ωστόσο δεν έλειψαν και τα διαστήματα που οι δουλειές δεν πήγαιναν καλά. Μας πληροφορεί σε σχόλιό του στο περιοδικό «Τζαζ» ο Κώστας Γιαννουλόπουλος για την επίσκεψη του διακεκριμένου Βέλγου μουσικολόγου, ιστορικού της τζαζ, συγγραφέα, δημοσιογράφου και κατόχου μιας τεράστιας τζαζ δισκοθήκης Walter Bruyninckx το 1981 στο κλαμπ: «Με τον Bruyninckx ένα βράδυ στου Μπαράκου (πάλι σχεδόν άδειο ήταν το μαγαζί). Γνώμη του Bruyninckx: “Η διακόσμηση των ταβανιών του Τζαζ Κλαμπ και ο Μπαράκος φτιάχνουν έναν απίθανο συνδυασμό που έχει πολύ χιούμορ”». Ωστόσο πρέπει να υπογραμμιστεί εδώ ότι η αφορμή για τη δημιουργία του Τζαζ Κλαμπ ήταν η μεγάλη αγάπη του Μπαράκου για την τζαζ και όχι η προσπάθεια για να βγάλει χρήματα και να πλουτίσει. Κάτι που απέδειξε κατ΄ επανάληψη όλα αυτά τα χρόνια της λειτουργίας του κλαμπ με τη στάση του. Ενδεικτικό της οικονομικής κατάστασης και των αμοιβών των μουσικών της τζαζ εκείνη την εποχή είναι το απόσπασμα κειμένου του Κώστα Γιαννουλόπουλου στο περιοδικό «Τζαζ» (τεύχος 3, Ιούνιος 1978): «…το κλειδί του προβλήματος πρέπει να το αναζητήσουμε στη μη μονιμότητα, τη μη επαγγελματική απασχόληση με την τζαζ. Το τζαζ κλαμπ δεν είναι σε θέση να καλύψει οικονομικά ένα έστω κουαρτέτο για καθημερινή απασχόληση. Το κόσμος ενός τέτοιου πράγματος θα κυμαινόταν γύρω στις 4 – 5.000 δραχμές τη μέρα. Η δαπάνη είναι πέρα από τις δυνατότητες του τζαζ κλαμπ και έτσι μουσικοί σαν τον Ζώη, τον Τρανταλίδη, τον Λάκη Διακογιάννη, τον Σάκη Πάλλη, τον Γιώργο Φιλιππίδη, τον Χρήστο Χήρα κ.α. είναι αναγκασμένοι να δουλεύουν μεροκάματο στα κέντρα διασκεδάσεως της μικροαστικής Αθήνας, γιατί άλλο τι θέλουμε εμείς και άλλο τι ζητάει σαν βιοτική ανάγκη η οικογένεια του μουσικού. Αν δεν βρεθεί μια οικονομική κάλυψη για τους μουσικούς αυτούς η απόλαυσή μας από την ακρόαση της ελληνικής τζαζ θα γίνεται με δόσεις, και τα όρια για την ανάπτυξή της θα απομακρύνονται συνεχώς, προς μεγάλη ίσως χαρά των σαρκοφάγων της μουσικοαγοράς. Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα∙ η τζαζ σαν κίνημα στην Ελλάδα θα εξαρτάται στο εξής, σε απόλυτο βαθμό, από τη λύση του».

Η τελευταία πράξη: «Κλειστόν» λόγω ανάπλασης της Πλάκας

Το Τζαζ Κλαμπ στην Πλάκα έκλεισε στις 23 Νοεμβρίου 1983 αφού συμπεριλήφθηκε μαζί με πολλά άλλα κέντρα στους στόχους της κυβέρνησης ενόψει του σχεδίου αναβάθμισης και ανάπλασης της συνοικίας της Πλάκας που επιχειρήθηκε από τον υπουργό Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος Αντώνη Τρίτση και την υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη. Ο Γιώργος Μπαράκος έκανε μια απόπειρα να μεταφέρει το κλαμπ στην Κυψέλη, που κι εκείνο όμως κατά πάσα πιθανότητα σφραγίστηκε από την αστυνομία λόγω διαμαρτυριών των κατοίκων για ηχορύπανση. Έτσι εδώ ο Μπαράκος εγκατέλειψε την προσπάθεια αναβίωσης του θρυλικού κλαμπ.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι εκτός από αναφορές στον περιοδικό και ηλεκτρονικό τύπο και στις μνήμες των παλαιότερων εραστών της τζαζ, το Τζαζ Κλαμπ του Μπαράκου μέσα από αναμνήσεις προσωπικοτήτων της τζαζ (Δημήτρη Αρβανίτη, Γιώργου Χαρωνίτη, Ιλάν Σολομόν, Νίκου Σιδηροκαστρίτη) είχε περίοπτη θέση στο επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς εκπομπών «Τα Στέκια» της ΕΡΤ με τίτλο «Τα στέκια της τζαζ», μια σειράς του Νίκου Τριανταφυλίδη σε σκηνοθεσία Κυριάκου Αγγελάκου.

Ο Γιώργος Μπαράκος τα επόμενα χρόνια παρέμεινε ενεργός μέσα από κείμενά του στο μακροβιότερο περιοδικό του είδους «Jazz&Tζαζ» από τα πρώτα του τεύχη το 1994. Διατηρούσε τη στήλη «Blindford Test» όπου κατέγραφε τις συναντήσεις και συζητήσεις του με μουσικούς και προσωπικότητες της τζαζ και στις οποίες τους έβαζε κομμάτια του είδους και αυτοί προσπαθούσαν να βρουν τους καλλιτέχνες και τα κομμάτια που έπαιζαν.

Μουσικοί που δεν σε κοροϊδεύουν

Κλείνοντας την αναφορά μας στον Γιώργο Μπαράκο και στην σπουδαία παρακαταθήκη που άφησε στον χώρο της τζαζ με το κλαμπ του στην Πλάκα, παραθέτουμε ένα διαφωτιστικό σημείωμα του Σάκη Παπαδημητρίου στο παρθενικό τεύχος του περιοδικού «Τζαζ» (Δεκέμβριος 1975, τεύχος 1) όπου ζωντανεύει θαυμάσια η ατμόσφαιρα των ημερών εκείνων και αποτιμάται η προσφορά του χώρου αυτού:

«Το μοναδικό τζαζ κλαμπ είναι του Γιώργου Μπαράκου στην πλατεία Ραγκαβά, στην Πλάκα. Ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1975 με προγράμματα δίσκων αλλά αργότερα εμφανίστηκαν ελληνικά και ξένα γκρουπ ή ανάμικτα. Στο 1977 το τζαζ κλαμπ λειτούργησε ασταμάτητα με δύο ή τρεις μέρες τη βδομάδα ζωντανό πρόγραμμα. Σε αυτό το διάστημα δημιουργήθηκε ένας πυρήνας δικών μας μουσικών που μπορεί να συνοδέψει και να συνεργαστεί με ξένους σολίστ. Ο Τζόννυ Λαμπίτσι κιθάρα, ο Γιώργος Φιλιππίδης μπάσο, ο Γιώργος Τρανταλίδης ντραμς. Άλλοι βασικοί της χρονιάς υπήρξαν ο Τζόννυ Ζορμπάς στο τενόρο σαξόφωνο, ο Τόνυ Μπράουν ή ο Χάρολντ Μπρέιβυ ντραμς. Λιγότερες εμφανίσεις έκαναν ο Κινέζος Λεν Τρέυσι φλούγκελχορν, ο Αμερικάνος πιανίστας Χάουαρντ Μαγκίλ με τη γυναίκα του στο τραγούδι, ο Ούγγρος πιανίστας Μπέλα Λάκατος και οι επίσης Ούγγροι Χόρβαθ Ντέζο στα ντραμς και Φούστι Γκάμπορ πιάνο.

Είναι αλήθεια ότι το κλαμπ έζησε με πολλές δυσκολίες – παράπονα από γείτονες, παρατηρήσεις από την αστυνομία, φασαρία από βαλτούς. Δεν σταμάτησε όμως, χάρη στο πείσμα του Μπαράκου και στην προσήλωσή του στην τζαζ σαν αναπόσπαστο μέρος από τη ζωή του. Δυστυχώς η τζαζ εξακολουθεί να βρίσκεται υπό διωγμό σαν βαθιά αντιεξουσιαστική μουσική που είναι. Θεωρείται πόλος έλξης αναρχικών στοιχείων ή γενικότερα «επικίνδυνων» για την «τάξη και την ασφάλεια». Υπάρχουν βέβαια και τα οικονομικά προβλήματα. Οι τακτικοί του κλαμπ δεν έχουν πολλά χρήματα για ξόδεμα κα το τζαζ κλαμπ δεν είναι τόπος για γλέντι τύπου μπουζουκτσήδικων, ούτε προσφέρει εύκολο συναισθηματισμό αλά μπουάτ, ούτε μασημένη πολιτικολογία ή ρετρό επιθεώρηση και δήθεν αστείες παρλάτες του πάλκου. Σ΄ εκείνο το μικρό χώρο, με τα στριμωγμένα σκαμνάκια δημιουργείται μια ατμόσφαιρα γεμάτη μουσική ένταση. Κάθεσαι δίπλα στους μουσικούς και βλέπεις καθαρά ότι δε σε κοροϊδεύουν. Παίζουν για να βγάλουν κάτι από μέσα τους, δεν κοιμούνται πάνω στα όργανα».

Στις 22 Νοεμβρίου έγινε γνωστή η είδηση του θανάτου του Γιώργου Μπαράκου, στις 23 Νοεμβρίου 1983 έκλεισε το τζαζ κλαμπ του. Κάτι λιγότερο από 40 χρόνια από τότε που σίγησαν οι ιδιαίτερες μουσικές του, έκλεισε ένα σημαντικό κεφάλαιο που οφείλουμε να θυμόμαστε με βαθύ σεβασμό.