Οικολογικά Σχήματα: Κίνητρα στους αγρότες για υιοθέτηση πρακτικών για το περιβάλλον και το κλίμα

Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) είναι η μακροβιότερη ενοποιημένη πολιτική των Κρατών-Μελών της ΕΕ. Η γεωργική γη στην ΕΕ καλύπτει σχεδόν το ήμισυ της συνολικής έκτασης γης (47% το 2018). Η υπό διαμόρφωση νέα μεταρρύθμιση της ΚΑΠ για την περίοδο 2023-2027 επιδιώκει την επίτευξη της οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας στις αγροτικές περιοχές μέσα από τους εννέα στόχους που είναι:

η εξασφάλιση δίκαιου εισοδήματος για τους γεωργούς,
η αύξηση της ανταγωνιστικότητας,
η εξισορρόπηση της ισχύος στην αλυσίδα τροφίμων,
η δράση για την κλιματική αλλαγή,
η προστασία του περιβάλλοντος,
η διατήρηση των τοπίων και της βιοποικιλότητας,
η ενθάρρυνση της ανανέωσης των γενεών,
η τόνωση των αγροτικών περιοχών,
η προστασία της υγείας και της ποιότητας των τροφίμων.
Από τους στόχους της νέας ΚΑΠ διαπιστώνεται η διασύνδεσής της με τις φιλοδοξίες και τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας και ειδικά η ευθυγράμμιση της με τις δύο στρατηγικές για τη γεωργία «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» και «Βιοποικιλότητα».

Με τη νέα ΚΑΠ για πρώτη φορά προβλέπονται ενιαίες, αυξημένες περιβαλλοντικές υποχρεώσεις για τους αγρότες. Οι ενισχύσεις δεν θα χορηγούνται μόνο βάσει της καλλιεργούμενης έκτασης, αλλά και με κριτήριο μέτρα για την περιβαλλοντική φροντίδα και τη δράση για το κλίμα. Στη νέα ΚΑΠ θα καταβάλλεται η άμεση ενίσχυση ως ετήσια παρέμβαση μέσω εφαρμογής των οικολογικών σχημάτων (eco-schemes). Τα οικολογικά σχήματα είναι σχήματα πληρωμών στη γεωργία που στοχεύουν στην προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος και  αποτελούν βασικό στοιχείο της νέας νομοθετικής πρότασης για το μέλλον της ΚΑΠ.

Κάθε κράτος μέλος αναπτύσσει ένα εθνικό στρατηγικό σχέδιο της ΚΑΠ και προσδιορίζει τα οικολογικά σχήματα (eco-schemes) σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές και κλιματικές ανάγκες του σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, καθορίζοντας το περιεχόμενο και τον προϋπολογισμό του. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε έναν κατάλογο πιθανών γεωργικών πρακτικών που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα οικολογικά συστήματα (eco-schemes) στη νέα ΚΑΠ και είναι η βιολογική γεωργία, η ολοκληρωμένη διαχείριση, η αγρο-οικολογία και εναλλαγή καλλιεργειών, η κτηνοτροφία με καλή διαβίωση των ζώων, τα αγροδασικά μέτρα, η βόσκηση σε ανοικτούς χώρους μεταξύ μόνιμων καλλιεργειών, η μείωση φυτοπροστατευτικών και λιπασμάτων, η γεωργία δέσμευσης άνθρακα, γεωργία ακριβείας, προστασία υδάτινων πόρων.

Προτεραιότητα του στρατηγικού σχεδίου της ΚΑΠ είναι να αντιμετωπιστούν τα σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα που δημιουργούνται από τη συμβατική γεωργία (ρύπανση, απώλεια βιοποικιλότητας, κλιματική αλλαγή και εγκατάλειψη εκτεταμένων συστημάτων υψηλής φυσικής αξίας), καθώς και τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα (ερήμωση της υπαίθρου, αυξημένες περιφερειακές ανισότητες).

Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ανακοίνωσε επιγραμματικά 19 προτεινόμενες δράσεις και το ποσοστό των πόρων για τα οικολογικά σχήματα του εθνικού στρατηγικού σχεδίου της ΚΑΠ.

Για την Ελλάδα ο σχεδιασμός και η εφαρμογή οικολογικών σχημάτων είναι ιδιαίτερα σημαντικός λόγω των διαφορετικών αγροτικών τοπίων. Οι γεωργικές πρακτικές των οικολογικών σχημάτων οφείλουν να καθορίζονται με βάση τις ανάγκες και τις προτεραιότητες που προσδιορίζονται σε περιφερειακό επίπεδο.

Η κύρια καινοτομία της ΚΑΠ είναι τα οικολογικά σχήματα. Λόγω της καινοτομίας τους, υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα σχετικά με το πώς θα μπορούσαν να λειτουργήσουν στην πράξη και πώς θα μπορούσαν να σχεδιαστούν καλύτερα με τη συμμετοχή του αγροτικού κόσμου για να συμβάλλουν στους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς στόχους του στρατηγικού σχεδίου. Οι ειδικές δράσεις, τα πρωτόκολλα αξιολόγησης, η χορηγούμενη χρηματοδότηση των οικολογικών σχημάτων, τα οποία θα εφαρμοστούν εθελοντικά από αγρότες για να έχουν ευρύ αντίκτυπο είναι απαραίτητο να είναι ελκυστικές οικονομικά και ευέλικτες και φθηνές ως προς το περιεχόμενο και τη διοίκηση. Η εκπαίδευση και η παροχή συμβουλών στους αγρότες από επαγγελματίες με περιβαλλοντική εμπειρία για την εφαρμογή και τη διαχείριση των οικολογικών σχημάτων της ΚΑΠ θα συμβάλει προς μια πιο περιβαλλοντικά βιώσιμη γεωργία.

* Η Λίτσα Λιόπα-Τσακαλίδη είναι πρώην Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του ΠΠ