Μνήμη Άνθης Τομαρά, μνήμη ζωής

Ήταν πέντε το απόγευμα Δευτέρα 21 Οκτωβρίου 2019 όταν στην βορειοανατολική πλαγιά του λόφου του Ά Νεκροταφείου Πατρών, ακούστηκε το αδυσώπητο κροτάλισμα χώματος και πετρών που έπεφταν με το φτυάρι στο σκέπασμα του φέρετρου με τη σωρό της ζωγράφου Άνθης Τομαρά. Ήταν μια ηλιόλουστη μέρα με το απαλό φως που αποζητούσαν κάποτε οι εξπρεσιονιστές ζωγράφοι στην Προβηγκία της Μεσογείου.

Το σκοτάδι όμως μας κρυφοκοίταζε στην τρομερή ώρα – πέντε το απόγευμα. Είχε προηγηθεί η εξόδιος θρησκευτική ακολουθία στο ναΐσκο του νεκροταφείου. Η θέληση των παιδιών της Άνθης, της Ήρας και του Αλέξη, ήταν να μην διατυμπανιστεί η κηδεία της,  η μητέρα τους να αναχωρήσει ήσυχα και διακριτικά, όπως έζησε άλλωστε. Όμως δεν ήταν λίγοι αυτοί που έσπευσαν να την κατευοδώσουν και θα έρχονταν κι άλλοι πολλοί- πάρα πολλοί- αν το μάθαιναν γιατί την  Άνθη την αγαπούσαν όσοι την γνώριζαν έστω και μια στιγμή.

Ένας παπάς κι ένας ψάλτης διεκπεραίωσαν την τελετουργία της κηδείας κι όπως υπήρχε άκρατη σιγή, διότι ήταν τελετουργία πραγματικού πένθους κι όχι συναναστροφών, ακούγονταν καθαρά οι ψαλμοί. Μου φάνηκε αποτρόπαιο  να λέγεται για κάθε άνθρωπο που φεύγει από τη ζωή τέτοιος λόγος εξουσιαστικός και φοβικός, να εκμηδενίζεται η παρουσία και το έργο των ανθρώπων στη γη, να ισοπεδώνονται οι πάντες ό,τι κι αν έχουν πράξει, γιατί  η πραγματική ζωή ανοίγεται μετά τον θάνατό τους.  Όλα στο πνεύμα της πρώτης προς Κορινθίους επιστολής του Αποστόλου Παύλου – που διαβάζεται στην εξόδιο λειτουργία- όπου ο άνθρωπος «σπείρεται εν φθορά, ανίσταται εν αφθαρσία. σπείρεται εν ατιμία, ανίσταται εν δόξη. σπείρεται  εν ασθενεία, ανίσταται εν δυνάμει. σπείρεται σώμα ζωικόν, ανίσταται σώμα πνευματικόν». Και προς το τέλος ακούγεται και το ηδύφωνο μέλος «Μακαρία η οδός». Αλήθεια ποιος άνθρωπος επιθυμεί να πεθάνει για να ακολουθήσει την μακαρία οδό και ποιος συγγενής και φίλος του δεν τον θέλει επί γης;

 Στο τέλος όμως σαν βάλσαμο ακούγεται «το αιωνία η μνήμη» και στα συλλυπητήρια προς τους συγγενείς του τεθνεώτα η ευχή : «να ζήσετε να τον θυμάστε». Ο Λόγος έρχεται στην γλώσσα και στα μέτρα των ανθρώπων.  Με την επίκληση της  μνήμης, της υλικής λειτουργίας της ζωής  του ανθρώπινου εγκεφάλου και με τις ευχές του καθημερινού μας προφορικού λόγου, να ζούμε να τον θυμόμαστε, ο νεκρός ανίσταται στη ζωή μας και τολμώ να πω και στη ζωή της πόλης που περπάτησε, της θάλασσας που κολύμπησε, των βιβλίων της βιβλιοθήκης του, των επίπλων του σπιτιού του, στην ύλη. Πώς το λέει ο Καβάφης στο ποίημα «Ιωνικόν» για τους νεκρούς θεούς της αρχαιότητας της Ιωνίας «Την ατμόσφαιρά σου { της Ιωνίας} διαπερνά ρίγος από τη ζωή τους.» Κάτι παρόμοιο θέλω να πω για την ζωγράφο Άνθη Τομαρά που γεννήθηκε και έζησε στην Πάτρα. Την ατμόσφαιρά της τη διαπερνά ρίγος από τη ζωή της. Δεν άνθησε επί ματαίω, ούτε γεννήθηκε εν φθορά. Μεγάλωσε δύο άξια παιδιά. Την Ήρα και τον Αλέξη, ζωγράφησε ωραίους πίνακες, μοίρασε το ταλέντο της ανάμεσα στους πίνακές της και στη διδασκαλία στη μέση εκπαίδευση και στα εικαστικά εργαστήρια του Δήμου. Καταξίωσε τη ζωή με την αισθητική της, η ψιλόλιγνη παρουσία της έδειχνε πως κάτι σημαντικό συμβαίνει γύρω της. Την θλίψη από τους φρικτούς θανάτους που είχε βιώσει τους έκρυβε στο βάθος του βλέμματός της. Δεν μοιρολογούσε, δεν  μεμψιμοιρούσε, δεν σχολίαζε δυσμενώς κανένα. Πάλεψε με καρτερία  την αρρώστια που την βασάνιζε τα τελευταία χρόνια. Συμμετείχε πάντα ως δραστήριο μέλος των πολιτιστικών κινημάτων στην Τέχνη (θέατρο, ζωγραφική, κινηματογράφο) τότε που ήταν στην  ακμή τους τις δεκαετίες 1970-1980 και ήταν πάντα ενεργό μέλος έως το θάνατό της.

Ήταν αρχόντισσα και δημοκρατική. Την μικρομέγαλη Πάτρα την ώθησε προς το μεγάλο. Θα την θυμούνται (και θα ναι ζωντανή) τα παιδιά της, οι φίλοι της, η  θάλασσα του Καστελλοκάμπου που κολυμπούσε, τα απέναντι βουνά της Ρούμελης που ζωγράφησε, οι δρόμοι που περπατούσε, οι γιορτές της πόλης και οι πνοές. Ό,τι δημιούργησε στη ζωή της, ό,τι δημιούργησε ο άνθρωπος.

*O Βασίλης Λαδάς είναι ποιητής και πεζογράφος