Η φτώχεια φέρνει ... μακροζωία!

Τον λένε Μιχάλη Παζαράκη, είναι 92 ετών, χαίρει άκρας υγείας έχει σώας τα φρένας, και είναι  διάσημος και περιζήτητος στην ιατρική κοινότητα και στη δημοσιογραφική πιάτσα. Δύο εβδομάδες πριν από εμάς, το σπίτι του είχε επισκεφθεί και μια Αμερικανίδα γιατρός, η οποία ασχολήθηκε κυρίως με ... το πιάτο του! Και εμείς αυτό ψάχναμε δηλαδή, να δούμε τι τρώει, τι πίνει και διατηρείται έτσι.

Ο κ. Παζαράκης και άλλοι 26 κοντοχωριανοί του δεν είναι τυχαίοι άνθρωποι, είναι οι τελευταίοι 27επιζώντες από τη γνωστή έρευνα των «7 χωρών»  σε όλον τον κόσμο! Ο κ. Μιχάλης είναι  κάτοικος της Αγίας Παρασκευής, ενός μικρού χωριού, στην ευρύτερη περιοχή του Καστελίου.

Τόσο αυτό το χωριό όσο και τα γύρω, φημίζονται για την μακροζωία των κατοίκων τους, και σίγουρα για αυτό δεν ευθύνεται το νερό της περιοχής … αλλά ο τρόπος ζωής τους. Μάλιστα αυτός ο ιδιαίτερος τρόπος, ταυτίστηκε με το μοντέλο της κρητικής διατροφής και έγινε  αντικείμενο μελέτης πολλών επιστημόνων.

Οι  βάσεις για αυτή τη μελέτη  μπήκαν το  1947,  και οριοθετήθηκαν εκ νέου το 1960,  από  τον ειδικό καρδιολόγο από τη Μινεσότα  Δρ Ancel Keys, ο οποίος είναι και ο εμπνευστής της μελέτης των 7 χωρών, η οποία ως αντικείμενο είχε τη διατροφή και τη θνησιμότητα από  καρδιαγγειακά νοσήματα.

Σε αυτή την  έρευνα συμμετείχαν  13.000 άνδρες από  7 διαφορετικές χώρες: Ολλανδία, Φιλανδία, Ιαπωνία, Η.Π.Α και  τις μεσογειακές χώρες Ιταλία, Γιουγκοσλαβία.

Στην έρευνα συμπεριλαμβάνεται  και η Ελλάδα με το κέντρο βάρους να επικεντρώνεται στην Κρήτη και την Κέρκυρα, καθώς ήθελαν να δουν τον τρόπο ζωής σε νησιωτικές περιοχές μετά τον πόλεμο.

Από την Κρήτη ερωτήθηκαν 686 άνδρες γεννημένοι από 1900-1920, κατά 75% αγρότες

Στο μικροσκόπιο μπαίνουν οι συνθήκες διαβίωσης  686 κρητικών (κατά 75% αγρότες) που ζουν, στην φτωχική  περιοχή της ευρύτερης πρώην επαρχίας Πεδιάδος , και έχουν γεννηθεί από το 1900-1920, και εκείνη την εποχή είναι ηλικίας  από  40-59 ετών.

Οι κρητικοί αυτοί κατοικούν σε 13 οικισμούς  του Καλλικρατικού  πλέον  δήμου Μινώα Πεδιάδος : Καστέλλι, Θραψανό, Ξυδάς (Λήτως ) , Πολυθέα, Γαλατάς, Απόστολοι, Λιλιανό, Καρδουλιανό, Καρουζανό, Διαβαϊδέ, Αρχάγγελος,  Ασκοί, Σκλαβεροχώρι, Αγίες Παρασκιές.

Το 1991 ο τομέας Κοινωνικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης με επικεφαλής τον ομότιμο καθηγητή προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής  κ. Αντώνη  Καφάτο,  ανέλαβε  την επανεξέταση των ατόμων που είχαν λάβει μέρος στην έρευνα του 1960.

Εκ των πρωταγωνιστών

Ο τρόπος ζωής και το «φαγητό της ημέρας» του κ. Μιχάλη Παζαράκη  από τότε έχει μελετηθεί πολλές φορές.  Την ώρα που τον συναντήσαμε γύρω στις 17.30 το απόγευμα πότιζε τα λουλούδια του, η κυρά του 90 ετών ξεκουραζόταν, αφού όλη την  ημέρα πάλευε με το  βελονάκι. Ήταν μια ημέρα με αφόρητη ζέστη, η οποία από ότι φάνηκε δεν τον ενοχλούσε ιδιαίτερα.

Η συζήτηση επικεντρώθηκε σε τι άλλο; Στις συνήθειές του. Είναι σαφές ότι οι διατροφικές συνήθειες του κ. Μιχάλη που γεννήθηκε το 1920, καθορίστηκαν από τη γενικότερη  πολιτική και οικονομική κατάσταση της χώρας.

Το περιβάλλον που μεγάλωσε και γεννήθηκε καθόρισε και τις επιλογές του και όχι η όρεξή του, σε αντίθεση με  αυτό που γίνεται σήμερα.

Ασχέτως ότι μεταγενέστερα  το μοντέλο της «κρητικής διατροφής» επιστημονικά αποδείχθηκε ότι είναι το σωστό.

Η μαρτυρία του αποτυπώνει και τις αλήθειες για τον τρόπο ζωής μιας άλλης εποχής όχι πολύ  μακριά από το σήμερα, αλλά και την στροφή που έχει γίνει προς το άγνωστο, κάτι που πληγώνει ακόμα και ένα γέροντα 92 ετών, που έχει ζήσει φτώχια και πολέμους.

«Εδώ στο χωριό τρώμε χωριάτικα φαγιά. Χορταρικά και λαχανικά  από  τον κήπο, όσπρια, κρέας όχι και πολύ. Τώρα το τρώμε και δυο φορές την εβδομάδα παλαιότερα το τρώγαμε ανά 15- 20 ημέρες. Δεν είχαμε (οικονομικές) δυνάμεις. Εμείς περνούσαμε με τα δικά μας… Κανένα κοτόπουλο, κανένα κουνελάκι.

Κανονικό  κρέας, κρέας από μεγάλα ζώα - πριν αλλά και μετά τον πόλεμο τρώγαμε τα Χριστούγεννα. Εκτρέφαμε το χοίρο στο σπίτι και τα Χριστούγεννα τον σφάζαμε και τον κάναμε κομματάκια. Τον ψήναμε, το φυλάσσαμε και μπορεί να το τρώγαμε και δυο μήνες … Σήμερα φάγαμε σαλιγκάρια και ρεβύθια. Κρέας τρώμε δύο φορές την εβδομάδα την Πέμπτη και την Κυριακή. Τις υπόλοιπες ημέρες τρώμε, όσπρια, ψάρι, λαχανικά, μακαρόνια, μπιφτέκια. Δεν τρώμε ακριβά εμείς… Είμαστε και οι δυο συνταξιούχοι του ΟΓΑ, που να φτάσουν τα λεφτά; Τώρα που μεγαλώσαμε το βράδυ τρώμε ελαφρά , κανένα γιαουρτάκι, παλαιότερα τρώγαμε ότι είχε περισσέψει από το μεσημεριανό, τι θα το κάναμε το φαγητό θα το πετάγαμε;» διερωτάται ο κ. Παζαράκης.

Αμπέλι.. αντί για άσκηση

Η φυσική του κατάσταση σήμερα βάζει κάτω και 60αρηδες . Οι εξετάσεις του είναι άριστες ενώ μέχρι τα 80 του χρόνια, είχε πιει μόνο ελάχιστες ασπιρίνες. Εκτός από το κρέας σε όλη  του τη ζωή απέφυγε και άλλες «κακές συνήθειες», το ποτό και το τσιγάρο, ενώ είχε βάλει στη ζωή του και τη φυσική άσκηση…. τα αμπέλια και τις ελιές.

Εκτός από το λιτό τρόπο διατροφής οι Κρητικοί εκείνη την εποχή δούλευαν στα αμπέλια και διατηρούνταν  σε φόρμα. Έκαναν  13-14 χιλιόμετρα περπάτημα την ημέρα (έναντι <2 σήμερα)

Μάλλον  όλη του τη ζωή την πέρασε εκεί... είτε οργώνοντας με το άλογο είτε με την μηχανή στη συνέχεια. Μαζί με τη σύζυγο δούλευαν στη γη που τότε τους έθρεφε όλους. Τρία παιδιά μεγάλωσε και  σπούδασε που σήμερα έχουν βγει στη σύνταξη!

Όπως μας είπε όταν παντρεύτηκε είχε 100 ρίζες ελιές αυτός και 100 ρίζες  η γυναίκα του. Με 200 ρίζες ελιές ξεκίνησε και με 1500 κατέληξε. Πριν ο περονόσπορος χτυπήσει την Κρήτη παρήγαγε 8-9 τόνους σταφίδα. Τώρα τα αμπέλια δεν έχουν εισόδημα και τα παιδιά του «τα ξεπάτωσαν και έβαλαν ελιές».

Πριν τον αποχαιρετίσουμε , τον ρωτήσαμε πότε  οι συνθήκες ζωής ήταν χειρότερες. Η απάντησή του αφοπλιστική.

«Τώρα , τώρα τα πράγματα  είναι πιο δύσκολα από παλιά. Παλιά ήμασταν φτωχοί, στερηθήκαμε πολλά, αλλά είχαμε δουλειά η γη μας έθρεφε..Τώρα έχουμε και την ανεργία. Δυο  εγγόνια μου ξενιτεύτηκαν  λόγω κρίσης και δουλεύουν στο εξωτερικό. Σε καλές θέσεις γιατί είναι μορφωμένα, έχουν πτυχία,  αλλά μακριά μας… Και τα παιδιά μου είναι ανήσυχα στεναχωρούνται και μαζί με αυτά και εγώ».

Η επιστημονική απάντηση

Ο λιτός και απέριττος τρόπος ζωής των «φτωχών κρητικών» του ’60 αποδείχθηκε επιστημονικά ότι είναι ο σωτήριος τρόπος ζωής και ίσως το μυστικό της μακροζωίας. Καλή διατροφή και άσκηση. Τα αποτελέσματα  αυτού του τρόπου ζωής καταγράφονται και στην μελέτη  που διενήργησε  ο Τομέας Κοινωνικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης με επικεφαλής τον κ. Καφάτο που  ανέλαβε την επανεξέταση των ατόμων που είχαν λάβει μέρος στην έρευνα πριν 31 χρόνια και διαπιστώθηκε ότι στην Κρήτη οι επιζώντες ήταν το 50% της αρχικής ομάδας , ενώ στην Φιλανδία δεν υπήρχαν επιζώντες.

To 1949 το ίδρυμα Rockefeller αποφασίζει να μελετήσει τον τρόπο ζωής των Κρητικών

Σε μια αναλυτική παρουσίαση από έγινε για το θέμα στην περιοχή του Αρκαλοχωρίου -  καθώς εκεί εντοπίζονται όπως προαναφέρθηκε οι τελευταίοι επιζώντες της μελέτης των «7 χωρών» - από την διατροφολόγο -διαιτολόγο Π.Ε κ. Ιωάννα Αποστολάκη η οποία είναι και μέλος του ειδικού διδακτικού, εργαστηριακού προσωπικού του ιατρικού τμήματος του πανεπιστημίου Κρήτης καταγράφονται μεταξύ άλλων τα εξής:

Ο πληθυσμός της Κρήτης παρουσίαζε την καλύτερη κατάσταση υγείας και τα μικρότερα ποσοστά θνησιμότητας από στεφανιαία νόσο και καρκίνο, σε σχέση με όλους τους άλλους πληθυσμούς που μελετήθηκαν

Ύστερα από 20 έτη παρακολούθησης οι Κρητικοί παρουσίαζαν τα μικρότερα ποσοστά θανάτων από όλες τις αιτίες

Όσον αφορά στους παράγοντες της καλής υγείας των κρητικών θεωρούνται οι:

-          Χαμηλή χοληστερίνη ορού

-          Υψηλή σωματική άσκηση 13-14 χιλιόμετρα περπάτημα την ημέρα (έναντι <2 σήμερα)

-          Πρόσληψη μέσω της δίαιτας χαμηλής ποσότητας κορεσμένων λιπαρών και υψηλής ποσότητας μονοακορέστων λιπαρών (ελαιόλαδο) και μεγάλης πρόσληψης αντιοξειδωτικών.

Η διατροφή στηρίζεται στα όσπρια τα πολλά άγρια χόρτα και άλλα λαχανικά, γλυστρίδα, χοχλιούς , καρύδια.