Ολοκαύτωμα Καλαβρύτων: Η ανοικοδόμηση από τις γυναίκες που επέζησαν

Σαν σήμερα, 13 Δεκεμβρίου του 1943, στην Ράχη του Καππή τα Καλάβρυτα βγάζουν τον επιθανάτιο ρόγχο ενός οικουμενικού σφαγείου από αυτά που δεν είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα ακόμα και τις εποχές της πιο πρωτόγονης βαρβαρότητας. Δεν ήταν ένα χτύπημα με απλές μολυβένιες σφαίρες, με κοινά όπλα και συνηθισμένους στρατιώτες. Ήταν μια ραδιενεργή έκρηξη που απλώθηκε σαν καταραμένο νέφος και πότισε κάθε χαραμάδα, κάθε γωνιά και κάθε πτυχή της περιοχής. Η ανοικτή πληγή που δημιούργησε κατέκλυσε τα επόμενα χρόνια, τις σχέσεις των ανθρώπων, τις σχέσεις τους με τον εξωτερικό κόσμο, τις εποχές που άλλαζαν, τα παιδιά που έρχονταν στον κόσμο μετά το Ολοκαύτωμα, όλη τη μεταγενέστερη τους ύπαρξη.

 Τα Καλάβρυτα, γνωστά προπολεμικά ως «το μικρό Παρίσι», ήταν εκείνη την εποχή μια οργανωμένη κωμόπολη που διατηρούσε υπηρεσίες, τράπεζες και κεντρικές διοικητικές δομές για όλη την ευρύτερη περιοχή. Έγιναν δε στόχος των Ναζί, όχι τυχαία καθώς έπρεπε να τελεσιδικήσει όχι μόνο η ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά το πολιτισμικό προϊόν που παρήγαγαν τα Καλάβρυτα ως κεντρικός κόμβος. 

Οι προσπάθειες να ανασυγκροτηθεί η συλλογική μνήμη της περιοχής μετά το συλλογικό πένθος που προξένησε το Ολοκαύτωμά της είναι επίμονες και σοβαρές, παρά τις δυσκολίες που συναντούν. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται η καθιέρωση της 14ης Αυγούστου ως ημέρα Μνήμης της Καλαβρυτινής Μάνας, και το γλυπτό της Πονεμένης Μάνας στη Ράχη του Καππή.

Λάβετε υπόψη σας λοιπόν, ότι η ζωή και η ανθρώπινη ύπαρξη στα Καλάβρυτα μεταπολεμικά οφείλεται πράγματι στην «Γυναίκα», στις γυναίκες και τα κορίτσια που επέζησαν. Σκεφτείτε ότι μετά τον όλεθρο στον λόφο του Καππή, υπάρχουν ελάχιστοι άνδρες επιζώντες και κυρίως γυναίκες – χήρες, αδελφές, μανάδες των νεκρών- και παιδιά. Μέσα από τις μαρτυρίες των κατοίκων αναδεικνύεται η σύνθετη περίπτωση της δημογραφικής και πολιτισμικής ανοικοδόμησής τους από τις γυναίκες που επέζησαν. 

«Στην αρχή αφαιρούσαν από τον άνθρωπο την ελευθερία, το σπίτι, την πατρίδα και τον οδηγούσαν σε μια ανώνυμή δασική ερημία… Μετά έπαιρναν από τον γυμνό άνθρωπο τα έγγραφά του, τα πετούσαν στη φωτιά: του αφαιρούσαν το όνομά του… Και τότε άρχιζε η τελευταία πράξη της ανθρώπινης τραγωδίας..» (Βασίλι Γκρόσσμαν, η κόλαση της Τρεμπλίνκα, Εκδόσεις Άγρα, 2020). Στα Καλάβρυτα εκείνη την εποχή του χρόνου το ψύχος θερίζει. Οι γυναίκες μαζεύουν με όση ψυχική δύναμη τους έχει απομείνει τα ρούχα και το φαγητό που είχαν πάρει μαζί τους οι νεκροί και πρέπει να βρουν κατάλυμα να επιβιώσουν αυτές και τα παιδιά τους, καθώς τα περισσότερα σπίτια έχουν καεί στις φλόγες. 

Συγκεντρώνονται στα λίγα σπίτια που είχαν απομείνει, όλες και όλοι μαζί. Για πολύ καιρό οι εναπομείναντες ζούσαν στα όρια μεταξύ ζωής και θανάτου. Πολλές γυναίκες σε ηλικία γάμου, σε μια εποχή με έντονες στερεοτυπικές αντιλήψεις για τις άγαμες γυναίκες, οδηγήθηκαν σε βιαστικά συνοικέσια, ώστε να εκπληρώσουν με άγος ψυχής το «συλλογικό ηθικό καθήκον» της αναβίωσης της κοινωνίας των Καλαβρύτων και της δημογραφικής τους συνέχισης. 

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η θλίψη ιδιωτικοποιεί και ότι μας επαναφέρει σε μια μοναχική κατάσταση. Οι γυναίκες των Καλαβρύτων εφοδιάστηκαν με μια περίπλοκη αίσθηση πολιτικής κοινότητας φέροντας στο προσκήνιο την ηθική και συλλογική ευθύνη που έχει ο ένας για τη φυσική ζωή του άλλου, όπου η ναρκισσιστική μέριμνα της μελαγχολίας μεταμορφώθηκε σε έγνοια για την τρωτότητα των άλλων, ενός ολόκληρου τόπου. 

Οι γυναίκες αυτές, χήρες, μάνες, κόρες και αδελφές, κατόρθωσαν να μεγαλώσουν τα νεογέννητα παιδιά που προέκυψαν από αυτούς τους γάμους, παρά το συναισθηματικό πάγωμα που βίωναν, να ανασυγκροτήσουν τον κοινωνικό ιστό και τελικά να δώσουν πνοή σε έναν κατεστραμμένο τόπο. Η ειλικρινής ενσυναίσθηση του δράματος, αλλά και η αναβίωση του μαρτυρικού τόπου των Καλαβρύτων από τις στάχτες του Ολοκαυτώματος, αφορά σε έναν συντριπτικά μεγάλο βαθμό στο Υποκείμενο "Γυναίκα" και στην δύναμη ψυχής που αυτή ενσωματώνει. 

Βασίλης Μάρκου, δικηγόρος – επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Εριφύλη.