To thebest στο 63ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: Ματιές στα Βαλκάνια

Το τμήμα «Ματιές στα Βαλκάνια» εδώ και πολλά χρόνια αποτελεί ραχοκοκαλιά του φεστιβάλ προσφέροντας στο κοινό εξαιρετικές ταινίες από τις βαλκανικές χώρες αλλά και πολύ ενδιαφέροντα αφιερώματα σε μεγάλους σκηνοθέτες των Βαλκανίων.

Η τουρκική ταινία του Εμίν Αλπέρ «Μέρες Ξηρασίας» που βραβεύτηκε κατ΄ επανάληψη με Βραβείο Σκηνοθεσίας, Βραβείο Α΄ Ανδρικού Ρόλου, Βραβείο Φωτογραφίας, Βραβείο Μοντάζ, Βραβείο Μουσικής, Βραβείο Β΄ Ανδρικού Ρόλου, Βραβείο «Cahide Sonku» για την Ορατότητα των Γυναικών στην Τουρκική Κινηματογραφική Βιομηχανία, Βραβείο Σκηνοθεσίας της Ένωσης Τούρκων Σκηνοθετών, Βραβείο των Τούρκων Κριτικών για την Καλύτερη Ταινία – στο φεστιβάλ της  Antalya 2022 και Βραβείο Καλύτερης Ταινίας – στο φεστιβάλ της Pula 2022.

Πρόκειται για ένα καταιγιστικό στον ρυθμό του φιλμ που θα μπορούσαμε να κατατάξουμε στην κατηγορία του αστυνομικού θρίλερ και του νουάρ που  φλερτάρει με το γουέστερν. Ωστόσο οι «Ημέρες Ξηρασίας» είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτά αφού ξέρει πολύ καλά να μιλήσει τη γλώσσα της κριτικής για την τουρκική κοινωνία και πολιτική εξουσία που είναι κλασικός αντιπρόσωπος μιας κοινωνίας φτιαγμένης με τα χειρότερα πατριαρχικά και ανδρικά πρότυπα. Οι πάντες, μεταξύ των οποίων  και οι δυο γυναίκες της ταινίας, η γυναίκα δικαστίνα του δράματος και η βιασθείσα της υπόθεσης κάνουν ότι μπορούν να διαιωνίσουν την κατάσταση. Φιλμ αριστοτεχνικά φτιαγμένο με εξαιρετική σκιαγράφηση των χαρακτήρων και των καταστάσεων, εξαιρετική επισήμανση με χειρουργικό τρόπο των σχέσεων και συγκρούσεων των ηρώων, διαρκείς ανατροπές, εξαιρετικά πλάνα, τόλμη και με μια από τις ωραιότερες σκηνές καταδίωξης στο φινάλε που σου κόβει την ανάσα αλλά κυρίως συμπυκνώνει και κουβαλά όλον αυτό τον χείμαρρο ανδρικής εκτόνωσης και επιβολής.

Ιλιγγιώδες και εκρηκτικό το φιλμ χωρίς ωστόσο στιγμή να στερείται της ποιητικής διάστασης της εικόνας που ο Εμίν Αλπέρ είναι βαθύς γνώστης και έχει υλοποιήσει στις παλαιότερες ταινίες του «Πίσω από τους λόφους» (2012, βραβείο Caligari Film Prize του Berlinale Forum και βραβείο Καλύτερης Ταινίας των Asia Pacific Awards), «Frenzy» (2015, Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής του 72ου Φεστιβάλ Βενετίας) και «Τρεις Αδερφές» (2019, βραβεία σε πολλά φεστιβάλ). Στην τελευταία ταινία του «Ημέρες Ξηρασίας» παρακολουθούμε την προσπάθεια ενός νεαρού εισαγγελέα, μόνου εναντίον όλων να αποδείξει την ενοχή του υποψήφιου δημάρχου στην υπόθεση του βιασμού μιας μικρής κοπέλας στην πόλη της Τουρκίας που βάλλεται από έντονη λειψυδρία.  Μοναδικός του συμπαραστάτης ο ομοφυλόφιλος εκδότης-δημοσιογράφος της τοπικής εφημερίδας. Η διαφθορά της πολιτικής και κοινωνικής ζωής στην Τουρκία έρχεται στο προσκήνιο και σχολιάζεται σε βάθος από τον σκηνοθέτη. Εξαιρετικές πολυεπίπεδες ερμηνείες σε ένα ρεαλιστικό με τρομερή ενέργεια φιλμ, που ωστόσο δεν αποφεύγει την ροπή προς την υπερβολή.

Κυρίαρχο ωστόσο στο τμήμα «Ματιές στα Βαλκάνια» αποδείχτηκε το μεγάλο αφιέρωμα στον Σέρβο σκηνοθέτη Αλέξαντερ Πέτροβιτς με προβολή του συνόλου των ταινιών του.

Γεννημένος στο Παρίσι ο Αλεξάνταρ Πέτροβιτς (1929-1994) μεταφέρει στις ταινίες του την παράδοση της πρώην Γιουγκοσλαβίας και την εμβληματική κριτική του ματιά, γεμάτη χιούμορ και φρεσκάδα. Η βαλκανική μουσική και τα παραδοσιακά θέματά του έχουν βασικό ρόλο στις ταινίες του.

Στην πιο ιδιαίτερη ταινία του «Συνάντησα και ευτυχισμένους τσιγγάνους» (1967, υποψηφιότητα για την Καλύτερη Ξενόγλωσση Ταινία στα Βραβεία Όσκαρ 1968, Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής, Βραβείο FIPRESCI – Φεστιβάλ Καννών 1967, Καλύτερη Ταινία, Καλύτερη Σκηνοθεσία – Pula FF 1967, την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία που έβαλε τους ίδιους τους τσιγγάνους στη μεγάλη οθόνη να παίζουν τη ζωή τους και άνοιξε το παράθυρο στο κομμάτι εκείνο του κινηματογράφου να «υιοθετήσει» τη ζωή των μειονοτήτων, παρακολουθούμε την ιστορία ενός παντρεμένου τσιγγάνου που ερωτεύεται και φεύγει με μια νεώτερη γυναίκα που ο πατέρας την ετοιμάζεται να την παντρέψει με μια νεώτερη γυναίκα. Οι δυο τους παντρεύονται σε ένα βουνό. Η ιστορία εξελίσσεται με όλη τη μαγεία και την ένταση που είδαμε αργότερα σε πολύ σπουδαίες γιουγκοσλαβικές ταινίες, μεταξύ των οποίων και του Κουστουρίτσα και είναι βουτηγμένη στη μουσική. Εδώ ακούγεται για πρώτη φορά στον κινηματογράφο το πασίγνωστο παραδοσιακό τραγούδι «Τζελέμ Τζελέμ» που έγινε ύμνος των τσιγγάνων.

Όμως και στη βραβευμένη ταινία του «Βρέχει στο χωριό μου»  (1968) ο Πέτροβιτς απελευθερώνει το γεμάτο ζωή, ένταση, διονυσιασμό σινεμά του φτιάζνοντας ένα γνήσιο δράμα που όπως όλες του οι ταινίες είναι μπολιασμένες με γερές δόσεις γέλιου. Η ιστορία του χοιροβοσκού που ερωτεύεται τη υπέροχη δασκάλα που έρχεται στο χωριό αφήνοντας και στην πορεία σκοτώνοντας τη γυναίκα του που είναι ο περίγελος του χωριού, γίνεται η αφορμή για να αναπτυχθεί το συμβολικό σινεμά του Πέτροβιτς και να φωτιστούν δυνατές αλληγορίες σχετικά με το κακό και τον τρόπο που φωλιάζει στη ζωή αλλά και ένα σαφές δεικτικό πολιτικό σχόλιο-κριτική στον ολοκληρωτισμό της εξουσίας. Στον ρόλο της υπέροχης προκλητικής δασκάλας που αναστατώνει τους άνδρες και όλο το χωριό η σπουδαία Γαλλίδα Ανί Ζιραντό ντουμπλαρισμένη στα Γιουγκοσλαβικά (τα στούντιο ανάγκαζαν τους Γιουγκοσλάβους σκηνοθέτες αν ήθελαν να έχουν πορεία διεθνώς να έχουν αστέρες Ευρωπαίους στη διανομή) ενώ πραγματικά μοναδικός στο ρόλο του χοιροβοσκού ο πολύ καλός ηθοποιός Ίβαν Πάλουκ. Η ταινία αποτελεί ελεύθερη απόδοση των «Δαιμονισμένων» του Ντοστογιέφσκι ενώ είναι σαφώς επηρεασμένη από το έργο του Μπέρτολντ Μπρεχτ.

Εκθέσεις στο λιμάνι στο πλαίσιο του αφιερώματος «Αγγελόπουλος για πάντα»

Στην κεντρική ‘εκθεση του φεστιβάλ και του αφιερώματος με τίτλο «Αναπαράσταση (Anaparastasi): Reconstruction, Reenactment, Reconstitution» που φιλοξενείται έως τις 27 Νοεμβρίου στο Momus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών (Λιμάνι Θεσσαλονίκης), προσεγγίζονται διαφορετικές παραλλαγές και αποδόσεις της αναπαράστασης: την ανασύσταση, την αναθέσπιση και την ανακατασκευή. Αφορμή για την έκθεση η πρώτη ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Αναπαράσταση» που ουσιαστικά έχει το όνομα της βασικής παραμέτρου του κινηματογράφου, της ανθρώπινης ερμηνείας της πραγματικότητας και της ζωής. Η διαδικασία της Αναπαράστασης προσεγγίζεται από τους εικαστικούς καλλιτέχνες Δημήτρη Αναστασίου, Ειρήνη Ευσταθίου, Αντώνη Θεοδωρίδη, Ναταλία Μαντά, Αντώνη Ντόνεφ, Βιβή Παπαδημητρίου, Larry Amponsah, Andrew Pierre Hart, το καλλιτεχνικό δίδυμο Hippolyte Hentgen (Lina Hentgen και Gaëlle Hippolyte),  Magdalena Karpinska και Asako Masunouchi. Τα έργα απλώνονται στην αίθουσα και πολλά από αυτά έχουν άμεση και σαφή εικονογραφική επιρροή από την ταινία του Αγγελόπουλου, ενώ από αυτή την ταινία έχει δημιουργηθεί ένας χώρος με μεγάλες φωτογραφίες από σκηνές της ταινίας του 70. Στον χώρο αυτό προβάλλονται και στιγμιότυπα του φιλμ.

Βαθιά συγκίνηση στη δεύτερη έκθεση του αφιερώματος, στην έκθεση φωτογραφίας του Νίκου Νικολόπουλου  "Η θάλασσα στο λιμάνι" με φωτογραφίες από τα γυρίσματα της τελευταίας του που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει λόγω του προ δεκαετίας άδικου θανάτου του. Η έκθεση διοργανώνεται από το 63ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στον πρώην βρεφονηπιακό σταθμό στην προβλήτα του λιμανιού, στο πλαίσιο του μεγάλου αφιερώματος στον κορυφαίο Έλληνα σκηνοθέτη με τίτλο «Αγγελόπουλος για πάντα». Ο Νίκος Νικολόπουλος ήταν ο φωτογράφος πλατό στην ταινία "Η άλλη θάλασσα". Περιδιαβαίνοντας τις φωτογραφίες το βλέμμα ενεργοποιεί το συναίσθημα και τη μνήμη. Μια έκθεση με το αποτύπωμα του Θεόδωρου Αγγελόπουλου να μένει διακριτό από μια ταινία ανολοκλήρωτη, σε ένα χώρο λίγα μέτρα από τη θάλασσα της Θεσσαλονίκης, αλλά και από την κινηματογραφική «θάλασσα» του αλησμόνητου Τεό του παγκόσμιου σινεμά. Συγκίνηση όμως και με τη σκέψη του χθες όταν τέτοιες μέρες βρισκόταν εδώ ως πρόεδρος του φεστιβάλ. Και το σημερινό κλίμα και τοπίο στη φθινοπωρινή Θεσσαλονίκη τού πάει πολύ...