Το thebest στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης:Προφητικός Χέρτζογκ για το διαδίκτυο, αφιέρωμα στη Λετονή Λάικα Πακάλνινα κι επίκαιρη ουκρανική ταινία

του Γιάννη Μουγγολιά

Ένα από τα καλύτερα ντοκιμαντέρ του 24ου Φεστιβάλ αναμφίβολα ήταν οι «Ονειροπολήσεις ενός διασυνδεδεμένου κόσμου» του 79χρονου Βέρνερ Χέρτζογκ, που πραγματικά εκπλήσσει με τη φρεσκάδα του βλέμματος, τον σφριγηλό ρυθμό του, την ωριμότητα της σκηνοθετικής του μαεστρίας και με τον διεισδυτικό στοχασμό του. Ο Χέρτζογκ αποσεικνύει για μια ακόμα φορά πόσο καλά ξέρει εκτός από την τέχνη της μυθοπλασίας, και την τέχνη του ντοκιμαντέρ. Η ταινία εντάσσεται στο τμήμα «Post Reality» του φεστιβάλ.

Βραβευμένο με Εύφημη Μνεία (Βραβείο «One Future») στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Μονάχου 2016, η αμερικανική αυτή παραγωγή του 2015 αποτελεί ένα πραγματικό δοκίμιο στο είδος προσπερνώντας τα στεγανά και καθιερωμένα και βάζοντας το μαχαίρι ως το κόκκαλο, όπως πάντα έκανε ο Χέρτζογκ. Ο Γερμανός σκηνοθέτης στήνει αριστοτεχνικά το παιχνίδι του και τολμά. Ξεδιπλώνει την περιέργειά του, την δαιμονική και περιπετειώδη αναζήτησή του και τη φαντασία του γύρω από το ίντερνετ, το δίκτυο που έχει απλώσει τα πλοκάμια του και μας έχει όλους παγιδεύσει. Ένα οδοιπορικό ρωμαλέο, σχεδόν επικό, με έντονη ειρωνεία και λεπτό σαρκασμό, στον εικονικό κόσμο, από τη γέννησή του μέχρι τις απρόβλεπτες μελλοντικές προοπτικές του που βάζει στο μικροσκόπιο το ψηφιακό τοπίο. Ο Χέρτσογκ, ως μέγας προβοκάτορας, υφαίνει την υπόγεια ειρωνεία του και ταρακουνά συθέμελα το οικοδόμημα που στέκεται πανίσχυρο. Συζητά με κορυφαίους επιστήμονες, ειδικούς της CIA, των μυστικών υπηρεσιών, εταιρειών προγραμματισμού, χάκερς και ό,τι άλλο φανταστείτε που ωστόσο αποτελεί αυθεντία στο ψηφιακό σύμπαν. Όλα είναι αποδεκτά σε αυτές τις συζητήσεις και όλα γίνονται τεκμήρια του τρόπου με τον οποίο το διαδίκτυο επηρέασε καταλυτικά το πόσο η πραγματική μας ζωή (μόρφωση, εκπαίδευση, ιατρική, επιχειρηματική ζωή, ταξίδια στο διάστημα μέχρι και οι διαπροσωπικές μας σχέσεις) διέπεται πλέον από μόνιμους και απαράβατους κανόνες της εικόνας.

Ο Χέρτζογκ προσεγγίζει διεξοδικά διάφορα θεμελιακά θέματα όπως την Αίγλη του Διαδικτύου, τα ρομπότ στην καθημερινή μας ζωή, την Τεχνητή Νοημοσύνη, την παραβίαση των κανόνων και την κατάρριψη της προστασίας των δικαιωμάτων για τους νεκρούς, τη Ζωή χωρίς το Διαδίκτυο και τους εθισμούς και τα σύνδρομα του ανθρώπου από αυτό, τον κίνδυνο των βιντεοπαιχνιδιών, το Τέλος του Διαδικτύου, τους Γήινους Εισβολείς (χάκερ), το Διαδίκτυο του Εγώ, το Μέλλον. Το ντοκιμαντέρ μοιάζει προφητικό και χωρίς ίχνος στράτευσης και μεροληψίας, καταθέτει με εμπνευσμένο τρόπο τα δεδομένα, δίνει τις κατάλληλες ερωτήσεις και παίρνει τις αντίστοιχες απαντήσεις και προκαλεί ρωγμές. Όπως την επιστημονική απόδειξη ότι σε λίγα χρόνια, η σκέψη μας θα μπορεί να καταγραφεί αυτόματα και να αποθηκευτεί, χωρίς να χρειαστεί να διατυπωθεί και να πληκτρολογηθεί. Το ντοκιμαντέρ τελειώνει από ένα λαϊκό τραγουδάκι που τραγουδά με τις κιθάρες της μια παρέα μεσήλικων προς υπερήλικων, αντιθετικός αντικατοπτρισμός όλων όσα προηγήθηκαν στην 95λεπτη διάρκεια του σπουδαίου αυτού ντοκιμαντέρ.

Αποκάλυψη του φεστιβάλ το αφιέρωμα στο έργο της Λετονής σκηνοθέτριας Λάικα Πακάλνινα. Ένα άλλο σινεμά από τη φύση, γεμάτο ανθρωπιά, συναίσθημα, ευαισθησία, καθημερινά δράματα αλλά και τη συγκλονιστική λιτότητα της ζωής και της φιλμικής ματιάς της. Ταινίες που δεν κατηγοριοποιούνται και δεν θυμίζουν κάτι από τα συνηθισμένα, από μια δημιουργό που οι θεατές του φεστιβάλ έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο της. Από τις στιγμές αυτές που θύμισαν έντονα τον ρόλο του φεστιβάλ. Από τις μικρού και μεσαίου μήκους ταινίες της μου εντυπώθηκαν τα «Σεντόνια» (1991) με τον νταλικιέρη που παραδίδει καθαρά κλινοσκεπάσματα σε ένα νοσοκομείο παίδων, τη «Βελανιδιά» (1997) με τους κατοίκους ενός φτωχού ορεινού χωριού να αυτοσυστήνονται κοιτώντας κατάματα την κάμερα και λέγοντας μια μικρή εντύπωση από την καθημερινότητα τους λακωνικά σε μια σύντομη φράση, τη «Γη των Ονείρων» (2004) με την κάμερα να παρακολουθεί ζώα και ανθρώπους που ζουν σε μια χωματερή όπου ανεβαίνει καθημερινά ο ήλιος, το «Ξύπνα» (2000) με τον κόσμο μέσα από τα μάτια και το τραγούδι των παιδιών, το «Φέρι μπόουτ» (1994) που μεταφέρει ασταμάτητα ανθρώπους. Και βέβαια την πιο πρόσφατη μεγάλου μήκους ταινία της «Σπίτια» (2021), έναν υβριδικό φόρο τομής στο οικιακό περιβάλλον, δοσμένο με πολλή ποίηση και πρωτοτυπία. Ο κινηματογράφος της Πακάλνινα ποιητικός και ατμοσφαιρικός, ταυτόχρονα και απόλυτα γήινος, παρότι σύγχρονος όσον αφορά τα έτη της δημιουργίας της, μοιάζει για παλαιός, άλλοτε ασπρόμαυρος και άλλοτε έγχρωμος. Σινεμά συνταρακτικό στην επαναληπτικότητα και τη γνησιότητα του. Όπως και η «απόκοσμη» σκηνοθέτρια που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη.

Εξαιρετικά επίκαιρο λόγω των γεγονότων που συγκλονίζουν την υφήλιο, το ουκρανικό φιλμ «Σπίτι από θραύσματα» του Σάιμον Λέρενγκ Βίλμοντ, παραγωγής 2022, που εντάσσεται στο Διαγωνιστικό Τμήμα του φεστιβάλ στην κούρσα για τον Χρυσό Αλέξανδρο ή το Βιδικό Βραβείο της Επιτροπής. Η επίπτωση του πολέμου στην Ανατολική Ουκρανία τις άπορες οικογένειες είναι καταλυτική διευρύνοντας την έτσι κι αλλιώς τραγική κατάσταση. Κάποιες κοινωνικοί λειτουργοί παίρνουν σε αυτή την περίπτωση πάνω τους και στήνουν έναν παραμυθένιο κόσμο για αυτά τα παιδιά που βρίσκονται έτσι κι αλλιώς σε επιβαρυμένη θέση. Ένας τόπος ιδανικός, ένα ιδιόμορφο ορφανοτροφείο για να μεγαλώνουν τα παιδιά και να ζουν με ασφάλεια και τις καλύτερες συνθήκες. Όμως κάποια στιγμή τα παιδιά πρέπει να αλλάξουν τόπο και κηδεμόνες αφού η κρατική υπηρεσία αποφασίζει για το μέλλον τους. Μια θαυμάσια ευαίσθητη και ανθρώπινη ταινία, τρυφερή όσο και ρεαλιστική, δοσμένη με χαμηλούς τόνους, μέσα σε αγκαλιές, παιδικά γέλια αλλά και σκληρούς αποχαιρετισμούς.