Τι προβλέπει το άρθρο 4 του ΝΑΤΟ που επικαλείται η Πολωνία

Η  δήλωση του Πολωνού πρωθυπουργού Ντόναλντ Τουσκ, ότι η Πολωνία θα ζητήσει την ενεργοποίηση του άρθρου 4 του ΝΑΤΟ μετά από «19 παραβιάσεις του εναέριου χώρου» από τη Ρωσία, επαναφέρει στο προσκήνιο έναν σημαντικό αλλά λιγότερο γνωστό μηχανισμό της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

Τι σημαίνει το άρθρο 4 του ΝΑΤΟ
Το άρθρο 4 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ, που υπογράφηκε το 1949 στην Ουάσινγκτον, επιτρέπει σε κάθε κράτος-μέλος να ζητήσει επίσημες διαβουλεύσεις με τα υπόλοιπα μέλη, αν θεωρεί ότι απειλείται η εδαφική του ακεραιότητα, η πολιτική του ανεξαρτησία ή η ασφάλειά του.

Σε αντίθεση με το άρθρο 5, που προβλέπει συλλογική στρατιωτική απάντηση σε περίπτωση επίθεσης, το άρθρο 4 δεν συνεπάγεται άμεση στρατιωτική δράση. Αντίθετα, δρομολογεί πολιτικές συζητήσεις στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε διπλωματικές ή αποτρεπτικές ενέργειες.

Πρακτικά, το άρθρο 4  θεωρείται ότι λειτουργεί σαν ένα «καμπανάκι συναγερμού», που προηγείται πιθανών εξελίξεων. Έχει όμως σημαντικό βάρος, αφού φέρνει ένα ζήτημα στο επίκεντρο της Συμμαχίας και σηματοδοτεί ότι ένα μέλος της θεωρεί πως η ασφάλειά του βρίσκεται σε κίνδυνο.

Από την ίδρυση του ΝΑΤΟ, το άρθρο 4 έχει ενεργοποιηθεί μόλις επτά φορές.

Οι επτά προηγούμενες ενεργοποιήσεις

2003 – Τουρκία: Με αφορμή τον πόλεμο στο Ιράκ, η Άγκυρα ανησύχησε για τις συνέπειες στην ασφάλεια των συνόρων της. Οι σύμμαχοι αποφάσισαν τότε μέτρα ενίσχυσης της αεράμυνας της Τουρκίας.

2012 – Τουρκία: Η κατάρριψη τουρκικού μαχητικού αεροσκάφους από τις συριακές δυνάμεις οδήγησε σε διαβουλεύσεις.

2014 – Πολωνία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία: Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, τέσσερις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης προσέφυγαν ταυτόχρονα στο άρθρο 4.

2015 – Τουρκία: Ζήτησε εκ νέου διαβουλεύσεις, επικαλούμενη την αστάθεια στη Συρία, την τρομοκρατική δράση και τις απειλές κατά της ασφάλειάς της.

2020 – Τουρκία: Με αφορμή την κλιμάκωση στο Ιντλίμπ της Συρίας, η Άγκυρα ενεργοποίησε το άρθρο 4, λίγες ώρες μετά τον θάνατο δεκάδων Τούρκων στρατιωτών από αεροπορικό πλήγμα.

2022 – Πολωνία: Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Βαρσοβία ζήτησε διαβουλεύσεις, επισημαίνοντας ότι η ασφάλεια όλων των ανατολικών μελών κινδύνευε.

2022 – Σλοβακία, Ουγγαρία, Βουλγαρία, Ρουμανία: Λίγες ημέρες μετά, και άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης επικαλέστηκαν το άρθρο 4 λόγω της ραγδαίας επιδείνωσης της κατάστασης στην Ουκρανία.

Γιατί τώρα η Πολωνία
Η Πολωνία, σύνορο της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ με τη Λευκορωσία και σε μικρή απόσταση από την Ουκρανία, βρίσκεται σε σταθερή κατάσταση ανησυχίας για την ασφάλειά της. Οι πρόσφατες αναφορές σε δεκάδες παραβιάσεις του εναέριου χώρου της έδωσαν στη Βαρσοβία την αφορμή να φέρει το ζήτημα ενώπιον των συμμάχων, ζητώντας πολιτική στήριξη αλλά και πιθανή ενίσχυση αποτρεπτικών μέτρων.

Η ενεργοποίηση του άρθρου 4 δεν σημαίνει στρατιωτική απάντηση, αλλά ανοίγει τον δρόμο για ενέργειες όπως ενισχυμένες αεροπορικές περιπολίες, ανάπτυξη δυνάμεων σε ανατολικές χώρες-μέλη ή κοινές ασκήσεις. Παράλληλα, στέλνει μήνυμα στη Μόσχα ότι η Πολωνία δεν αντιμετωπίζει μόνη της την κατάσταση, αλλά υπό την ομπρέλα της Συμμαχίας.