Γιατί ξεραίνονται τα έλατα στον Χελμό και στον Ερύμανθο;

Η επιστημονική έρευνα έχει καταγράψει αρκετούς πιθανούς παράγοντες που ενοχοποιούνται για την περιοδική αυτή ξήρανση

H εικόνα σε Χελμό και Ερύμανθο με τα πολλά ξεραμένα έλατα προκαλούν ερωτηματικά και ανησυχία. Ο Τακτικός Ερευνητής στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης Παύλος Κωνσταντινίδης, δίνει τις απαντήσεις για το φαινόμενο.

Σύμφωνα με το κ. Κωνσταντινίδη: "Η Κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cephalonica) αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ενδημικά είδη της Ελλάδας, προσαρμοσμένο στις ορεινές περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας. Ωστόσο, τα τελευταία λίγα χρόνια, ιδιαίτερα στη Νότια Ελλάδα, παρατηρείται περιοδικά ένα ανησυχητικό φαινόμενο: ορισμένα άτομα της κεφαλληνιακής ελάτης ξεραίνονται ολικά ή μερικά, χωρίς προφανή αιτία.
Περιοδική εμφάνιση του φαινομένου
Το φαινόμενο αυτό δεν είναι συνεχές πρωτοφανές, αλλά εμφανίζεται κυκλικά, ανά διαστήματα ετών και έχει καταγραφεί κυρίως στην Πελοπόννησο (όπως στον Ταΰγετο, το Μαίναλο, το Χελμό και τον Πάρνωνα), όπως και στη Στερεά Ελλάδα , όπως στον Παρνασσό, προκαλώντας προβληματισμό στις δασικές υπηρεσίες, στους επιστήμονες, αλλά και στους κατοίκους των περιοχών που ζουν κοντά σε αυτά τα δάση. Η αιφνίδια ξήρανση, που μερικές φορές εμφανίζεται ακόμα και σε ώριμα, φαινομενικά υγιή δέντρα, δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό αλλά δείχνει να επανέρχεται ανά δεκαετίες.
Πιθανοί λόγοι εμφάνισης
Η επιστημονική έρευνα έχει καταγράψει αρκετούς πιθανούς παράγοντες που ενοχοποιούνται για την περιοδική αυτή ξήρανση:
1. Κλιματική καταπόνηση
Η Κεφαλληνιακή ελάτη είναι είδος προσαρμοσμένο σε δροσερά και υγρά περιβάλλοντα. Όταν εμφανίζεται περιοδική αύξηση της θερμοκρασίας και συγχρόνως μειώνονται οι χειμερινές χιονοπτώσεις και οι βροχοπτώσεις, ιδιαίτερα τα καλοκαίρια καταπονούν τα δένδρα οδηγούν. Η μειωμένη διαθεσιμότητα νερού στους εδαφικούς ορίζοντες επηρεάζει τη λειτουργία των στομάτων και μειώνει την ικανότητα φωτοσύνθεσης. Αυτό σημαίνει αδυναμία και τελικά ξήρανση των λιγότερων προσαρμοσμένων.
2. Εδαφική υποβάθμιση και ρηχή ριζοβολία
Πολλά από τα δάση της κεφαλληνιακής ελάτης στη νότια Ελλάδα εμφανίζονται σε φτωχά και ρηχά εδάφη, που έχουν περιορισμένη ικανότητα συγκράτησης υγρασίας. Τα σκληρά πετρώματα δεν επιτρέπουν και τις ρίζες τους να πάνε βαθύτερα. Έτσι σε περιόδους έντονης ξηρασίας, οι ρίζες δεν βρίσκουν επαρκές νερό, με αποτέλεσμα την αφυδάτωση και τελικά την ξήρανση.
3. Παρασιτικοί οργανισμοί και παθογόνα
Σε αρκετές περιπτώσεις, η ξήρανση των δέντρων συνοδεύεται από ενδείξεις προσβολής από έντομα (κυρίως ξυλοφάγα και φλοιοφάγα όπως Ips sexdentatus, Pityokteines spp) ή μύκητες του γένους Armillaria ή Heterobasidion. Η καταπόνηση από ξηρασία καθιστά τα δέντρα πιο ευάλωτα σε τέτοιες προσβολές, καθώς το ανοσοποιητικό τους σύστημα εξασθενεί.
4. Φαινόμενα φυσικής απορύθμισης των πληθυσμών
Ορισμένοι ειδικοί θεωρούν πως πρόκειται για φαινόμενο φυσικής ρύθμισης των πληθυσμών, όταν δηλαδή ένα είδος έχει υπερπληθυσμό ή ασφυκτική ανάπτυξη, κάποια δέντρα «θυσιάζονται» ώστε να δοθεί χώρος και πόροι στα ισχυρότερα. Πρόκειται για φαινόμενα δυναμικής της κοινότητας που δεν σχετίζονται άμεσα με παθογένειες.
5. Περιοδικότητα και γενετικά χαρακτηριστικά
Το φαινόμενο ίσως συνδέεται με γενετικά χαρακτηριστικά του είδους ή με μακροχρόνιους οικολογικούς κύκλους. Η Κεφαλληνιακή ελάτη έχει μακροχρόνιους βιολογικούς ρυθμούς και ανταποκρίνεται αργά σε εξωτερικά ερεθίσματα. Οι "κύκλοι ξήρανσης" ενδέχεται να αποτελούν μια μορφή φυσιολογικής προσαρμογής ή μετάβασης σε νέα περιβαλλοντικά δεδομένα.
Τι μπορεί να γίνει;
Η παρακολούθηση της υγείας των δασών με δειγματοληπτικές έρευνες, δορυφορική απεικόνιση και έγκαιρη καταγραφή των αλλαγών είναι το πρώτο βήμα. Παράλληλα, προτείνονται:
Συνήθως το οικοσύστημα εξισορροπεί από μόνο του οπότε δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτα παρά μόνο να το παρακολουθούμε με προσοχή. Εάν η ξήρανση αυξηθεί τότε προτείνονται συνήθως τα εξής μέτρα.
• Καλλιεργητικές παρεμβάσεις όπως αραίωση πυκνών συστάδων για μείωση του ανταγωνισμού.
• Μέτρα προστασίας από παράσιτα με χρήση οικολογικών μεθόδων.
• Προσαρμογή των διαχειριστικών σχεδίων στη νέα κλιματική πραγματικότητα.
• Απομάκρυνση των νεκρών δένδρων διότι αποτελούν πρώτης τάξης εύφλεκτο υλικό.
Συμπέρασμα
Η περιοδική ξήρανση της κεφαλληνιακής ελάτης στη Νότια Ελλάδα είναι τις περισσότερες φορές απλώς μια αισθητική ή περιβαλλοντική απώλεια. Εκείνο που χρειάζεται είναι συνεχής παρακολούθηση και εφαρμογή των διαχειριστικών σχεδίων. Κάθε παρέμβαση πρέπει να γίνεται με ψυχραιμία και επιστημονική γνώση. Και κυρίως όχι παρεμβάσεις πανικού.