Νικολία Σαββοπούλου: Δείξε μου το σύμπτωμα να σου πω ποιος είσαι

Οι άνθρωποι έρχονται συνήθως στην ψυχοθεραπεία με συμπτώματα που τους «πονάνε» και τα οποία θέλουν γρήγορα να ξεφορτωθούν. Τα συμπτώματα ποικίλουν και εκτείνονται σε ένα ευρύ φάσμα που γεννά τόσο συναισθηματική όσο και σωματική δυσφορία. Μάλιστα, είναι πολλές οι φορές που κάποιος απευθύνεται για ψυχοθεραπεία όταν λαμβάνει χώρα ένα σωματικό σύμπτωμα, που όμως δεν έχει οργανική ή παθολογική αιτία. Το σύμπτωμα οράται ως εχθρός, ως εκείνο το ενοχλητικό σημάδι που διαταράσσει την καθημερινότητά. Και τα συμπτώματα είναι πράγματι ενοχλητικά. Κρίση πανικού, αγοραφοβία, τελετουργίες ή δυσκολίες στις σχέσεις, καθένα από αυτά ενοχλεί διαφορετικά. Κάθε ιστορία, όμως, έχει πολλαπλές αναγνώσεις.

Το σύμπτωμα στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία δεν αντιμετωπίζεται ως εχθρός αλλά ως αγγελιοφόρος της αλήθειας του κάθε υποκειμένου. Κατά τον Freud, το σύμπτωμα είναι η  συμβολική «λύση» που βρήκε ο ψυχισμός απέναντι στις ασυνείδητες ενδοψυχικές συγκρούσεις. Με άλλα λόγια, επιτρέπει στο άτομο να εκφράσει ασυνείδητες επιθυμίες με τρόπο που να μην του προκαλεί άμεση τιμωρία ή άγχος. Για παράδειγμα, ένας φοιτητής που δυσκολεύεται ή καθυστερεί να τελειώσει τη σχολή του, βρίσκει αυτό το «σύμπτωμα» για να ανακουφίσει το άγχος που του προκαλεί ασυνείδητα το να εισέλθει στην επαγγελματική και πιο «ενήλικη» ζωή και να αποχωριστεί την γονεϊκή ασφάλεια. Ένα παιδί που εμφανίζει εκτεταμένες φοβίες, βρίσκει έναν συμβολικό και καμουφλαρισμένο τρόπο να εκδηλώσει τα άγχη αποχωρισμού από τους γονείς του.Το ψυχικό σύμπτωμα εμπεριέχει και ένα δευτερογενές όφελος το οποίο συχνά μπορεί να είναι η προσοχή και η φροντίδα των άλλων, όταν το άτομο υποφέρει.

Κατά τον Γάλλο ψυχαναλυτή Ζακ Λακάν, το σύμπτωμα δεν είναι μόνο ένας συμβολικός σχηματισμός που επιτρέπει στο απωθημένο να εκφραστεί χωρίς να εμφανιστεί άμεσα στο συνειδητό. Ταυτόχρονα, είναι ένα μήνυμα που απευθύνει το υποκείμενο προς τον ΄Άλλο, και ως Άλλος μπορεί να θεωρηθεί η οικογένεια, η κοινωνία ή οποιοσδήπτε σημαντικός άλλος στη ζωή του. Είναι ένα μήνυμα που το υποκείμενο έχει ανάγκη να ακουστεί και να κατανοηθεί. Και αυτός είναι ο σκοπός της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας. Προτεραιότητα είναι να δοθεί χώρος στο άτομο να μιλήσει ελεύθερα για τα συμπτώματά του, χωρίς να αισθάνεται ότι θα κριθεί. Η ψυχοθεραπεία άλλωστε είναι μια ομιλητική θεραπεία κατά βάση, όπου ο λόγος θεωρείται πως δρα καταλυτικά πάνω στον ψυχικό πόνο.

Στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία, η προσοχή δεν εστιάζεται στην άμεση καταστολή του συμπτώματος, αφού το σύμπτωμα όπως είδαμε έχει πολλαπλές σημασίες για το υποκείμενο. Μάλιστα, κατά τον Λακάν, το σύμπτωμα εμπεριέχει και μια ασυνείδητη απόλαυση, επομένως πώς να αφήσει κάποιος ένα σύμπτωμα αφού ταυτόχρονα είναι και τόπος της απόλαυσής του; Είναι παράδοξο, όμως το βλέπουμε να συμβαίνει! Ενώ είναι δύσκολο να ζει κάποιος με το σύμπτωμά του, ταυτόχρονα τού είναι και πολύ δύσκολο να ζει χωρίς αυτό. Μέσω της θεραπευτικής σχέσης, σημασία έχει να μπορέσει το άτομο να κατανοήσει το μήνυμα που κρύβεται πίσω από το σύμπτωμα, ποιο ουσιαστικά σήμα εκπέμπει ο ψυχισμός και πώς μπορεί να απολαύσει τη ζωή του χωρίς πολλά δυσφορικά συμπτώματα.

Συλλήβδην, όσο ενοχλητικά και αν είναι τα συμπτώματα δεν είναι η αιτία του ψυχικού πόνου, αλλά μόνο τα σημάδια ότι το υποκείμενο δυσφορεί, παλεύει και συγκρούεται εντός του. Και μάλιστα με τρόπο μεταμφιεσμένο. Άρα, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε. Μήπως τελικά το «Δείξε μου το σύμπτωμα να σου πω ποιος είσαι;» ψυχαναλυτικά μεταφράζεται στο «Μίλα για το σύμπτωμα να σου πω ποιος είσαι;»

Σαββοπούλου Νικολία

Ψυχολόγος Παιδιών, Εφήβων και Ενηλίκων

Ειδ. Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια - Διαδικτυακές Συνεδρίες

Αγίου Ιωάννη 90, Κάτω Αχαϊα

T.: 2693023554, 6986775044