Το thebest στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης: Ο πόλεμος ως διαχρονική φρίκη του πλανήτη

Το 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης έχει τη δυσάρεστη συγκυρία να διεξάγεται ενώ ο πόλεμος μαίνεται σε μικρή απόσταση βόρεια. Σε καιρό πολέμου και πολλές είναι οι ταινίες που έχουν ως άμεσο ή έμμεσο θέμα τον πόλεμο ως διαχρονική φρίκη του πλανήτη.

Στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα Ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους όπου προβάλλονται δώδεκα ταινίες που διαγωνίζονται για τον Χρυσό Αλέξανδρο και το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής και μας μεταφέρουν την εύθραυστη καθημερινότητα σε απόμερες γωνιές της υφηλίου, ξεχώρισε το θαυμάσιο ντοκιμαντέρ «Στρέψε το σώμα σου στον ήλιο» της Ολλανδής Αλιόνα φον ντερ Χορστ, παραγωγής 2021, που προβλήθηκε στο «Ολύμπιον» παρουσία της σκηνοθέτριας, η οποία μετά το τέλος της συνομίλησε με το κοινό εισπράττοντας τον έντονο ενθουσιασμό του και τα θερμά συγχαρητήρια.

Ήταν πραγματικά ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ που παρακολουθεί την ιστορία ενός Σοβιετικού Τατάρου αιχμαλώτου πολέμου που περνά σε πολλά στρατόπεδα εισπράττοντας όλη τη φρίκη του πολέμου κατά και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκεί, σε ένα από αυτά τα στρατόπεδα απάγκιο και ένεση ζωής αποδεικνύεται ο έρωτάς του για ένα άγνωστο κορίτσι. Έξι δεκαετίες μετά η κόρη του με την αδερφή της βαδίζει στα βήματα του απρόσιτου πατέρα της κάνοντας ένα επίπονο και επώδυνο οδοιπορικό στο χτες. Η Σάνα μέσα από γράμματα του πατέρα της, από τα ημερολόγια που αυτός κρατούσε αλλά και μέσα από τις επίσημες πηγές ιδιωτικών και δημόσιων αρχείων προσπαθεί να προσεγγίσει και να κατανοήσει τον πατέρα της σε μια μεγάλη χρονική πορεία του, μέσα στη μήνη του πολέμου αλλά και των μετέπειτα «τιμωριών». Στην προσπάθεια της κόρης, η σκηνοθέτρια ενισχύει αυτή την εξονυχιστική αναζήτηση με έρευνες σε κινηματογραφικά αρχεία εξαιρετικής σπανιότητας αλλά και ταυτόχρονα ιδιαίτερα πληθωρικά και αποκαλυπτικά. Εκεί ανιχνεύονται οι Σοβιετικοί στρατιώτες που δέχτηκαν την οργή και την καταδίωξη του ναζιστικού καθεστώτος αλλά και του σταλινικού καθεστώτος. Η Αλιόνα φον ντερ Χορστ σκηνοθετεί με εξαιρετική δύναμη, τόλμη, ανθρωπιά, ρεαλισμό και ταυτόχρονα σπάνια ευαισθησία και λυρισμό και οίστρο χαρίζοντάς μας μια αποκαλυπτική και εμπνευσμένη ταινία. Κινηματογραφεί τον Πόλεμο με έντονα χρώματα μεταδίδοντας τη φρίκη και την αλήθεια των σκηνών και των απεγνωσμένων προσώπων που διψούν, πεινούν, πονούν, πεθαίνουν. Μια συγκλονιστική ελεγεία για την ανθρώπινη ύπαρξη, τη μνήμη, την αναζήτηση στα νεφελώδη τοπία του μυστηρίου και της αλήθειας. Μια ταινία εντέλει για τη ζωή μέσα από την ίδια τη ζωή και την ωμή καταγραφή που κάνει ένα πραγματικά σπουδαίο ντοκιμαντέρ.

Το αριστουργηματικό ντοκιμαντέρ "Άου βίντερζεν Φινλανδία" της Φινλανδής σκηνοθέτριας Βίρπι Σουούταρι προβλήθηκε στο πλαίσιο του αφιερώματος του 24ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης στο έργο της. Συγκλονιστική γνήσια κινηματογράφηση που αναδύει δυνατά συναισθήματα μέσα από τις συνταρακτικές μνήμες γυναικών από την άγνωστη πτυχή της φινλανδικής ιστορίας όταν η χώρα άλλαξε στρατόπεδο πηγαίνοντας με τους Ρώσους και οι Γερμανοί στρατιώτες αποχωρούσαν από τη Λαπωνία το 1944. Χίλιες περίπου Φινλανδές γυναίκες το 1944 από τη χώρα του για διάφορους λόγους αν και οι περισσότερες επέστρεψαν μέχρι το 1948. Σιωπές, βλέμματα, λεπταίσθητες ανθρώπινες χειρονομίες σε ένα εσωτερικό και βαθιά συγκινητικό φιλμ, σιωπηλό και εκκωφαντικό που μαγνητίζει. Εμπνευσμένη σκηνοθετική ματιά με τα αρχειακά πλάνα σε αργή κίνηση να «ζωντανεύουν» πλακωμένες ζωές και με παύσεις στις παλαιές φωτογραφίες των γυναικών που θυμούνται μέσα από αυτές. Για την ιστορία η χώρα τις υποδέχτηκε μετά την Οδύσσεια και τις περιπέτειες τους στο στρατόπεδο καραντίνας στο Χάνκο με ανακρίσεις και περιφρόνηση. Οι συγκλονιστικές αυτές γυναίκες μορφές στο ντοκιμαντέρ αυτό του 2010 αποκαλύπτουν τα ονόματα τους και δείχνουν το πρόσωπο τους στον φακό για πρώτη φορά. Στη δύση της ζωής τους φυλάγοντας το σαράκι της μνήμης μέσα τους 65 χρόνια. Υποκλίνομαι στο είδος του ντοκιμαντέρ και στη σπουδαία αυτή δημιουργό. Μαζί και ένας άνδρας που έζησε με τη μητέρα του και αναζήτησε το παρελθόν του πατέρα του. Η Βίρπι Σουούταρι είναι βραβευμένη σκηνοθέτρια, γνωστή για το προσωπικό της κινηματογραφικό της ύφος και τις έντονα συναισθηματικές της αφηγήσεις. Το ντοκιμαντέρ της The Idle Ones (2002) προτάθηκε για το βραβείο της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου (EFA) και κέρδισε πολλά βραβεία ως το καλύτερο σκανδιναβικό ντοκιμαντέρ.

Στο πλαίσιο των «Ανοιχτών Οριζόντων» του φεστιβάλ προβλήθηκε το ολλανδικό ντοκιμαντέρ «Τρία λεπτά-Μια διαστολή» της Μπιάνκα Στίχτερ καταθέτοντας στα 70 περίπου λεπτά του μια ευρηματική ιδέα. Εδώ έχουμε ένα εξαιρετικό δείγμα στην κατεύθυνση εκείνη του δημιουργικού ντοκιμαντέρ όπου ανασυνθέτεται νοηματικά μια ερασιτεχνική ταινία που γύρισε το 1938 ο Ντέιβιντ Κουρτς και περιλαμβάνει πολλούς Εβραίους που εξέρχονται γελαστοί από τη Συναγωγή στο Νασιέλσκ της Πολωνίας. Το ιστορικό γεγονός διαδραματίζεται το 1939 όταν οι Εβραίοι που εδώ εικονίζονται μαζί με όλους τους Εβραίους της πολωνικής πόλης οδηγήθηκαν σε γκέτο και μετά στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα. Το οπτικό υλικό της σχεδόν αλλοιωμένης ταινίας είναι το μόνο τεκμήριο και ο μοναδικός μάρτυρας που έχει σωθεί. Το φιλμ διάρκειας 3 λεπτών που βρέθηκε αποκαταστάθηκε. Στην προσπάθεια αυτή η Μπιάνκα Στίχτερ σκηνοθετεί υποδειγματικά ένα ντοκιμαντέρ που έχει ως θέμα τη συνεχή επανάληψη των τριών αυτών κρίσιμων λεπτών, την εξονυχιστική τους παρατήρηση και προσεκτική μελέτη ώστε να διασταυρωθούν στοιχεία, να βγουν συμπεράσματα και να διαμορφωθεί η τελική εικόνα της αποκατάστασης. Ένα ντοκιμαντέρ-πραγματικό δοκίμιο για την αξία της κινηματογραφικής καταγραφής μιας πραγματικότητας που βασίζεται όμως σε μια χαμένη κοινότητα, της συστηματικής μετά από χρόνια μελέτη της που εξομαλύνει τις αλλοιώσεις του χρόνου και της φθοράς. Το μάτι του θεατή και το ενδιαφέρον της θέασης είναι η συνθήκη που κάνει την ιστορία ακόμα ανολοκλήρωτη και αναβάλλει διαρκώς το τέλος του φιλμ.