Όταν ο Καβάφης επισκέφθηκε την Πάτρα! Οι σημειώσεις από το ημερολόγιο του ποιητή για τη βόλτα στην πόλη και το σχεδιάγραμμά του!

«Εἶμαι Κωνσταντινουπολίτης τὴν καταγωγήν, ἀλλὰ ἐγεννήθηκα στὴν Ἀλεξάνδρεια — σ' ἕνα σπίτι τῆς ὁδοῦ Σερίφ. Μικρὸς πολὺ ἔφυγα, καὶ ἀρκετὸ μέρος τῆς παιδικῆς μου ἡλικίας τὸ πέρασα στὴν Ἀγγλία. Κατόπιν ἐπισκέφθην τὴν χώραν αὐτὴν μεγάλος, ἀλλὰ γιὰ μικρὸν χρονικὸν διάστημα. Διέμεινα καὶ στὴ Γαλλία. Στὴν ἐφηβικήν μου ἡλικίαν κατοίκησα ὑπὲρ τὰ δύο ἔτη στὴν Κωνσταντινούπολη. Στὴν Ἑλλάδα εἶναι πολλὰ χρόνια ποὺ δὲν ἐπῆγα. Ἡ τελευταία μου ἐργασία ἦταν ὑπαλλήλου εἰς ἕνα κυβερνητικὸν γραφεῖον ἐξαρτώμενον ἀπὸ τὸ ὑπουργεῖον τῶν Δημοσίων Ἔργων τῆς Αἰγύπτου. Ξέρω Ἀγγλικά, Γαλλικὰ καὶ ὁλίγα Ἰταλικά».

Με αυτές τις 87 λέξεις ο Κωνσταντίνος Καβάφης, του Πέτρου και της Χαρίκλειας, το γένος Φωτιάδη, το ένατο παιδί μιας οικογένειας μεγαλεμπόρων εξιστορεί την πορεία του.

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης πραγματοποίησε το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα στο πλαίσιο των θερινών του διακοπών, οι οποίες διήρκεσαν, σύμφωνα με τις αυτόγραφες ημερολογιακές εγγραφές του, από τις 12 Ιουνίου ως τις 5 Αυγούστου του έτους 1901.

«Τούτο εδώ προορίζεται για ημερολόγιο γεγονότων, κι όχι εντυπώσεων ή ιδεών», γράφει ο ίδιος ο Καβάφης, ξεκινώντας το «Ημερολόγιο» αυτό του πρώτου ταξιδιού που κάνει στην Ελλάδα, το καλοκαίρι του 1901. Η σχολαστική καταγραφή των περιπάτων και των συναναστροφών του στην Αθήνα (και όχι μόνο) της εποχής, καθιστά το σπάνιο αυτό κείμενο μια νοσταλγική καρτ-ποστάλ, χρωματισμένη διακριτικά με το ιδιότυπο ύφος του Αλεξανδρινού. Μια περιπλάνηση που ακόμη και σήμερα σε ταξιδεύει και σε γοητεύει.

Παρελαύνουν στις σελίδες του Ημερολογίου εγγραφές για κεντρικές πλατείες, όπως η Ομόνοια και το Σύνταγμα, για οδούς, όπως η Αθηνάς, η Αιόλου, για προάστια, τόπους και σταθμούς του ταξιδιού, όπως η Κηφισιά, ο Πειραιάς, το Φάληρο, ο Ισθμός, η Πάτρα, το Διακοφτό, η Κέρκυρα, το Μπρίντιζι. Γίνεται αξιολόγηση των πλοίων όπως το «Bohemia», πλοίο της επιστροφής από το Μπρίντιζι στην Αλεξάνδρεια, που «είναι εξαίρετο βαπόρι. Καθένας μας έχει την καμπίνα του με δύο κουκέτες. Οι καμπίνες είναι ευρύχωρες και ευάερες. Έχει κι ένα έξοχο καπνιστήριο κι ένα ωραιότατο σαλόνι».

Ο Καβάφης περιφέρεται πεζός και κόβει βόλτες με το τραμ, επισκέπτεται αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία και μουσεία, παρατηρεί προσόψεις, πηγαίνει στα θέατρα, συγκρίνει, συνάπτει γνωριμίες, αξιώνει τα καλά γεύματα, τα κρασιά και τα δείπνα, απολαμβάνει αναψυκτικά και καφεδάκια, παίζει ντόμινο στο υπερώο καφενείου, διαβάζει, περιεργάζεται τις προθήκες των καταστημάτων και ψωνίζει, αλλά πάνω απ’ όλα σημειώνει ονόματα, κινήσεις, την ώρα, τα αστικά δρομολόγια και σχεδόν ανελλιπώς τη θερμοκρασία της ημέρας.

Ύστερα από παραμονή αρκετών εβδομάδων στην Αθήνα, ο Καβάφης κατευθύνθηκε προς την Πάτρα με σκοπό να αναχωρήσει με το ιταλικό πλοίο «Σκύλα» για το Μπρίντιζι, όπου και θα επιβιβαζόταν σε έτερο πλοίο με προορισμό την Αλεξάνδρεια. Στην πόλη μας παρέμεινε τρεις ημέρες καταγράφοντας τις εντυπώσεις του ενώ προσπάθησε να αποτυπώσει και έναν χάρτη της πόλης.

29 Ιουλίου, Δευτέρα

Το Ξενοδοχείο των Πατρών, όπου καταλύσαμε, είναι καθαρώτατο, άνετα επιπλωμένο και διαθέτει καλή κουζίνα. Θα γευματίσουμε και δειπνήσουμε a la carte. Μετά το δείπνο, πήγαμε στην αποβάθρα, κ' ύστερα ύπνο. Σηκώθηκα νωρίς σήμερα το πρωί, στις 5.15. Έβγαλα από τις αποσκευές μου ό,τι είναι απολύτως αναγκαίο για διαμονή 3 περίπου ημερών. Στις 9. π.μ. βγήκαμε για έναν γύρο με τον Αλέξανδρο. Είδαμε την Πλατεία Γεωργίου, που είναι μεγάλη όσο σχεδόν η Πλατεία Ομονοίας στας Αθήνας· έχει πολλά δένδρα και δύο μνημεία από σίδερο ή από μπρούντζο. Η πλατεία Όλγας είναι μικρότερη. Η συνοικία που την λένε Ψηλά Αλώνια είναι καθαρή και συμπαθητική κ' έχει γραφική θέα. Επισκέφθηκα την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα (όπου μου δείξανε τα λείψανα του αγίου και την κατοικία του πλάι στην εκκλησία) και την εκκλησία της Παντανάσσης. Είδα τη Δημαρχεία και πολλά αξιόλογα κτήρια, όπως τα γραφεία της Εθνικής Τραπέζης, της Ιονικής και της Τραπέζης των Αθηνών.

Στις 10.15, ο Αλέξανδρος κ' εγώ πήγαμε σ’ ένα ευρύχωρο καφενείο (που έχει μπροστά του ένα είδος κήπου), όχι μακρυά απ’ το ξενοδοχείο, όπου συνήντησα κάποιον διερμηνέα του Κουκ στις Πάτρες.

Στις 10.45 βγήκαμε για να σεριανίσουμε τους δρόμους κοντά στην προκυμαία.

Στις 12 γευματίσαμε.

Στο ξενοδοχείο έχει δύο Άγγλους Ρωμαιοκαθολικούς ιερείς, με τους οποίους ανοίξαμε ομιλία στο τραπέζι.

Κάνει τρομερή ζέστη το θερμόμετρο, μες στο δωμάτιό μου, έδειχνε, στις 3 μ.μ. 87 βαθμούς.

Κοντά στο ξενοδοχείο έχει μερικά μεγάλα μαγαζιά· ένα απ'αυτά είναι του ράφτη Παπαϊωάννου.

Η θέα από την προκυμαία -κι από πολλά υψώματα- προς τους απέναντι λόφους της Κεντρικής Ελλάδος είναι ωραία, ιδιαίτερα όταν δύει ο ήλιος.

Το απόγευμα ξαναπήγα με τον Αλέξανδρο στα Ψηλά Αλώνια. Ύστερα, ανάμεσα από διάφορους φτωχικούς δρόμους μάλλον, πήγαμε στην Πλατεία Γεωργίου, όπου τα καφενεία ήταν γεμάτα κόσμο. Από κει, κατεβήκαμε στην οδό Μαιζώνος, όπου έχει πολλά καλά καταστήματα.

Στις 8 πήγαμε για δείπνο. Τα τραπέζια του φαγητού είναι σκορπισμένα έξω στην πλατεΐτσα απέναντι απ’ το ξενοδοχείο. Δεν έφαγα ωστόσο, γιατί το στομάχι μου δεν ήταν εν τάξεια, απ’ την υπερβολικά μεγάλη ποσότητα νερού που ήπια την ημέρα. Αισθανόμουν να ψήνουμαι όλη την ημέρα, και σίγουρα θα ήπια 15 ποτήρια.

30 Ιουλίου, 11.30 π.μ.

Σήμερα το πρωΐ κάναμε ένα περίπατο με τον Αλέξανδρο. Πήγαμε στην Αγγλικανική εκκλησία. Καθίσαμε σ'ένα καφενείο στην Πλατεία Όλγας.

31 Ιουλίου, 7.30 π.μ., Τετάρτη

Χθες το απόγευμα η ζέστη ήταν τρομερή. Το θερμόμετρο ανέβηκε στους 91 βαθμούς. Στις 5, ετόλμησα, παρ’ όλη την ζέστη, να κάνω ένα γύρο στην πόλη. Δείπνησα με πολλή ευχαρίστηση, στις 8 –το φαγητό ήταν εξαίρετο. Το ξενοδοχείο αυτό είναι πραγματικά καλά οργανωμένο. Πρόσεξα την άριστη ποιότητα του γάλακτος που προσφέρουν. Χθες το βράδυ, μετά το δείπνο, πήγα για μισή ώρα στην αποβάθρα.

31 Ιουλίου, 10.15 π.μ.

Σήμερα, ο καιρός είναι πολύ πιο δροσερός. Θερμόμετρο: 85. Βγήκα στις 9.45. Βρήκα τον Αλέξανδρο με τον Ηλιόπουλο σ’ ένα καφενείο. Από κει, έκανα ένα περίπατο στην πόλη. Δεν μπορώ να βρω σχεδιάγραμμα των Πατρών·μου φαίνεται κιόλας πως δεν υπάρχει κανένα. Στην άλλη σελίδα θα ιχνογραφήσω ένα πρόχειρο (πολύ πρόχειρα και ατελές) σχέδιο μερικών δρόμων.