Η Αποκριά δεν έλειψε στα χρόνια τα ηρωικά

O John Cam Hobhouse, φίλος και συνοδοιπόρος του Byron στο πρώτο ταξίδι του στην Ελλάδα, σημειώνει ότι κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αθήνα το 1810, τις ημέρες της Αποκριάς, κυριαρχούσαν οι χοροί σε ανοικτούς χώρους και η διασκέδαση. Πολλοί μεταμφιεσμένοι νεαροί Αθηναίοι τον επισκέφθηκαν κατά το έθιμο, «και τον διασκέδασαν ολόψυχα».

Οι Αποκριές γιορτάζονταν παντού, στον ελλαδικό χώρο με χορούς, γλέντια, σάτιρα και ιδιαίτερα έθιμα σε κάθε μέρος. Σύμφωνα με το έθιμο «Γενίτσαροι και Μπούλες», το παλαιότερο αποκριάτικο έθιμο της Νάουσας Ημαθίας, οι αρματωλοί και οι κλέφτες κατέβαιναν με τη ευκαιρία των Αποκρεών μεταμφιεσμένοι στην πόλη και γλεντούσαν με τους δικούς τους ανθρώπους, χωρίς να γίνονται αντιληπτοί από τους Τούρκους.

Η οθωμανική εξουσία όχι μόνο δεν εμπόδιζε την πραγματοποίηση των αποκριάτικων εθίμων αλλά απεναντίας τα ενίσχυε. Κάποιο χειμώνα, την εποχή που μεσουρανούσε ο Αλή στο πασαλίκι των Ιωαννίνων, το κρύο δεν είχε δείξει τα δόντια του. Οι γουναράδες της πόλης κινδύνευαν με καταστροφή. Είχε φτάσει η Αποκριά και χιλιάδες αλεπονουρές  είχαν μείνει απούλητες στα ράφια. Σε απόγνωση οι έμποροι επισκέφτηκαν τον πασά και του ζήτησαν να τους βοηθήσει, φυσικά με το αζημίωτο. Άλλο που δεν ήθελε ο πανούργος Αλή πασάς. Έβγαλε διαταγή κανένας να μην μπορεί να κυκλοφορήσει μασκαρεμένος στην πόλη αν δεν φέρει πάνω του μια αλεπονουρά. Μετά από αυτό ξεπούλησαν οι γουναράδες και «σώθηκε» το εμπόριο της πόλης…

Τα χρόνια της εξέγερσης του ’21 οι Έλληνες συνέχισαν να γιορτάζουν το έθιμο της Αποκριάς. Το 1827, που την ευρύτερη περιοχή της Αθήνας δυνάστευαν τα στρατεύματα του Κιουταχή, όσες οικογένειες Αθηναίων δεν κατέφυγαν στα κοντινά νησιά της Σαλαμίνας και της Αίγινας για να σωθούν, γιόρτασαν κανονικά την Αποκριά.

Το 1829 ενώ ο απελευθερωτικός αγώνας συνεχιζόταν (η τελευταία μάχη του έγινε στην Πέτρα Βοιωτίας στης 12 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου) στην Πάτρα έγινε αποκριάτικος χορός, προς τιμήν των Γάλλων απελευθερωτών της πόλης από τους Οθωμανούς, στο σπίτι του σταφιδέμπορου Μωρέττη, υποπρόξενου του Πάπα από το 1826 στην Πάτρα και στη Ζάκυνθο.

Ο συγγραφέας και αξιωματικός του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος Jacques Mangeart, που παρευρέθηκε στην εσπερίδα με συμπατριώτες του, περιγράφει το χορό στον οποίο για μουσική υπήρχε ένα βιολί και δύο κιθάρες. Στο χορό βρέθηκαν περίπου και δεκαπέντε Έλληνες και «5 Ιόνιοι γυναίκες» αμφιβόλου ηθικής, ντυμένες με πλούσια ρούχα. Οι εν λόγω κυρίες χόρεψαν με τους άνδρες, και όπως μαρτυρεί ο Γάλλος στο τέλος έπαιξαν μαζί τους «αθώα παιχνιδάκια», μετά από πρόταση της οικοδέσποινας. Ο Mangeart αναφέρει χαρακτηριστικά:  «Δεν έλειπε τίποτα σε αυτή την εσπερίδα. Κι επιπλέον μπορούσαμε να καπνίσουμε κι η κυρία Μωρέττη η ίδια μας πρόσφερε επανειλημμένως μακριές πίπες από γιασεμί γεμάτες από το μυρωδάτο καπνό της Ανατολής. Δεν εθεωρείτο καθόλου απρεπές να καπνίζεις ανάμεσα στις χαριτωμένες καλλονές που μας περιτριγύριζαν».

Τις ημέρες της Αποκριάς ο λαός της Πάτρας γλεντούσε. Στους δρόμους της αχαϊκής πρωτεύουσας τριγυρνούσαν υπό τους ήχους «βαρβαρικής», κατά τους ξένους, μουσικής μασκαράδες συνοδευόμενοι από τη μαρίδα της πόλης. Στα καφενεία της παραλίας περίσσευαν οι ελληνικοί χοροί και τα τσάμικα των ανδρών. Το 1831 δόθηκε στην Πάτρα επίσημος καρναβαλικός χορός προς τιμήν του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, στον οποίο ακούστηκαν δυτικοί ρυθμοί και κυριάρχησαν ευρωπαϊκοί χοροί, όπως η μαζούρκα και η πόλκα. Ιστορείται, ότι οι αγωνιστές που παρευρέθηκαν αντέδρασαν στο άκουσμα των «φράγκικων» χορών.

Η ελληνική Αποκριά γιορταζόταν αμείωτα τα μετέπειτα χρόνια. Η βασίλισσα Αμαλία σε επιστολή της προς τον πατέρα της στις 25 Φεβρουαρίου 1839, γράφει για το πως γιόρταζαν τα Κούλουμα οι Αθηναίοι: «Είναι έθιμο αυτή την ημέρα όλοι να βγαίνουν έξω, να πηγαίνουν στον ναό του Ολυμπίου Διός και να κάθονται στη εξοχή, άλλοι κάτω από τους κίονες και άλλοι στα χωράφια και στους λόφους, και να τρώνε τα νηστίσιμα φαγητά τραγουδώντας και χορεύοντας. Βγήκαμε και εμείς εκεί έξω έφιπποι και οι άνθρωποι ήταν απερίγραπτα εγκάρδιοι. Ένας άνδρας έφερε στον Όθωνα μια ξύλινη κανάτα με κρασί να πιεί».