Στερεοτυπάκια – Στον σύγχρονο κόσμο της Barbie: Η ταινία

Η κούκλα που αγάπησαν, μίσησαν, αγκάλιασαν, βασάνισαν, κοιμήθηκαν με αυτή αγκαλιά, την πέταξαν κάτω από το κρεβάτι, τη φρόντισαν, την ξέχασαν, την έζησαν χιλιάδες παιδιά από το 1959 έως σήμερα.

Όσο αντιθετικές είναι αυτές οι δηλώσεις, άλλο τόσο είναι οι γνώμες και οι κριτικές για την ταινία της.

Ξαφνικά, το καλοκαίρι του 2023 οι κινηματογράφοι ανά τον κόσμο δηλώνουν τα υψηλότερα κέρδη τους, που φτάνουν σε επίπεδα προ πανδημίας. Η διπλή πρεμιέρα Barbenheimer (Barbie και Oppenheimer) εκτοξεύει τα έσοδα στα ταμεία.

Την παρακολούθησα στο θερινό σινεμά "Κάστρο" στο Ρίο. Τι είδαμε λοιπόν;

Για αρχή, η πρεμιέρα ανάρπαστη, sold out σε λιγότερο από 24ωρο. Έπειτα το κοινό, ίσως το πιο ετερόκλητο πλήθος ανθρώπων που έχω δει. Πιτσιρίκια με ροζ ρούχα για να κάνουν δήλωση. Γονείς και οικογένειες με pop corn και πατατάκια στα χέρια. Παρέες νέων με σουβλάκια και μπύρες που συζητούν έντονα. Το αυτί μου πιάνει λέξεις κλειδιά: "πατριαρχία", "φεμινισμός", "καπιταλισμός", ", τοξική αρρενωπότητα". Ήδη προβλέπεται ενδιαφέρουσα η βραδιά.

Τα φώτα σβήνουν, η ταινία ξεκινά, μια καλαίσθητη κωμωδία με φοβερές ερμηνείες (η Margot Robbie μια οπτασία που δίνει τον καλύτερο της εαυτό, ο Ryan Gosling, ανάλαφρος και πολυεπίπεδος κι όλο το cast σε μελωδικό συντονισμό) και μια ρετρό αισθητική με στυλιζαρισμένη γραφιστική εικόνα. Όλα αυτά σε μια απίστευτη αρμονία.

Μέχρι εδώ όλα δείχνουν μια καλοφτιαγμένη κινηματογραφική παραγωγή. Πώς όμως εξηγείται όλο το hype; Θα είχε τεράστιο ενδιαφέρον να δούμε μια ρητορική ανάλυση των απόψεων που εκφράστηκαν σε μια μελλοντική ακαδημαϊκή έρευνα. Ας προσθέσω κι εγώ δυο αράδες με τις δικές μου, αυθόρμητες σκέψεις που άρχισαν να ρέουν μαζί με το κοινό προς την εξώπορτα του σινεμά.

Φεμινισμός 101. Μια επιφανειακή αντιμετώπιση του φεμινιστικού κινήματος με έμφαση στο νεοφιλελεύθερο φεμινισμό:

Ειπώθηκε ότι η ταινία δεν είναι τίποτα άλλο από ένα εγχειρίδιο για αδαείς, το οποίο πίσω από τη χιουμοριστική του επίφαση, προβάλλει έναν φεμινισμό κεκαλυμμένο, "χαριτωμένο" και απογυμνωμένο από κάθε βάθος που προσδίδει ο αγώνας των γυναικών ανά τις δεκαετίες. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη η ισότητα των φύλων και η γυναικεία ενδυνάμωση αναγνωρίζονται, στο βαθμό που συντελούνται μέσα από τις προσωπικές επιλογές και την ανέλιξη, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι οι υφιστάμενες κοινωνικο-οικονομικές και πολιτισμικές δομές μορφοποιούν τη ζωή μας και πρέπει να αλλάξουν.

Φεμινισμός που δεν καταλήγει να γίνεται μισανδρισμός

Μισανδρισμός  είναι η αντίστροφη όψη του μισογυνισμού. Το  μίσος, η περιφρόνηση ή η προκατάληψη απέναντι στους άντρες και μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένων των διακρίσεων λόγω φύλου, της δυσφήμισης των ανδρών, της βίας κατά των ανδρών, της σεξουαλικής αντικειμενοποίησης των ανδρών, ή γενικότερα του μίσους, του φόβου, του θυμού και της περιφρόνησης των ανδρών. Είναι ο φεμινισμός της «Barbie» μισοανδρικός; Κάθε άλλο: Αντίθετα φέρνει το θέμα δυναμικά στο προσκήνιο, φωνάζοντας «τα συναισθήματα σου έχουν σημασία, εσύ έχεις σημασία. Η πατριαρχία μας οδήγησε σε αυτόν τον μη υγιή ανταγωνισμό!». «Ο φεμινισμός μάχεται για τα δικαιώματα όλων των φύλων και αναγνωρίζει ότι οι έμφυλες διακρίσεις και προκαταλήψεις, επηρεάζουν εξίσου τους άνδρες. Ως εκ τούτου ένα υγιές φεμινιστικό κίνημα, μάχεται για την ισότητα και αποκηρύσσει οποιασδήποτε μορφής διάκριση».

Πάντως, η Barbie, το χαραγμένο ίνδαλμα μιας θηλυκότητας που ως ενσώματο υποκείμενο δεν υπάρχει η υπήρξε ποτέ στον πραγματικό, τρισδιάστατο κόσμο στον οποίο ζούμε αυτοπροσδιορίζεται εκ νέου, σε έναν κόσμο που αλλάζει, διεκδικεί, απαιτεί και συναλλάσσεται. Με διάθεση αυτοκριτικής και σαρκασμού η εταιρεία καταδεικνύει όλα τα κακώς κείμενα της διοίκησης, των αποφάσεων, του corporate περιβάλλοντος, της καταπίεσης των γυναικών, της εικονικής ισότητας των φύλων.

Αυτοκριτική της Mattel ή μήπως το άκρον άωτον του καπιταλισμού; Όταν η ίδια η κριτική που έχει αποδεχτεί μια επιχείρηση, κεφαλοποιείται και μετατρέπεται σε αφάνταστο κέρδος, είναι άραγε νίκη ή ήττα για μια κοινότητα που παλεύει δυναμικά για την ισότητα στον πραγματικό κόσμο;

Έχει γίνει ο φεμινισμός τόσο mainstream, ώστε να βλέπουμε στις οθόνες μας μια τέτοια ταινία με δέος; Το σίγουρο είναι ότι η συζήτηση κρατά δυναμικά και έχει συμπεριλάβει πολλά κοινά, τα οποία ενδεχομένως να ήταν εντελώς ανυποψίαστα σε αυτά τα ιδεώδη. Όλες οι απόψεις έχουν γερή βάση και στιβαρά επιχειρήματα. Είτε πρόκειται για ξέπλυμα ή για "ξεμπρόστιασμα", αυτό που καταλάβαμε είναι ότι η εποχή έχει αλλάξει και πλέον οι θηλυκότητες έχουν τη δύναμη να διεκδικήσουν τη δική τους εκδοχή σε έναν πλασματικό κούκλο-κόσμο.

Και πού ξέρεις, μπορεί στο μέλλον να δούμε και μια καθημερινή Barbie, με κυτταρίτιδα και κρίσεις πανικού, που θέλει να γίνει καθηγήτρια πανεπιστημίου αλλά και μητέρα. Ή μόνο μητέρα ή μόνο καθηγήτρια ή και κανένα από τα δύο. Άλλωστε οι κούκλες, είτε για κοριτσάκια, είτε για αγοράκια για αυτό υπάρχουν, για να μας βοηθούν να φανταζόμαστε τον κόσμο, όπως εμείς θέλουμε και ο οποίος ικανοποιεί τις δικές μας επιθυμίες για το ιδανικό. Σε αυτό τον κόσμο, το παιχνίδι είναι απλά ένας τρόπος αυτό-ανάπτυξης των παιδιών και δεν χρειάζεται να μιλάμε για έμφυλη προκατάληψη.

Αντωνέλα Κοτσώνη – InterMediaKT