Παθήματα τυράννων ...και πολιτών

Ο Ξενοφώντας στο έργο του «Ιέρων» κάνει μια σαφή αναφορά στα «παθήματα» των τυράννων. Στην εποχή του ήδη η λέξη τύραννος έχει αποκτήσει αρνητικό σημασιολογικά περιεχόμενο και δηλώνει τον άνθρωπο που μετέρχεται οποιονδήποτε τρόπο, και τη χρησιμοποίηση του λαού ως έρεισμα, προκειμένου να αναρριχηθεί στην εξουσία και να γαντζωθεί απ΄ αυτήν.

Θεωρεί ότι οι τύραννοι μειονεκτούν έναντι των άλλων πολιτών γιατί εγκλωβίζονται στη συνεχή άπληστη ανάγκη τους για εξουσία και δύναμη. Η καχυποψία και ο φόβος είναι ριζωμένα στην ψυχή τους ενώ το αίσθημα της ανασφάλειας που τους κατατρύχει έχει φωλιάσει μέσα τους.

Το αποτέλεσμα του άρρωστου ψυχικού τους κόσμου είναι να αναγκάζονται να συναναστρέφονται με αχρείους και ανίκανους ανθρώπους, δουλοπρεπείς και υποτακτικούς.

Γράφει σε σχετικό χωρίο: «Χαλεπόν δ΄εστί και τούτο το πάθημα των τυράννων. Γιγνώσκουσιν γαρ ουδέν ήττον των ιδιωτών τους ανδρείους και σοφούς και δικαίους. Τούτους δε αντί του άγασθαι φοβούνται, τους μεν ανδρείους μη τι τολμήσωσιν της ελευθερίας ένεκα, τους δε σοφούς μη τι μηχανήσωνται, τους δε δικαίους μη επιθυμήση το πλήθος υπ΄αυτών προστατείσθαι.

Όταν δε τους τοιούτους δια τον φόβον υπεξαιρώνται, τίνες άλλοι αυτοίς καταλείπονται χρήσθαι αλλ΄ή οι άδικοί τε και ακρατείς και ανδραποδώδεις; Χαλεπόν δε έμοιγε και τούτο το πάθημα δοκεί είναι, το άλλους μεν ηγείσθαι αγαθούς άνδρας άλλοις δ΄αναγκάζεσθαι χρήσθαι».

Σε ελεύθερη νεοελληνική απόδοση: «Είναι δυσάρεστο και αυτό το πάθημα των τυράννων. Δηλαδή γνωρίζουν πολύ καλύτερα από τους απλούς πολίτες τους ανδρείους, τους σοφούς και τους δίκαιους ανθρώπους. Αυτούς όμως, αντί να τους θαυμάζουν, τους φοβούνται.

Τους μεν ανδρείους μήπως αποτολμήσουν κάτι χάριν της ελευθερίας του λαού, τους δε σοφούς μήπως σκεφτούν κάτι σχετικό και τους δίκαιους μήπως θελήσει ο λαός να γίνουν αυτοί οι προστάτες του. Όταν λοιπόν αυτού του είδους τους ανθρώπους τους παραμερίζουν από φόβο, τότε ποιοι άλλοι τους απομένουν για να τους χρησιμοποιήσουν παρά οι άδικοι, οι ανίσχυροι και οι δουλοπρεπείς;

Μου φαίνεται πολύ δυσάρεστο κι αυτό το πάθημα των τυράννων, δηλαδή άλλους να αναγνωρίζουν ως αγαθούς πολίτες και άλλους να αναγκάζονται να χρησιμοποιούν».

Και αναλογίζεται κανείς πόσο επίκαιρα και διαχρονικά είναι τα λόγια του Ξενοφώντα και γιατί η αρχαία ελληνική διανόηση χαρακτηρίζεται κλασσική. Μια ματιά στο ευρύτερο μετεκλογικό σκηνικό στη χώρα μας μάς υπενθυμίζει τραγικά τα παραπάνω. Σε αρκετές περιπτώσεις, όταν και όπου η εξουσία γίνεται αυτοσκοπός, καταλύονται αρχές, ιδεολογίες, αξίες και συμφύρονται ομάδες τυράννων, ανίκανων και δουλοπρεπών.

Η Δημοκρατία αυτοκαταστρέφεται με όπλο την κατάχρηση της ελευθερίας, της παρρησίας και της ισότητας. Όταν η αυθάδεια και η λάσπη θεωρούνται δικαίωμα, όταν η παρανομία ανάγεται σε ελευθερία, όταν η αναίδεια και η ύβρις βαφτίζονται παρρησία, όταν η ανεντιμότητα, ο χρηματισμός και τα πισώπλατα χτυπήματα μετονομάζονται εκλογική μεθοδολογία, πολύ λίγες είναι νομίζω οι ελπίδες που απομένουν για τη σωτηρία του πολιτισμού, την πολιτική ανέλιξη και την πρόοδο της κοινωνίας. Και οι πολίτες είμαστε άξιοι των ηγετών μας και υπεύθυνοι για τις πράξεις τους.

Δε νιώθουμε συχνά, και δυστυχώς σε κομβικής σημασίας καιρούς, ότι είναι χρέος μας,  σε έναν αυστηρά γαιωδαιτημένο χώρο όπως αυτός της πολιτικής συνειδητότητας, ότι είμαστε υποχρεωμένοι ως πολίτες-μέλη του συνόλου, να επιχειρούμε αιφνιδιαστικά κινήματα της σκέψης, ανατροπές και χτυπήματα σε πολυκαιρισμένες και σήπουσες καταστάσεις.

Δεν νιώθουμε ότι μπορούμε να αντιταχθούμε στο ανορθόδοξο και την υποδούλωση, να συνταχθούμε με τη δικαιοσύνη και τη σωφροσύνη, με τη σύνεση και τις αρχές. Να απελευθερωθούμε από το σύμπλεγμα κατωτερότητας με το οποίο μας έχουν νανουρίσει και να ενεργοποιήσουμε όλους εκείνους τους χυμούς της ψυχής και της σκέψης του ανθρώπου, που θα μας ξυπνήσουν από το βαθύ λήθαργο στον οποίο μας έχει βυθίσει ο λαϊκισμός.

Έχουμε τη δύναμη να κάνουμε την ιδιωτεία, ή μάλλον το καμουφλαρισμένο προσωπικό μας βόλεμα, το κόκκινο πανί μας…Κι όταν αποτολμάμε τέτοια κινήματα κερδίζει πάντα ο πολίτης. Και ο πολιτισμός.