2020 ερωτηματικά, 2010 αποχαιρετισμοί

Οι σχολαστικοί επιμένουν ότι η δεκαετία δεν αλλάζει σε λίγες μέρες αλλά σε ένα χρόνο. Μπορεί η σκέψη αυτή να συνάδει με τη μαθηματική ορθοδοξία, όχι όμως και με την ανθρώπινη μνήμη. Λίγοι θυμούνται ως χρονιές ορόσημο το ’91, το ’01, το ’11, αλλά σχεδόν όλοι τις αφετηρίες του 1990, του 2000 και του 2010. Με λίγη μαθηματική αυθαιρεσία, ας αποτιμήσουμε τη δεκαετία που φεύγει και ας σκεφτούμε πόσα μπορεί να φέρνει η δεκαετία που ξεκινά.

Αν ρωτήσεις τρεις Έλληνες στο δρόμο, μάλλον οι δύο θα σου πουν -όχι άδικα- ότι δεν θέλουν να ξαναζήσουν τη δεκαετία 2010-2019. Τέτοιες μέρες το 2009, ψηφιζόταν στη Βουλή ο προϋπολογισμός του Γιώργου Παπακωνσταντίνου, της τελευταίας «κραταιάς» κυβέρνησης του Πασοκ, ο οποίος έμελλε να μην εφαρμοστεί αφού μας πρόλαβε το μνημόνιο και το τέλος των ψευδαισθήσεων. Ο Αλέξης Τσίπρας -αδιαμφισβήτητος πολιτικός της δεκαετίας- ήταν μόλις δύο μήνες βουλευτής και αρχηγός ενός άλλου Συριζα, ο οποίος αναζητούσε βηματισμό.

Την ίδια χρονιά οι κάτοχοι κινητών παγκοσμίως ήταν 3,4 δισεκατομμύρια και οι ενεργοί λογαριασμοί στο facebook μόνο 350 εκατομμύρια. Το Instagram δεν υπήρχε καν (εμφανίστηκε στις 6.10.2010) και ο influencer ήταν άγνωστη λέξη. To bitcoin δεν είχε συμπληρώσει ένα έτος ύπαρξης και το Netflix δεν είχε κατακλύσει τη διεθνή αγορά.

Σήμερα, οι κάτοχοι smartphones είναι περίπου 3,3 δισεκατομμύρια (συνολικά οι κάτοχοι κινητών ξεπερνούν τα 5 δισ), οι ενεργοί λογαριασμοί στο facebook 2,5 δισεκατομμύρια και εν γένει στα social media 3,5 δις. Αν ήταν χώρες η apple, η amazon και η google θα κατατάσσονταν βάσει κεφαλαιοποίησης μέσα στην πρώτη 20άδα των χωρών με το μεγαλύτερο ΑΕΠ ενώ το facebook ετοιμάζει το δικό του νόμισμα. Οι start-up επιχειρήσεις οι οποίες εστιάζουν σε disrupt σε μία αγορά, προσφέροντας κυρίως υπηρεσίας μέσω applications είναι βασικός μοχλός ανάπτυξης της οικονομίας.

Σήμερα, η Ελλάδα είναι μια διαφορετική χώρα, βαθιά τραυματισμένη αλλά σε ανάκαμψη. Έχει βγει από την επιτροπεία, «θυσιάζοντας» σχεδόν το ¼ του ΑΕΠ της, ενώ σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού βρέθηκε κάτω από το όριο της φτώχειας και περισσότεροι από μισό εκατομμύριο νέοι Έλληνες εγκατέλειψαν τη χώρα (το γνωστό πλέον brain drain). Φλερτάραμε με την άβυσσο, όμως το τούνελ είχε κατάληξη, οι συνθήκες σταθεροποιήθηκαν και αν οι αριθμοί λένε την αλήθεια η ελπίδα ξανάρθε με καθυστέρηση. Το 41% δηλώνει σήμερα ότι εκφράζεται από τη λέξη ελπίδα για το παρόν και το μέλλον της χώρας (έναντι 23% το 2018).

Στη δεκαετία που φεύγει, η οικονομική ανέχεια προκάλεσε μια πρωτοφανή κρίση αξιών, είδαμε το αυγό του φιδιού να σπάει και αντικρύσαμε το «τέρας» της κοινωνίας μας κατάματα. Η οργή, οι αγανακτισμένοι, οι αυταπάτες, οι ψευδαισθήσεις, οι ερασιτεχνισμοί, ο φόβος, η απάθεια και η επιστροφή στην κανονικότητα. Όλα φάσεις της πιο αντιφατικής δεκαετίας της ζωής μας. Οι Έλληνες την ίδια δεκαετία ύμνησαν τον Γιάννη Αντετοκουνμπο, ενώ κατέστησαν κοινοβουλευτικό κόμμα τη Χρυσή Αυγή, δείγμα της αντίφασης και του βάθους της κρίσης αξιών. Τα μαθήματα που πήραμε ήταν πολλά και δεν πρέπει να τα λησμονήσουμε.

Κι όμως τώρα που αυτά πέρασαν, βρισκόμαστε σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία και πρέπει να τρέξουμε να καλύψουμε το χαμένο έδαφος, χωρίς να είμαστε σε θέση να το χαρτογραφήσουμε με ακρίβεια. Τον 20ο αιώνα διαπιστώναμε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος είναι πληροφορημένος αλλά αυτό δεν το καθιστούσε και σοφό, τον 21ο μπορούμε να δηλώσουμε ότι είναι υπερπληροφορημένος και ενίοτε στοχευμένα παραπλανημένος (fake news). Η κοινότητα των social media έχει καταστήσει τον κόσμο ένα τεράστιο καφενείο, με τη διαφορά ότι η πληροφορία διανέμεται εντελώς ανεξέλεγκτα και ο τρελός ή ο συνομωσιολόγος όχι μόνο δεν περιθωριοποιούνται αλλά πρωταγωνιστούν. Χάθηκε η επιβοηθητική κρίση για το άτομο, το ήθος και το χαρακτήρα αυτού που έχεις απέναντί σου και εκφέρει γνώμη και μας έμεινε η άποψή του παρουσιαζόμενη ως πληροφορία κρυμμένη πίσω από το avatar του. Τα κοινωνικά μέσα από επανάσταση δημοκρατίας κατά της ολιγαρχίας των παραδοσιακών ΜΜΕ μετατρέπονται πολλές φορές σε χώρο αναρχίας ενίοτε χειραγωγούμενο.

Πρόεδρος των ΗΠΑ έγινε ένας δισεκατομμυριούχος που τουιτάρει πιο γρήγορα από τη σκιά του, διαμορφώνοντας εξωτερική και οικονομική πολιτική αντίθετη με βασικές σταθερές και χωρίς καμία προετοιμασία. Πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας, και με άνεση πλέον, είναι μια τουλάχιστον γραφική φιγούρα που με ευκολία «βγάζει» τη χώρα από την Ε.Ε., ενώ στο τέλος της πενταετούς θητείας του, πολύ πιθανό η χώρα του να ακόμα πιο συρρικνωμένη. Πόσες βεβαιότητες μπορεί να έχει αυτός ο κόσμος για εμάς το 2020; Σε μια Ευρώπη που γερνάει και κλείνεται στον εαυτό της, αδυνατεί να διαχειριστεί όχι μόνο το προσφυγικό/μεταναστευτικό, αλλά ακόμα και τον υπερτουρισμό και κυρίως την κλιματική αλλαγή; Σε έναν κόσμο που η τεχνολογία blockchain δίνει στους ιδιώτες τη δυνατότητα (και την εξουσία) να εκδώσουν νόμισμα και να αμφισβητήσουν την έννοια του χρήματος όπως την ξέρουμε από αιώνες;

Στην εποχή που συγχέουμε την κίνηση με την πρόοδο, ο κόσμος των ασύμμετρων αλλαγών και αντιδράσεων (ακροτήτων) που πρωτογνωρίσαμε τη δεκαετία που φεύγει, θα είναι την επερχόμενη ακόμα πιο απρόβλεπτος. Η τεχνητή νοημοσύνη, το blockchain, η gig economy, τα social media (ή ο,τι τα διαδεχθεί) θα αλλάξουν ακόμα περισσότερο την καθημερινότητα, τα μέσα και τους όρους εργασίας και τον τρόπο που συναναστρεφόμαστε σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο. Τώρα που η διεθνής κοινότητα δεν ασχολείται μαζί μας, είναι ώρα να ασχοληθούμε εμείς με όσα «στραβά» δεν διορθώσαμε τη σκληρή δεκαετία αλλά τα «κρύψαμε κάτω από το χαλί». Το ελληνικό παράδοξο έφθασε στα όριά του αυτά τα χρόνια και στον μεταβαλλόμενο κόσμο που ανατέλλει δεν υπάρχει περιθώριο για ολιγωρία. Την περασμένη δεκαετία μάθαμε καλά πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία και την επερχόμενη δεκαετία η ιστορία δεν θα αποδειχτεί ευγενική μαζί μας, αν δεν σκοπεύουμε να τη γράψουμε.

Παναγιώτης Α. Γεωργαντόπουλος, Δικηγόρος