Η Ειρήνη Παπά του "Μαντολίνου", του "Ζορμπά", της "Ηλέκτρας"- Τι έλεγε για αυτήν ο Κακογιάννης

Συγκυριακά το βράδυ της Τρίτης 13 Σεπτεμβρίου 2022 το κανάλι του ΑΝΤ1 είχε προγραμματίσει και μετέδωσε την ταινία «Το Μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι» του Τζον Μάντεν που γυρίστηκε το καλοκαίρι του 2000 στην Κεφαλονιά (κυρίως στη Σάμη, στην Αντίσαμο και στον Μύρτο) με τον Νίκολας Κέιτζ και την Πενέλοπε Κρουζ όπου έναν βασικό ρόλο, της δυναμικής μητέρας του Μαντρά (Κρίστιαν Μπέιλ) κρατούσε η σπουδαία Ειρήνη Παπά.

Το επόμενο πρωί, την Τετάρτη 14/9 έγινε γνωστή η είδηση του θανάτου της στα 96 της χρόνια, γεγονός που προξένησε μεγάλη θλίψη και συγκίνηση καθώς υπήρξε μία υπέροχη ηθοποιός, με καθαρή, μεσογειακή ομορφιά, που έμεινε στην κινηματογραφική ιστορία ως η Χήρα στην θρυλική, Οσκαρική ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Αλέξης Ζορμπάς» το 1964 με τον Άντονι Κουίν και τον Άλαν Μπέιτς αλλά και ερμηνεύοντας υποδειγματικά ρόλους σε αρχαίες τραγωδίες, όπως επισημαίνουν στην σχετική ανάρτηση τους οι The New York Times.

Η Ειρήνη Παπά όπως και η Μελίνα Μερκούρη, είχε κάνει σημαντική καριέρα και στο εξωτερικό και λέγεται πως είχε εντυπωσιάσει τον Μάρλον Μπράντο με τον οποίο φημολογείτο πως είχε και δεσμό. Τρία χρόνια πριν την τεράστια επιτυχία του «Ζορμπά», η Ειρήνη Παπά από το Χιλιομόδι της γειτονικής Κορινθίας, είχε πρωταγωνιστήσει στη μεγάλη Χολιγουντιανή παραγωγή που είχε κάνει γυρίσματα στη Ρόδο, «Τα Κανόνια του Ναβαρόνε - The Guns of Navarone» πλάι σε πολύ μεγάλα ονόματα του Χόλιγουντ όπως οι Gregory Peck, David Niven και Anthony Quinn.

Στο φιλμ “Zorba the Greek” ήταν συγκλονιστική ως ελληνίδα χήρα που λιθοβολείται από συγχωριανούς της γιατί τόλμησε να έχει εραστή ενώ αξιοσημείωτη ήταν και η εμφάνιση της σ’ ένα άλλο εμβληματικό φιλμ, τιμημένο μάλιστα με Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας στην απονομή του 1970, το «Ζ» του Ελληνογάλλου σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά όπου και έπαιξε την Ελένη, τη σύζυγο του Yves Montand (Γρηγόρη Λαμπράκη).

Ο Μιχάλης Κακογιάννης όπως διαβάσαμε στο βιβλίο του Χρήστου Σιάφκου, είχε πει για την Ειρήνη Παπά με αφορμή την ταινία «Ηλέκτρα» το 1962 που προτάθηκε για το βραβείο Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας: «Στην Ειρήνη Παπά βάζω πολύ μεγάλο βαθμό για το υποκριτικό της ταλέντο. Προσαρμόζεται με θαυμαστή ευκολία σε διαφορετικές καταστάσεις, κάτι που φάνηκε ιδιαίτερα και όταν έπαιξε σε κωμωδία μου. Νέα ήταν πολύ πιο σκληρή, πολύ πιο απόλυτη στις ιδέες της. Έπαιρνε και ρίσκα σε σχέση με την σωματική της ακεραιότητα. Στην “Hλέκτρα” βρέθηκε ανάμεσα στα άλογα που της επετίθεντο και στη συνέχεια την τραβολογούσαν στο χώμα οι άνδρες του Αιγαιάτου. Δεν θα το έκαναν πολλές αυτό. Η δουλειά μαζί της ήταν πάντα μία συνεχής πρόκληση, να βγάλω από μέσα της ένα ακόμα μεγαλύτερο μέγεθος. Η σχέση μου μαζί της ήταν άγρια, σαν να έχεις ένα ατίθασο άλογο που είναι μεν υπέροχο αλλά που πρέπει να το υποτάξεις για να το καθοδηγήσεις. Φυσικά δεν διέπρεψε μόνο στις δικές μου ταινίες αν και θεωρώ πως οι κορυφαίες ερμηνείες της είναι στην Τριλογία μου».

Ως τριλογία του ο Μιχάλης Κακογιάννης εννοούσε την «Ηλέκτρα», τις «Τρωάδες» το 1971 όπου η Ειρήνη Παπά σ΄ένα εντυπωσιακό διεθνές καστ με επικεφαλής την Κάθριν Χέπμπορν ως Εκάβη είχε ενσαρκώσει την Ωραία Ελένη, και την «Ιφιγένεια» το 1977 όπου έκανε την Κλυταιμνήστρα.

Ο Μιχάλης Κακογιάννης πάλι στο βιβλίο του Χρήστου Σιάφκου είχε αναφέρει πως: «η Ειρήνη Παπά ήταν αντικειμενικά η καλύτερη Ωραία Ελένη, έκανε τεράστια προσπάθεια μέχρι που εμφανίστηκε κάποια στιγμή θεόγυμνη μέσα στις μπάρες της φυλακής που υποτίθεται πως την είχαν κλεισμένη οι Έλληνες. Για μένα η Ωραία Ελένη είναι μία δυνατή και επινοητική γυναίκα, όχι η γατούλα που συνήθως την παρουσιάζουν. Κι έτσι ακριβώς  εμφανίστηκε η Ειρήνη Παπά».

Η σημαντική αυτή ηθοποιός μας είχε παίξει στον κινηματογράφο και την Αντιγόνη του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία του Γιώργου Τζαβέλλα το 1961. Είχε υποδυθεί όπως όλοι θυμόμαστε και την Μπουμπουλίνα στην ταινία του Κώστα Ανδρίτσου το 1959 αλλά και την κυρα-Φροσύνη στην «Λίμνη των στεναγμών» του Γρηγόρη Γρηγορίου την ίδια χρονιά. Οι The New York Times θυμίζουν πως το 1971, η Ειρήνη Παπά είχε τιμηθεί με το βραβείο καλύτερης ηθοποιού του National Board of Review για τον ρόλο της Ελένης της Τροίας στο φιλμ του Μιχάλη Κακογιάννη» “The Trojan Women - Τρωάδες” με τις Katharine Hepburn και Vanessa Redgrave. Ωστόσο η Ειρήνη Παπά δεν είχε καταφέρει να φτάσει έως και τις υποψηφιότητες των Όσκαρ.

Η 1η της κινηματογραφική εμφάνιση ήταν στην δραματική ταινία του Νίκου Τσιφόρου “Χαμένοι Άγγελοι” το 1948.

Είναι αποκαλυπτικό αυτό που αναφέρουν οι The New York Times πως ο σπουδαίος Ελληνοαμερικανός σκηνοθέτης Elia Kazan θεωρείται πως είχε ανακαλύψει την Ειρήνη Παπά και της άνοιξε το δρόμο για τη διεθνή καριέρα. Σ’ ένα ταξίδι της το 1954 στις ΗΠΑ η Ειρήνη Παπά είχε κάνει οντισιόν για το “The Country Girl – Η Χωριατοπούλα” όπου τελικά έπαιξε η Γκρέις Κέλι. Την επόμενη χρονιά η Ειρήνη Παπά υπέγραψε 7ετές συμβόλαιο με το μεγάλο στούντιο της MGM, αν και τελικά έκανε μόνο ένα φιλμ με αυτό, το γουέστερν “Tribute to a Bad Man - Ελύγισα για πρώτη φορά” το 1956 με πρωταγωνιστή τον James Cagney.

Η Ειρήνη Παπά είχε παίξει και με τον Κερκ Ντάγκλας στο φιλμ “The Brotherhood” το 1968, σε σκηνοθεσία του Μάρτιν Ριτ ως η σύζυγος ενός μαφιόζου που υποδυόταν ο Kirk Douglas, καθώς και στην εξαιρετική ταινία εποχής “Anne of the Thousand Days” το 1969, στο πλάι του Ρίτσαρντ Μπάρτον όπου & υποδύθηκε την βασίλισσα Queen Katherine of Aragon.

Στο “Chronicle of a Death Foretold – Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου” το 1987, σε σκηνοθεσία Φραντσέσκο Ρόσι που είχε βασιστεί στο μυθιστόρημα του Νομπελίστα Gabriel García Márquez, η Ειρήνη Παπά είχε παίξει πλάι στον Τζιαν Μαρία Βολοντέ και την Ορνέλα Μούτι.

Η τελευταία της κινηματογραφική εμφάνιση ήταν στο «Um Filme Falado - A Talking Picture”, σε σκηνοθεσία του Πορτογάλου δημιουργού Manoel de Oliveira, όπου είχαν παίξει και οι Τζον Μάλκοβιτς και Κατρίν Ντενέβ.

*Στην Πάτρα η Ειρήνη Παπά δεν είχε παίξει, απ’ όσο τουλάχιστον γνωρίζουμε. Eπρόκειτο να έρθει στο Φεστιβάλ Πάτρας του αείμνηστου Ανδρέα Δ. Ανδριόπουλου το 1997 με μία παραγωγή της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Θεσσαλονίκης που είχε να κάνει με την αυτοκράτειρα Θεοδώρα του Βυζαντίου αλλά τελικά δεν κατέστη δυνατό.

Επίσης η πρόεδρος της Κινηματογραφικής Λέσχης Πάτρας, Ελένη Δάσιου μας μετέφερε πως η Ειρήνη Παπά είχε έρθει αρκετές φορές στην Πάτρα για να παρακολουθήσει εκδηλώσεις τα πρώτα χρόνια του Διεθνούς Φεστιβάλ, επί καλλιτεχνικής διεύθυνσης του αείμνηστου Θάνου Μικρούτσικου.

Επίσης επισκεπτόταν συχνά την ευρύτερη περιοχή όπως και πριν είκοσι χρόνια, τον Ιούλιο του 2002 για να παρακολουθήσει συναυλία της Άλκηστης Πρωτοψάλτη στο Κάστρο του Αντιρρίου ενώ μετά είχε καθίσει και στο επίσημο δείπνο που είχε παρατεθεί στην όμορφη περιοχή της Μακύνειας και όπου την είχε συναντήσει και ο γράφων.

Παρότι μεγάλη σταρ η Ειρήνη Παπά πάντα υπήρξε μία σαγηνευτική και προσιτή ηθοποιός χωρίς βεντετισμούς. Και αντικειμενικά η ομορφιά της, αυτή η μεσογειακή, μελαχρινή ομορφιά και ο αέρας της με τα μακριά μαύρα μαλλιά της συνδυάζονταν με ένα μοναδικό ταλέντο που καλλιέργησε ως μαθήτρια στη δραματική σχολή του Εθνικού θεάτρου.

Η Ειρήνη Παπά αφήνει πίσω της σπουδαίες ερμηνείες.

*Ένα τελευταίο στοιχείο που διαβάσαμε είχε να κάνει με την «Ηλέκτρα» όπου έπαιξε με τα μαλλιά της κουρεμένα κοντά. Μόλις είδε κάποιες από τις πρώτες σκηνές ο αείμνηστος Φίνος είπε στον Κακογιάννη πως η Παπά ήταν απαράδεκτη και του έδωσε φιλική συμβουλή να μη γυρίσει την  ταινία. Τελικά μετά ο Φίνος αναγκάστηκε να ζητήσει συγγνώμη από τον Κακογιάννη.