Το Στεγαστικό Ζήτημα

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι οικονομικά ενεργοί πολίτες της Δυτικής Ελλάδας, αλλά και όλης της χώρας, και το οποίο συνδέεται με τη δημογραφική συρρίκνωση του πληθυσμού, είναι το υψηλός κόστος στέγασης.

Είναι πλέον διαπιστωμένο από δεκάδες ευρήματα ερευνών ότι ένα στα τρία νοικοκυριά καθυστερούν να πληρώνουν το νοίκι τους ή τη δόση του στεγαστικού τους δανείου. Αν αναλογιστούμε ότι στη γειτονική μας Βουλγαρία αυτό το ποσοστό συμπολιτών μας είναι στο 23,6%, στη Ρουμανία 14,8% και στην Ελλάδα είναι στο 36,9%, τότε αντιλαμβάνεστε το μέγεθος του προβλήματος. Δεν θα αναφερθώ σε ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, όπως στην Ολλανδία που είναι μόλις 3,2%, για να μην αξιολογηθεί ως άνιση η σύγκριση.

Ακόμα όμως και όσοι καταφέρνουν να ανταποκριθούν στο ενοίκιο ή στη δόση δανείου, αφήνουν ανεξόφλητους τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ή του τηλεφώνου. Εδώ τα στοιχεία είναι σοκαριστικά και πρέπει να μας προβληματίσουν διότι δοκιμάζουν την κοινωνική συνοχή και ευνοούν την αποσταθεροποίηση.

Οι ληξιπρόθεσμοι λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος άνω των 45 ημερών έχουν αυξηθεί σε ποσοστό 45% από 20% την προ κρίσης περίοδο, που σημαίνει ότι σχεδόν ένας στους δύο καταναλωτές δυσκολεύεται ή αδυνατεί να πληρώσει τον λογαριασμό ρεύματος ακόμη και μετά την επιδότηση. Μέσα σε έναν χρόνο οι διακανονισμοί έχουν υπερδιπλασιαστεί και σε απόλυτα ποσά έχουν σχεδόν πενταπλασιαστεί, λόγω των υψηλών τιμών, ενώ οι ληξιπρόθεσμες οφειλές καταναλωτών προς τους παρόχους με βάση τους υπολογισμούς της ΡΑΕ ξεπερνούν το 1 δισ. ευρώ.

Κι αν κάποιος θεωρήσει καλόπιστα ότι στην Ελλάδα ποτέ δεν ήταν εύκολο για έναν πολίτη να αποκτήσει το δικό του σπίτι, θα απαντούσα πως το πρόβλημα σήμερα είναι διογκωμένο και στα νέα ζευγάρια, όπου εργάζονται και τα δύο μέλη. Θα σας παραθέσω ένα απλό παράδειγμα για να γίνω πιο κατανοητός.

Ένα ζευγάρι μισθωτών στη Δυτική Ελλάδα έχει μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα σήμερα 1.500 ευρώ. Το μέσο ενοίκιο για ένα σπίτι 70-80 τ.μ.  σήμερα στην Πάτρα είναι πάνω από 500 ευρώ, κοντά στα 400 ευρώ στο Αγρίνιο και λίγο λιγότερο στον Πύργο. Αν επιχειρήσει ένα ζευγάρι να αγοράσει ακίνητο με δάνειο 100.000 ευρώ, η μηνιαία δόση θα είναι τουλάχιστον 400 ευρώ. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, το συνολικό κόστος διαβίωσης απορροφά το 40% του διαθέσιμου εισοδήματος!

Έχουμε δηλαδή ένα πολύ υψηλό ποσοστό υπερφόρτωσης του κόστους στέγασης, το οποίο επηρεάζει το 37% των πολιτών στα αστικά κέντρα (13% στη Βουλγαρία) και το 25% στις ημιαγροτικές περιοχές (16,4% στη Βουλγαρία). Και σας θυμίζω ότι αυτά είναι στοιχεία του 2020, δίχως δηλαδή να συνυπολογίζουμε την απώλεια εισοδήματος στην πανδημία και τη σημερινή εκτόξευση του ενεργειακού κόστους.

Μια πολύ σημαντική παράμετρος που διογκώνει το πρόβλημα, είναι η δυνατότητα λήψης στεγαστικού δανείου. Τα νέα ζευγάρια σήμερα πληρώνουν… «διπλό μάρμαρο», το οποίο αποτυπώνεται αφενός στη δυσκολία με την οποία τα τραπεζικά ιδρύματα δανειοδοτούν και αφετέρου στο υψηλό επιτόκιο, το οποίο θα είναι ακόμα υψηλότερο τα επόμενα χρόνια, στο πλαίσιο της πολιτικής που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού.

Τα αυστηρά κριτήρια χορήγησης στεγαστικών δανείων ενδεχομένως οφείλονται στο γεγονός ότι τη δεκαετία 2000-2010 η ελληνική αγορά ακινήτων βίωσε την «υπερθέρμανση» και στη συνέχεια -ένεκα κρίσης και μνημονίων- οδηγηθήκαμε στα 30 δις. ευρώ «κόκκινα» στεγαστικά δάνεια την πενταετία 2014-2019, τα οποία σήμερα έχουν μεταφερθεί σε funds για να ρυθμιστούν, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους δανειολήπτες και την κατοικία τους.

Επί της ουσίας, τα νέα ζευγάρια σήμερα πληρώνουν το τίμημα των άστοχων πρακτικών στις προηγούμενες δεκαετίες. Θα μου επιτρέψετε να πω ότι αυτή η κατάσταση συνιστά κοινωνική αδικία που πρέπει να αρθεί, διότι επηρεάζει και το σημερινό κόστος δανεισμού.

Η Ελλάδα εμφανίζει σήμερα το υψηλότερο μέσο επιτόκιο δανεισμού στην Ευρώπη. Είμαστε στο 2,95% όταν ο μέσος όρος της Ευρωζώνης είναι στο 1,66%, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΚΤ για τον Αύγουστο το 2021. Η δρομολογημένη αύξηση των επιτοκίων για να συγκρατηθεί ο πληθωρισμός,  καθιστά ακόμα πιο δύσκολη τη λήψη στεγαστικού δανείου και δυστυχώς δημιουργεί την αίσθηση του κοινωνικού αποκλεισμού στους συμπολίτες μας. 

Αναμφίβολα είναι θετικό το γεγονός ότι πλέον το κόστος της στέγασης αποτελεί προτεραιότητα για το πολιτικό σύστημα. Ήδη είδαμε πως η κυβέρνηση ξεκινά την υλοποίηση προγράμματος Στρατηγικής Κοινωνικής Στέγασης, ενώ και τα κόμματα της αντιπολίτευσης έχουν καταθέσει συγκεκριμένο πλαίσιο προτάσεων, για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος, το οποίο θα μου επιτρέψετε να επαναλάβω πως σχετίζεται άμεσα με τη δημογραφική συρρίκνωση του ελληνικού πληθυσμού και την ολοένα αυξανόμενη απροθυμία των νέων ζευγαριών να κάνουν παιδιά. 

Είναι προφανές ότι κανένας μας δεν θέλει την απαξίωση της ακίνητης περιουσίας ούτε την κατάρρευση των τιμών. Θα πρέπει όμως η πολιτεία να εξορθολογίσει την αναλογία των τιμών με το διαθέσιμο εισόδημα, για να μη μείνουν αναξιοποίητα τα ακίνητα και να μη βαλτώσει και ο κλάδος των κατασκευών.

Θα ήθελα να αναφερθώ και σε ένα δεύτερο ζήτημα που αφορά τη στέγαση και την αγορά. Πρόκειται για τις πλατφόρμες ενοικίασης (AirBnB) και τη χορήγηση Golden Visa.

Ως προς το AirBnB θέλω να είμαι δίκαιος και ρεαλιστής. Η διάθεση ακινήτων προς ενοικίαση, κυρίως σε τουρίστες, αποτέλεσε μια σημαντική πηγή εισοδήματος για χιλιάδες πολίτες που είναι κάτοχοι ακίνητης περιουσίας αλλά στην περίοδο της κρίσης έχασαν τη δουλειά τους και δεν είχαν άλλα έσοδα για να επιβιώσουν. Είναι απόλυτα κατανοητό και σεβαστό και δεν πιστεύω ότι υπάρχει κάποιος που υποστηρίζει την κατάργηση αυτής της οικονομικής δραστηριότητας.

Ωστόσο, το ρυθμιστικό πλαίσιο λειτουργίας δεν έχει αποδειχθεί επαρκές και αποτελεσματικό. Χρειάζονται παρεμβάσεις προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Αυτού του τύπου οι μισθώσεις έχουν αυξήσει σημαντικά τις τιμές ενοικίου, με συνέπεια να δυσκολεύονται αρκετοί σπουδαστές να βρουν φθηνή στέγη για να φοιτήσουν στο Πανεπιστήμιο, ενώ διατυπώνονται και εύλογα ερωτήματα από τον ξενοδοχειακό κλάδο για διαμόρφωση συνθηκών αθέμιτου ανταγωνισμού.

Την ίδια δυσκολία αντιμετωπίζουν αρκετές επαγγελματικές ομάδες, όπως οι εκπαιδευτικοί, οι γιατροί, οι λογιστές, οι μηχανικοί κλπ οι οποίοι για λόγους επαγγελματικούς μετακομίζουν σε μια πόλη και αδυνατούν να βρουν στέγη λόγω του πολύ υψηλού κόστους.  Δεν πρέπει να αγνοήσουμε το συγκεκριμένο πρόβλημα, γιατί επηρεάζει την κοινωνική συνοχή. Συνδέεται άμεσα με τη δημόσια Υγεία, με το εκπαιδευτικό σύστημα και με τις ίσες ευκαιρίες στο επιχειρείν.

To πρόγραμμα χορήγησης αδειών παραμονής Golden Visa είναι μια σύνθετη περίπτωση. Προσελκύει υψηλά εισοδήματα, ενδεχομένως όμως απαιτεί βελτιωτικές ρυθμίσεις, οι οποίες θα εξασφαλίζουν και συνοδευτική επενδυτική δραστηριότητα, αλλά και θα μας θωρακίσει από δυσάρεστα φαινόμενα που είδαμε να διαδραματίζονται στην Κύπρο με αμφίβολης νομιμότητας χορηγήσεις αδειών διαμονής.

*Ο κ. Γεώργιος Παππάς είναι Ορκωτός Ελεγκτής Λογιστής, Πρόεδρος του 10ου Περ. Τμήματος του Οικονομικού Επιμελητηρίου Β/Δ Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδος.