Σπύρος Δούκας: Αυτή ήταν η ζωή του - Η αρχοντιά που χαρακτήριζε το βίο του...

Πρόκειται για αφιέρωμα του Τάσσου Σταθόπουλου με συνέντευξη του Σπύρου Δούκα, για το ένθετο «Αρχείο» της εφημερίδας Πελοπόννησος, που δημοσιεύτηκε στις 9 Ιουλίου 2016, στο πλαίσιο του εορτασμού των 130ών γενεθλίων της.

"Ζούνε μαζί επί μισόν αιώνα, σχεδόν άλλα τόσα χρόνια διοίκησαν την «Π». Ο λόγος για το ζεύγος Σπύρου και Νανάς Δούκα, των οποίων ο βίος είναι αλληλένδετος με την ιστορική διαδρομή της εφημερίδας. Εχοντας, εδώ και τρία χρόνια, μεταβιβάσει τις μετοχές της «Π», αποτραβήχτηκαν από τα δημόσια και αραίωσαν τις εμφανίσεις τους.

Μια δύσκολη περίοδος καθώς από διοικούντες την «Π» έπρεπε να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, αυτά του αναγνώστη. Πλην, όμως, έστω κι έτσι, η γνώμη τους είναι βαρύνουσας σημασίας, τα όσα έζησαν επί μισόν αιώνα είναι μέρος της ιστορίας της «Π».

Ηταν ένα ηλιόλουστο πρωινό του Μάη, το ραντεβού με τον Σπύρο Δούκα είχε δοθεί σε ένα φιλόξενο γραφείο στη Ρήγα Φεραίου. Είχε προηγηθεί μια μακρά περίοδος επαφών μέχρις ότου πειστεί ο πρώην εκδότης της «Π» να μιλήσει για τις ανάγκες των «Επιλογών», να δώσει μία αναλυτική συνέντευξη.

Δεν τα καταφέραμε: «Κύριε Σταθόπουλε (πάντα έτσι απευθύνεται στον συνομιλητή του) δεν ήρθα εδώ να δώσω συνέντευξη, δεν είναι αυτός ο ρόλος μου. Ο κόσμος έχει αλλάξει, η εποχή μας είναι πιο άγρια. Ολα αυτά τα χρόνια δημιουργήθηκαν πικρίες, ας μην επεκταθούμε όμως σε λεπτομέρειες. Με χαρά μου όμως να σας βοηθήσω, εφόσον θυμάμαι, σε ό,τι απορίες έχετε για την καταγραφή ιστορικών στιγμών της εφημερίδας», μας είπε μετά το «Καλή σας ημέρα, τι κάνετε;».

Ακολούθησαν δύο ακόμα ραντεβού, αυτή τη φορά στα γραφεία που στέγαζαν την «Π» επί της Μαιζώνος και Παπαφλέσσα. Στο γραφείο του, με την ξύλινη επένδυση, τις μεγάλες βιβλιοθήκες και τους δερμάτινους καναπέδες, στο γραφείο στο οποίο σπάνια πια, πηγαίνει, στο γραφείο στο οποίο κάποτε συνομίλησε με πρωθυπουργούς.

Ο Σπύρος Δούκας γνωρίστηκε το 1954 με τη Νανά (Αναστασία) Φραγκοπούλου. Είναι η κόρη του Χαράλαμπου Φραγκόπουλου και της Γιώτας (το γένος Αθανασιάδου) Φραγκοπούλου (παντρεύτηκαν το 1924). Η Γιώτα Φραγκοπούλου χήρεψε το 1951, ακολούθως έκανε δεύτερο γάμο, με τον Κώστα Παπαγγελούτσο. Η οικία Φραγκόπουλου, εκεί όπου έζησε τα παιδικά της χρόνια η Νανά, δεν υπάρχει πια. Ηταν ένα ωραίο σπίτι στην οδό Αγίου Ιωάννου Πράτσικα, απέναντι σχεδόν από το νυν 3ο Λύκειο.

Από τα «τελειώματα» του Χαράλαμπου Φραγκόπουλου, που πέθανε το 1951, το κουμάντο της εφημερίδας είχε περιέλθει στη σύζυγό του Γιώτα. Μετά τον δεύτερο γάμο της με τον Παπαγγελούτσο, τη διοίκηση της εφημερίδας ανέλαβε ο Κ. Παπαγγελούτσος. Από τη δεκαετία του ’80 επικεφαλής της «Π» ήταν πια ο Σπύρος Δούκας.

Ο Δούκας γεννήθηκε και έζησε μέχρι την εφηβεία του, στην πόλη της Κέρκυρας. Ακολούθως, μετά την στρατιωτική του θητεία, πήγε στην Αθήνα για δουλειά. Αρχικώς εργάσθηκε σε διαφημιστική εταιρεία. Μαζί με τους φίλους του, την Αποκριά του 1954, επισκέφθηκαν την Πάτρα για να διασκεδάσουν στο Καρναβάλι. Εκεί, σε κοινή παρέα φίλων (ανάμεσά τους και ο Μουλάς της ΒΕΣΟ, ο Δ. Συνοδινός, εξ απορρήτων του Γεωργίου Παπανδρέου κ.ά.), γνώρισε για πρώτη φορά τη Νανά Φραγκοπούλου. Λίγες μέρες μετά, η ίδια παρέα των Πατρινών ταξίδεψε για αναψυχή στην Αθήνα, συνηθιζόταν, όπως ανέφερε ο Σπ. Δούκας, να πηγαίνουν Πατρινοί στην πρωτεύουσα μετά την καρναβαλική περίοδο. Τότε συναντήθηκε και πάλι με τη Νανά. Οταν του σύστησαν, είπε «Ναι, τη θυμάμαι, την είχα δει στο Καρναβάλι της Πάτρας». Την ίδια μέρα πήγαν μαζί σινεμά, η ιστορία τους είχε ξεκινήσει!

Η Νανά Δούκα είχε μεγαλώσει στην Πάτρα. Τέλειωσε το Αρσάκειο και ακολούθως σπούδασε στο Παρίσι, σε ιδιωτικό κολέγιο, σχεδιάστρια μόδας. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, μάλιστα, διοργάνωσε επίδειξη γυναικείας μόδας, με δικά της σχεδιασμένα ρούχα, γεγονός πρωτόγνωρο τότε.

Η Νανά έμενε για ένα διάστημα στην Αθήνα, στην οδό Πατριάρχου Ιωακείμ, ευθύς μετά την επιστροφή της από το Παρίσι. Ηταν μια περίοδος που συνδέθηκε φιλικά με τον Ντίμη Κρίτσα, σχεδιαστής μόδας και κοσμικογράφος, των οποίων η φιλία διατηρείται αναλλοίωτη μέχρι σήμερα!

Δύο χρόνια μετά, το 1956, ακολούθησε ο γάμος τους (για τη Νανά ήταν ο δεύτερος). Η Νανά και ο Σπύρος Δούκας οι πρώτοι που κατοίκησαν την πρώτη πολυκατοικία της Πάτρας στη γωνία της Ρήγα Φεραίου με την Καρόλου:

«Πρώτοι ένοικοι ήμασταν εμείς, μπήκαμε ευθύς μετά την κατασκευή της, το 1958. Πήγαμε μαζί με τη Λήδα, αμέσως μόλις γεννήθηκε κατευθείαν από το μαιευτήριο».

Νωρίτερα και για ένα μικρό διάστημα είχαν μετακομίσει στην Αθήνα, είχαν νοικιάσει ένα μικρό διαμέρισμα στη  λεωφόρο Β. Σοφίας.

Στην πολυκατοικία της Ρήγα Φεραίου και Καρόλου έμειναν για 12 χρόνια. Το 1970 έμαθαν τα «μαύρα μαντάτα», η μοναχοκόρη τους Λήδα, μικρό παιδί 12 χρονών, είχε πρόβλημα με σοβαρή ασθένεια, ένα χρόνο μετά στα 13 της ουσιαστικά κοιμήθηκε σα τη μαγεμένη βασιλοπούλα. Μετακόμισαν στην οικία της μητέρας τους, της Γιώτας Παπαγγελούτσου στη  Γεροκωστοπούλου, δίπλα ακριβώς από τα γραφεία της «Π» στην Υψηλάντου. Το σπίτι εκείνο είχε αγοραστεί από τον Κώστα Παπαγγελούτσο, κι όπως έχουμε αναφέρει, κρίθηκε κατεδαφιστέο από το υπουργείο Πολιτισμού για να αναδειχθεί το Αρχαίο Στάδιο της πόλης. Ο Κώστας Παπαγγελούτσος ήταν υποθηκοφύλακας Πατρών, είχε κάνει κι αυτός προηγούμενα, πρώτο γάμο, οι απόγονοί του ζουν στην Αθήνα.

To 1962 αγόρασαν από τον επιχειρηματία Μουστάκη ένα παλιό, σχετικά σπίτι, στα Ροΐτικα, όπου ακόμα και σήμερα διατηρούν ως εξοχικό, ενώ τη δεκαετία του ’80 μετακόμισαν στην Ηρώων Πολυτεχνείου, η νυν κατοικία τους. Εκεί έζησε μέχρι και το 1997 που υπέκυψε μετά από 27ετή μάχη με ασθένεια, η μονάκριβη κόρη τους Λήδα.

Η Νανά Δούκα έμεινε από πολύ νωρίς ως μόνη διάδοχος στην ηγεσία της «Π», μετά τον πατέρα της και τη μητέρα της. Η αείμνηστη αδελφή της Λίλιαν, έφυγε και εγκαταστάθηκε στην Ιταλία, όπου παντρεύτηκε τον κόμη Τιτσιάνο Πολέτι και απέκτησαν μαζί δύο κόρες. Μάλιστα είχε στην κατοχή της, για ένα πολύ μικρό διάστημα την έπαυλη Σωτηριάδη στα Βραχνέικα, την οποία ακολούθως έδωσαν στον Γιάννη Καπετσώνη, τον «Γάλλο».

Ελάχιστοι γνωρίζουν πως η απόφαση για την μετακόμιση των γραφείων της «Π» από την Κορίνθου στην Υψηλάντου, ήταν του Σπύρου Δούκα. «Ηταν καλύτερα εκεί, δεν μπορούσαμε άλλο στην Κορίνθου. Πιο πριν, απ’ όσα έχω ακούσει, τα γραφεία ήταν στο κάτω μέρος της πλατείας Γεωργίου, κοντά στο φαρμακείο του Κουρλαμπά» θυμήθηκε ο Σπύρος Δούκας. Το κτίριο στην Κορίνθου, που πλέον δεν υπάρχει, ήταν ιδιοκτησίας Ηλιόπουλου, του γνωστού καλτσοβιομήχανου της Πάτρας.

«Δεν υπήρχαν πολλοί δημοσιογράφοι στην Πελοπόννησο εκείνα τα πρώτα χρόνια που θυμάμαι. Τρεις - τέσσερις όλοι κι όλοι, πέραν ασφαλώς του αρχισυντάκτου και των τεχνικών», λέει ο Σπ. Δούκας, που μνημόνευσε ονόματα σημαντικών ανθρώπων του Τύπου, όπως ο Σακελλαρίου, ο Ευαγγελάτος, ο Αθανασίου, ο Λάγαρης, ο Σβέτσος, ο Καραλής, ο Βουλδής, ο Βλαχάκης κ.ά.

«Αναλόγως των γεγονότων που συντάρασσαν το πανελλήνιο και μονοπωλούσαν το ενδιαφέρον των αναγνωστών και του τρόπου με τον οποίον τα προσέγγιζαν οι δύο εφημερίδες, κρινόταν η πρωτιά στα περίπτερα» απάντησε ο Σπύρος Δούκας ερωτηθείς για το πότε η «Π» έγινε πρώτη σε κυκλοφορία εφημερίδα της Πάτρας. Εκτίμησε πως η «Π» έγραψε τη δική της ιστορία σε αυτό τον τομέα, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τον ρωτήσαμε για το εάν όλα αυτά τα χρόνια που ηγήθηκε της εφημερίδας, έγινε αποδέκτης παραπόνων από τις αρχές του τόπου. Αν κάποιος πρωθυπουργός ή άλλος κορυφαίος αξιωματούχος, τον πήρε τηλέφωνο για να αιτηθεί κάτι ή, κυρίως, για να παραπονεθεί. Η απάντησή του ήταν ξεκάθαρη: «Οχι! Ποτέ! Μη νομίσετε, δεν δίναμε, δεν ήθελα η εφημερίδα να δίνει λαβή για σχόλια και παράπονα. Δεν υπήρχε δηλαδή πεδίο για παράπονα». Παρ’ όλα αυτά η «Π» έπεσε πολλές φορές θύμα των διώξεων των Αρχών, χαρακτηριστική η περίπτωση στη γερμανική κατοχή (1942), όταν ο Χαράλαμπος Φραγκόπουλος εκτοπίστηκε στην Ηλεία: «Μου είχε διηγηθεί η Νανά πως τον είχε επισκεφθεί, μικρό κοριτσάκι, ήταν με την αδελφή της και τη μητέρα της, στην Αμαλιάδα όπου τον είχαν εξορίσει. Κι άλλες φορές μάς κυνήγησαν, θυμάμαι και επί δικτατορίας Παπαδόπουλου. Είχαμε ασκήσει έντονη κριτική».

Δεν ήταν η «Πελοπόννησος» εφημερίδα που φοβόταν τον ανταγωνισμό, κάθε άλλο. Παραδοσιακός αντίπαλός της, επί 78 χρόνια (1894-1972) ήταν ο «Νεολόγος». Η «Π» κυκλοφορούσε ήδη 8 χρόνια πριν εκδοθεί ο «Ν», συνεχίζει ήδη για ακόμα 44 χρόνια από το κλείσιμο του: «Ηταν μόνιμα αντίπαλος μας. Ακολουθούσε την αντίπαλη γραμμή από τη δική μας, προκειμένου να μπορεί να έχει το δικό του «κοινό».

Λίγο μετά τον πόλεμο, η Γιώτα Παπαγγελούτσου, υπογράφει ως «ΕΥΑ» στην πρώτη σελίδα της «Π» ένα άρθρο όπου εξιστορεί το πως ένας φίλος της εφημερίδας, «συνάδελφός» της, τη συνάντησε και της έκανε ένα σπουδαίο δώρο! Της έδωσε, πρωτότυπο, το πρώτο φύλλο της «Π» που κυκλοφόρησε το 1886! Η ίδια στο ρεπορτάζ δεν αποκάλυψε το όνομά του, δυστυχώς κανείς δεν πρόκειται να το μάθει…

- Σας έχει αποκαλύψει η σύζυγός σας ή παλαιότερα η μητέρα της, για το ποιος ήταν ο κάτοχος του πρώτου φύλλου της εφημερίδας που το δώρισε στην οικογένειά σας;

- Οχι, δυστυχώς, δεν το μάθαμε ποτέ, απάντησε ο Σπύρος Δούκας.

Για την ιστορία το πρώτο φύλλο της «Π», το μοναδικό σωζόμενο από την έκδοση της 10ης Ιουλίου του 1886, έχει δοθεί από τον Σπύρο Δούκα στο αρχείο της εφημερίδας.

- Πάντα θυμόμαστε, επαναλήφθηκε και στα τρία τετ-α-τετ που είχαμε, να αναφέρεται στο προσωπικό της εφημερίδας με την λέξη «συνεργάτες». Ποτέ «εργαζόμενοι», αλλά «συνεργάτες». Ποτέ «επιχείρηση» αλλά «οικογένεια». Και φυσικά δεν περιμέναμε διαφορετική απάντηση όταν τον ρωτήσαμε αν κηρύχθηκε ποτέ απεργία στην εφημερίδα. «Δεν το νομίζω, ούτε προπολεμικά. Είχε κηρυχθεί μία, αλλά ήταν όλων των τεχνικών Τύπου της Πάτρας. Γενικά ήμασταν συνδεδεμένοι με όλους τους εργαζομένους».

Ρωτήθηκε για πολλά ακόμα ο Σπύρος Δούκας, στα έχοντα ιστορική σημασία, απάντησε ευθαρσώς, μας κατηύθυνε σε πολλά πράγματα. Για κάποια άλλα, η απάντησή του ήταν μόνιμα επαναλαμβανόμενη: «Δεν έχει καμιά σημασία να τα θυμόμαστε όλα αυτά. Ημουν μόνος μου σε πολλά πράγματα, αλλά τι να λέμε τώρα. Δεν θέλω να θίξω κανέναν, δεν πρέπει η εφημερίδα να θίγει. Ούτε εμείς οι άνθρωποι να θίγουμε κανέναν…».

Ο Σπύρος Δούκας ήταν αυτός που αποφάσιζε για την τιμή της εφημερίδας, θέλοντας να είναι πάντα ένα προσιτό προϊόν στις λαϊκές τάξεις.

Σε ένα από τα τελευταία μας ραντεβού για τη σύνταξη του παρόντος αφιερώματος, έφερε από το σπίτι του τη φωτογραφία της μονάκριβης κόρης του Λήδας. Διακριτικά ρωτήσαμε δύο τρία πράγματα. Οσο κι αν ο χρόνος γιατρεύει τις πληγές (πέρασαν 20 χρόνια από τον χαμό της), η απώλεια ενός παιδιού δεν γιατρεύεται. Μας μίλησε για τη Λήδα, χωρίς δισταγμό. Δεν κόμπιασε, δεν αντιληφθήκαμε να γυρίζει αλλού το πρόσωπό του. Το έκανε μία και μόνη φορά. Οταν χρειάστηκε να μας πει, πως ένα ραντεβού μας, Παρασκευή ήταν, θα έπρεπε να ακυρωθεί.

«Εχω να πάω σε έναν δικηγόρο, να διευθετήσω κάποιες διαδικασίες» είπε, χωρίς να ολοκληρώσει τη φράση του. Ο κόμπος στην ομιλία του, πρόδιδε πόνο, πρόδιδε πόνο και φόβο για τα επερχόμενα, θαρρείς. «Με συγχωρείτε» μας είπε και εξήγησε, σαν να όφειλε να μας κάνει κοινωνούς του βάσανού του.

Πολύ αργότερα, είχαμε καλυφθεί πλήρως. Τι πλήρως, καθόλου. Οχι, δεν έμεναν κενά σε ορισμένα βιογραφικού και ιστορικού χαρακτήρα κεφάλαια αυτής της έρευνας.

Απλά ότι κι αν μας έλεγε, ήταν σαν να μας έπαιρνε σε ένα μακρινό ταξίδι στο παρελθόν. Τον είδαμε, πολλές φορές να γελάει, να σοβαρεύεται, να ανακαλεί τις σκέψεις του, να διορθώνεται, να σοβαρεύει, να θυμώνει και μια φορά να μας φέρνει κι εμάς σε δύσκολη, αμήχανη, θέση.

Επιμείναμε για μια δήλωση, να πει κάτι για την εφημερίδα, τι μένει ύστερα από αυτόν τον μισό αιώνα. Μας έκανε τη χάρη: «Πήρα μια εφημερίδα με αξία και αρχές. Προσπάθησα με τη Νανά και τα καταφέραμε, να αυξηθεί το κύρος της, να μεγαλώσουν τα καλά στοιχεία. Πάντα με καλή καρδιά και με αίσθημα ευθύνης. Η προσπάθεια αναγνωρίστηκε από το κοινό μας, τους αναγνώστες μας, αλλά και από όλους τους φορείς και τις αρχές. Η ευθύτητα και η δημοσιογραφική προσφορά ήταν το ζητούμενο για εμένα. Σας ευχαριστώ πολύ»."

* Ηταν η πρώτη, πιθανώς, και μοναδική -τρόπον τινά- συνέντευξή του. Από τον Αύγουστο του 2001 που αποφάσισε την πρόσληψή μου στην «Π» μέχρι και τη συγκεκριμένη επαφή μαζί του, ένα πράγμα μου έχει μείνει, ένα πράγμα τον χαρακτηρίζει. Η αρχοντιά του.