Η επέτειος της εποχής της αμεριμνησίας και της χαλαρότητας

Σαν σήμερα πριν από 17 χρόνια, το μακρινό και αστραφτερό 2004, η χώρα (παραμονές των ολυμπιακών αγώνων) έμπαινε στον ενάρετο κύκλο της νεοκαραμανλικής διακυβέρνησης. Το κραταιό ΠΑΣΟΚ μετά από 11 συνεχή χρόνια στην εξουσία έδινε τη σκυτάλη στο ορμητικό αίτημα της επανίδρυσης του κράτους. Στη πραγματικότητα ολοκληρωνόταν μια σημαντική αν και ημιτελής προσπάθεια εκσυγχρονισμού της χώρας (από το 1996) με σημαντικά επιτεύγματα αλλά και αρκετά δομικά προβλήματα από ένα πολιτικό προσωπικό μάλλον απρόθυμο να συνειδητοποιήσει και αδύναμο να αντισταθεί στους πειρασμούς. Έτσι λοιπόν, μολονότι οι μεγάλοι στόχοι επιτεύχθηκαν (ένταξη Ελλάδας στην ΟΝΕ και Κύπρου στην ΕΕ, Ελσίνκι για τα ελληνοτουρκικά, Συνταγματική μεταρρύθμιση με έμφαση στο κράτος δικαίου, προετοιμασία Ολυμπιακών Αγώνων με έργα υποδομής) η εκσυγχρονιστική ορμή εξαντλήθηκε μέχρι το 2001 (ασφαλιστικό Γιαννίτση) αυτοϋπονομευόμενη από τα συμφέροντα της μακράς παραμονής στην εξουσία και την αδυναμία του πολιτικού προσωπικού να ακολουθήσει.

Κι όμως ακόμη και τότε στις 7.3.2004 ήρθε στην εξουσία ο Κώστας Καραμανλής με αδιαμφισβήτητη πολιτική κυριαρχία και πραγματικά τις προοπτικές για να ξεκινήσει ή να συνεχίσει -με τα δικά του χαρακτηριστικά- ένα μεταρρυθμιστικό έργο όσο μπορούσε και το δικό του κόμμα. Όλες οι επιλογές που ακολούθησαν κατέστησαν την πενταετία όχι μόνο μια απόλυτα χαμένη ευκαιρία αλλά τη βασική αιτία της κατάρρευσης του 2009-2010. Ευθύνες που δεν έχουν μέχρι σήμερα αναζητηθεί, χάρη στη συνεπή καταφυγή του ίδιου του Καραμανλή στη σιωπή, τον αναμενόμενο ωχαδερφισμό της ίδιας της ΝΔ να αποφύγει την αυτοκριτική (ένστικτο πολιτικής επιβίωσης εντέλει) και φυσικά τη στρατηγική επιλογή ΣΥΡΙΖΑ να συμμαχήσει με την νεοκαραμανλική πτέρυγα και λογική εκλέγοντας το 2015 Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον αμετακίνητο υπουργό εσωτερικών της πενταετίας.

Οι διεθνείς συνθήκες το 2004 ήταν έως και ιδανικές σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, με τη χώρα ως μέλος της ΟΝΕ να δανείζεται με εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια. Με δημόσιο χρέος Ελλάδας, απολαμβάναμε spread Γερμανίας, ουδείς άλλος πρωθυπουργός είχε τέτοια τύχη. Η ανάγκη μεταρρυθμίσεων για χρόνια προβλήματα που κρύβαμε κάτω από το χαλί όπως το ασφαλιστικό ήταν δεδομένη, όμως η πολιτική στόχευση ήταν ξεκάθαρη. Ήταν η διατήρηση στην εξουσία για την εξουσία χωρίς καμία ουσιαστική συνεισφορά στη χώρα ή προσφορά στο μέλλον. Με μοναδική εξαίρεση τις προσπάθειες της Μαριέττας Γιαννάκου στο υπουργείο Παιδείας, όλη η πενταετία σημαδεύτηκε από την ατολμία. Η επικοινωνιακή θεωρία του μεσαίου χώρου θεοποιήθηκε, έγινε η λυδία λίθος της πολιτικής των ισορροπιών, της στασιμότητας, του στρογγυλέματος, ενίοτε και της αντιμεταρρύθμισης. Υπονομεύτηκε έτσι ακόμα και το νόημα του μεταρρυθμιστικού κέντρου, ως δήθεν

συνώνυμο των ισορροπιών και επιφανειακών αλλαγών. Διαχρονικά όμως το ισχυρό μεταρρυθμιστικό κέντρο, αποφεύγει τα ιδεολογικά πάθη, αλλά επικροτεί την αναγκαιότητα των αλλαγών, τις λειτουργικές λύσεις, είναι αυτό που νοηματοδοτεί το πολιτικό σκηνικό και την ιδεολογική μετεξέλιξη και όχι ο χώρος που λιμνάζει.

Έπειτα είναι η πολιτική των παροχών και των ελλειμάτων. Η κυβέρνηση Καραμανλή παρέλαβε χρέος 183,2 δις ευρώ (99,8% του ΑΕΠ) και παρέδωσε 299,7 δις ευρώ (129,7% του ΑΕΠ). Όλες τις χρονιές της διακυβέρνησης Καραμανλή υπήρχαν μεγάλα πρωτογενή ελλείμματα. Τη διετία 2008-2009 το ελληνικό δημόσιο δαπάνησε 34 δις περισσότερα από όσα εισέπραξε (δίχως τις πληρωμές των τόκων). Μόνο η φαρμακευτική δαπάνη εκτινάχθηκε από τα 2,43 δις ευρώ το 2004 στα 5,6 δις ευρώ το 2009. Οι δημόσιοι υπάλληλοι από 447.520 το 2004 έφτασαν τους 511.913 το 2009, σεμνά και ταπεινά. Χάρη στην προεκλογική πλειοδοσία του 2004 και το περίφημο διάταγμα Παυλόπουλου (ΠΔ 164/2004) μονιμοποιήθηκαν στο Δημόσιο τουλάχιστον 30.000 συμβασιούχοι του Δημοσίου. Πιο χαρακτηριστική αλλά και τραγελαφική περίπτωση η ίδρυση της αγροφυλακής το 2006 από τον κ. Βύρωνα Πολύδωρα, η οποία σύντομα μετονομάστηκε σε οικολογική αστυνομία, μήπως και αποκτήσει αρμοδιότητες. Ουσιαστικά καταργήθηκε το 2010, αλλά το διάστημα ήταν αρκετό ώστε να προσληφθούν και να μην εργαστούν οι επιτυχόντες στο διαγωνισμό αγροφυλάκων του μακρινού 1991, να αναγνωρίσουν έτσι τα χρόνια μη υπηρεσίας και να συνταξιοδοτηθούν άμεσα.

Μικρές ψηφίδες ενός παράλογου πελατειακού κράτους, που σίγουρα υπήρχε και πριν αλλά γιγαντώθηκε την εποχή της χαλαρότητας, των εύκολων δανεικών και εν γένει της αμεριμνησίας. Όχι μια απλή ευκαιρία που χάθηκε, αλλά ένα μέλλον που υποθηκεύτηκε για την επερχόμενη γενιά, αυτή που αργότερα γνωρίσαμε ως γενιά των μνημονίων. Την ίδια ώρα που Ελλάδα διάλεγε τον εύκολο και χαλαρό δρόμο, η Γερμανία έβαζε με την Ατζέντα 2010 τις βάσεις του οικονομικού θαύματος που ακολούθησε. Μόνο στο ασφαλιστικό να είχε γίνει προσπάθεια ουσιαστικής παρέμβασης, εκεί δηλαδή που απέτυχε η προσπάθεια του 2001, με εφαρμογή παρόμοιων λύσεων, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ίδιου του Τάσου Γιαννίτση, θα είχαμε αποφύγει σχεδόν το 1/3 της κρατικής επιχορήγησης των 200 δις ευρώ στα ασφαλιστικά ταμεία τα έτη 2000-2015 και σίγουρα τη βίαιη αναπροσαρμογή των μνημονιακών χρόνων.

Πέραν των αριθμών, για τους οποίους η σκληρή δεκαετία 2010-2020 απέδειξε πόσο σημαντικοί είναι, σημαδεύτηκε από την υπαναχώρηση σε ουσιαστικές στρατηγικές επιλογές και ευκαιρίες στην εξωτερική πολιτική. Η κυβέρνηση του 2004 δήλωσε απούσα ουσιαστικά στην τελευταία σοβαρή προσπάθεια λύσης του Κυπριακού, ευνοώντας έμμεσα το μαξιμαλισμό του τότε Κυπρίου Προέδρου, αλλά αθετώντας ουσιαστικά τη βασική δέσμευση έναντι της ΕΕ να έχει λυθεί το πρόβλημα πριν την ένταξη της Κύπρου (το οποίο οι εταίροι δεν έχουν ξεπεράσει μέχρι και σήμερα). Ακόμα χειρότερα όμως, έγινε η στρατηγική επιλογή να πεταχτεί η μπάλα στην εξέδρα ως προς τα ελληνοτουρκικά για τα οποία είχαμε φθάσει για πρώτη φορά κοντά σε ένα συνυποσχετικό προς υποβολή στο Δικαστήριο της Χάγης. Μια ευκαιρία για την οποία σήμερα θα ήμασταν το λιγότερο ικανοποιημένοι. Κορωνίδα βέβαια των επιλογών ατολμίας, η συμβολική παραίτηση του κράτους το Δεκέμβρη του 2008 μπροστά στο χάος και η παράδοση της Αθήνας στους ακραίους.

Κάπως έτσι, η ελληνική κοινωνία με τη διαχρονικά ατελή «αστική της τάξη» πέρασε από την εποχή της αστακομακαρονάδας στην εποχή του Μπαϊρακτάρη, από την εποχή της φούσκας του Χρηματιστηρίου σε αυτήν της τζάμπα μαγκιάς και η ροπή στην ήσσονα προσπάθεια έγινε μότο μιας γενιάς. Αρχίσαμε το 2004 με το «χαλαρά» και κλείσαμε το μάτι με το «λεφτά υπάρχουν» το 2009 για να συνειδητοποιήσουμε βίαια ότι εύκολες λύσεις στο σύγχρονο κόσμο δεν υπάρχουν πια.