Το… αποτύπωμα που άφησαν στην περιοχή…
Ιδανική αφετηρία για την επαφή του αχαϊκού κοινού με την αρχαιολογική σκαπάνη και τους αρχαιολογικούς χώρους που εντάσσονται χρονολογικά στην περίοδο που είναι γνωστή σε μας ως μυκηναϊκή και που συναπαρτίζουν τον σημερινό πολιτικό/γεωφυσικό χώρο της Αχαΐας, αποτελεί η επίσκεψη στους οργανωμένους χώρους του νομού, υπεύθυνη για τη λειτουργία των οποίων είναι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας της οποίας προΐσταται η αρχαιολόγος Δρ Αναστασία Κουμούση, με αναπληρώτρια την αρχαιολόγο Δρ Γεωργία Αλεξοπούλου.
Σε αντίθεση με τις επισκέψεις στα αρχαιολογικά μουσεία όπου πολλές φορές οι ιστορίες των αντικειμένων «χάνονται» μέσα στις λεζάντες και τις τεχνικές πληροφορίες, παρά την αγάπη των επισκεπτών για τον πολιτισμό μας, η πραγματοποίηση μιας αρχαιολογικής βόλτας στους επιμέρους επισκέψιμους χώρους μας, οι οποίοι άλλωστε θεωρούνται από τους πιο αντιπροσωπευτικούς και εμβληματικούς στον ελλαδικό και διεθνή χώρο, είναι πλέον προσιτή για όλους τους κατοίκους του νομού μας.
Βούντενη, Πόρτες, Τείχος Δυμαίων, Μιτόπολη, Χαλανδρίτσα, Καταρράκτης, Σπαλιαρέικα, Ελαιοχώρι, είναι ορισμένοι από τους χώρους η κατοίκηση των οποίων ανάγεται και στη Μυκηναϊκή εποχή και οι οποίοι έχουν αναδειχθεί και σήμερα είναι επισκέψιμοι μετά από ανασκαφικές εργασίες και εργασίες ανάδειξης που πραγματοποιήθηκαν από αρχαιολόγους και άλλους υπαλλήλους του Υπουργείου Πολιτισμού, που σήμερα είτε έχουν συνταξιοδοτηθεί είτε συνεχίζουν να εργάζονται στην αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων και το έργο των οποίων είναι διακριτό μέσα από τις συνεχόμενες δημοσιεύσεις τους σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, αλλά και τις συμμετοχές όλων σε συνέδρια της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Οι θέσεις των μυκηναϊκών εγκαταστάσεων της Αχαΐας που ξεπερνούν τις 100 είναι διάσπαρτες σε όλη την έκταση του νομού. Κάποιες από αυτές βρίσκονται κοντά στις ακτές, εκμεταλλευόμενες τον πεδινό χώρο και τη θάλασσα κι άλλες βρίσκονται στα ορεινά, κοντά σε εύφορα οροπέδια και περάσματα.
Σε όλες τις περιπτώσεις οι Μυκηναίοι εκμεταλλεύτηκαν χερσαία και υδάτινα περάσματα ούτως ώστε οι οικιστικές τους εγκαταστάσεις να παρέχουν φυσική άμυνα ενώ παράλληλα επέτρεπαν τις εμπορικές και πολιτιστικές τους επαφές με Δύση και Ανατολή, όπως προκύπτει από τα ευρήματα που προέκυψαν από τις ανασκαφές της Βούντενης, των Πορτών, της Μιτόπολης, ορισμένα από τα οποία είναι εφάμιλλα αντίστοιχων έργων των μεγάλων μυκηναϊκών κέντρων.
Συγκεκριμένα, η Αχαΐα και ιδιαίτερα η Πάτρα, κατά την Μυκηναϊκή Περίοδο δέχθηκε πληθώρα αποίκων που εκτιμώντας το ήπιο κλίμα, το εύφορο του εδάφους, την άμεση επικοινωνία με τη θάλασσα, τον έλεγχο του στρατηγικού περάσματος του Ρίου-Αντιρρίου και της θαλάσσιας επικοινωνίας μεταξύ Ιονίων νησιών και Δυτικής Ελλάδος προς την Αδριατική και την Κάτω Ιταλία, τις άνετες προσβάσεις προς τα όρη Παναχαϊκού κι Ερυμάνθου και τον πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα με τις φυσικές πηγές και τα αστείρευτα ποτάμια, δημιούργησαν πολλές οικιστικές εγκαταστάσεις που η ζωή τους διήρκησε 500 και πλέον χρόνια (1.500 π.Χ. έως 1.000 π.Χ.).
Όμως, μεγάλος αριθμός πολύτιμων πληροφοριών για την παρουσία των Μυκηναίων στην Αχαΐα χάθηκε από τις εκτεταμένες αρχαιοκαπηλικές δραστηριότητες που καταγράφηκαν σε όλα τα μυκηναϊκά νεκροταφεία της.
Η πρώτη πλήρης και επιστημονικά τεκμηριωμένη παρουσίαση των μυκηναϊκών θέσεων στην Αχαΐα, οφείλεται στον Αχαιό Καθηγητή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Αθανάσιο Παπαδόπουλο, ο οποίος με το βιβλίο του Mycenaean Achaia (Göteborg 1979), που αποτελεί και τη διδακτορική του διατριβή, εξήρε το νομό μας ως ένα από τα σημαντικά κέντρα μυκηναϊκής εγκατάστασης.
Η διατριβή του αποτελεί ακόμα και σήμερα τον σημαντικότερο ¨Οδηγό¨, πάνω στον οποίο βασίστηκαν μεταγενέστεροι επιστήμονες προκειμένου να συνεχίσουν τις δικές τους έρευνες, ενώ έτερες διδακτορικές διατριβές όπως αυτές που αφορούν στη μυκηναϊκή παρουσία μέσω της περιγραφής και καταγραφής τάφων και ευρημάτων αλλά και ανάλυσης των ταφικών εθίμων των ανθρώπων της εποχής στην Καλλιθέα (Ευαγγελία Παπαδοπούλου), στην Κρήνη (Σοφία Κασκαντίρη), στο Κλάους (Κωνσταντίνος Πασχαλίδης), είναι ήδη αναρτημένες στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών) didaktorika.gr και μπορούν να διαβαστούν από όλους μας, πληκτρολογώντας λέξεις ¨κλειδιά¨ (συγγραφέα, θέση κά). Δυστυχώς η διατριβή του αρχαιολόγου Λ. Κολώνα για τον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο της Βούντενης δεν είναι ούτε αναρτημένη στο ΕΚΤ αλλά ούτε και δημοσιευμένη κι ως εκ τούτου οι πολίτες μπορούν να ενημερωθούν για τα βασικά στοιχεία που αφορούν στο χώρο, μόνο μέσα από το τευχίδιο/οδηγό.
Έτσι λοιπόν, σε μια προσπάθειά μας να περιηγηθούμε στους σημαντικούς αυτούς αρχαιολογικούς χώρους, οι οποίοι αποτελούν το πολιτιστικό κληροδότημα του νομού μας συνοψίζουμε στην τωρινή μας δημοσίευση προσβάσιμες αρχαιολογικές διαδρομές, εμπλουτισμένες με τις βασικές επιστημονικές πληροφορίες όπως αυτές έχουν αποτυπωθεί στους οδηγούς που κυκλοφορούν και αναφέρονται, στο τέλος του κειμένου μας, στην Ενδεικτική Βιβλιογραφία.
Πάμε λοιπόν να κάνουμε μια ιστορική βόλτα στους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Μυκηναϊκής Εποχής που βρίσκονται στην Αχαΐα και είναι στη διάθεση του καθενός για να τους επισκεφθεί. Να σημειωθεί πως στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού culture.gr
οι πολίτες μπορούν να ενημερωθούν τόσο για τους χώρους όσο και για τις μέρες και ώρες λειτουργίας τους, όσο και για την βιβλιογραφία που αφορά σε αυτούς.
ΒΟΥΝΤΕΝΗ
Ο μυκηναϊκός οικισμός της Βούντενης αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εγκαταστάσεις της λεγόμενης περιφέρειας του Μυκηναϊκού κόσμου. Όπως αποδείχτηκε από τις ανασκαφικές έρευνες που έγιναν τόσο στον οικισμό όσο και στο νεκροταφείο, η ζωή του οικισμού διήρκεσε σχεδόν πεντακόσια χρόνια (1500-1000 π.Χ.). Η Βούντενη και ειδικότερα το πλάτωμα Μπόρτζι είχε όλες τις προϋποθέσεις που ήταν αναγκαίες όχι μόνο για την ίδρυση, αλλά και για την επιβίωση - για μεγάλο χρονικό διάστημα - μιας μυκηναϊκής εγκατάστασης.
Ο οικισμός στη θέση Μπόρτζι αποτελούσε τον κεντρικό πυρήνα και σε περίπτωση κινδύνου «καταφύγιο», μιας πλειάδας άλλων μικρότερων συνοικισμών που ήσαν αναπτυγμένοι στα πεδινά τμήματα της ευρύτερης περιοχής. Οικοδομικά στοιχεία αυτών των συνοικισμών έχουν αποκαλυφθεί σε διάφορα σημεία κατά την διάρκεια σωστικών ανασκαφών. Αν και η έρευνα δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, εκτός των μυκηναϊκών οικοδομικών καταλοίπων, έχουν αποκαλυφθεί και ορισμένα που χρονολογούνται από την αρχαϊκή έως την κλασική περίοδο.
Η μυκηναϊκή εγκατάσταση της Βούντενης, είχε πρόσβαση σε πλούσιες πεδινές και ορεινές περιοχές, ικανές να προσφέρουν αυτάρκεια προϊόντων για τη διαβίωση των κατοίκων της. Μεγάλες και εύφορες καλλιεργήσιμες εκτάσεις υπήρχαν στα πεδινά και παράκτια τμήματα, ενώ τα πρανή του Παναχαϊκού όρους προσφέρονταν για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, του κυνηγιού καθώς και τον προσπορισμό άφθονης δομικής και ναυπηγικής ξυλείας από τα δάση της περιοχής.
ΠΟΡΤΕΣ
Ο αρχαιολογικός χώρος στο Κεφαλόβρυσο Πορτών συγκαταλέγεται μεταξύ των σπουδαιότερων αρχαίων εγκαταστάσεων της δυτικής Ελλάδας, αφού εδώ ήρθαν στο φως σημαντικά και μοναδικά κατάλοιπα της Μυκηναϊκής εποχής (17ος-11ος αι. π.Χ.). Του σπουδαίου αυτού χώρου έχει ερευνηθεί και αναδειχθεί το νεκροταφείο. Βορειοδυτικά του νεκροταφείου και σχεδόν σε επαφή με αυτό διακρίνονται θεμέλια τοίχων των σπιτιών του οικισμού που συνορεύει με την πλούσια σε νερά φυσική πηγή, το Κεφαλόβρυσο. Τόσο η πηγή όσο και το στρατηγικό πέρασμα στο σημείο αυτό, από την ορεινή Ηλεία προς την εύφορη περιοχή της Δυμαίας χώρας και τον Πατραϊκό κόλπο, έπαιξαν τον σημαντικότερο ρόλο για την οργάνωση της μυκηναϊκής εγκατάστασης. Οι Πόρτες αποτέλεσαν διαχρονικά σταθμό ελέγχου της επικοινωνίας και διακίνησης ανθρώπων και προϊόντων και ίσως το σημείο της προκεχωρημένης άμυνας των οικισμών των πεδινών εκτάσεων των Πατρών και της Δυμαίας χώρας, αφού εδώ θα μπορούσε να αναχαιτιστεί οποιαδήποτε χερσαία επιβουλή προς τη δυτική Αχαΐα.
ΤΕΙΧΟΣ ΔΥΜΑΙΩΝ
Η μακραίωνη και εντατική κατοίκηση του Τείχους Δυμαίων οφείλεται σε μια σειρά ευνοϊκών προϋποθέσεων: την στρατηγική του θέση, με απεριόριστη θέα σε όλη τη γύρω πεδινή έκταση, τη Δυμαία χώρα, καθώς και στην παράλια ζώνη του Πατραϊκού κόλπου προς τα βόρεια και του Ιονίου πελάγους προς τα δυτικά, σε συνδυασμό με τον φυσικό πλούτο της χερσονήσου του Αράξου, και πάνω απ' όλα τον συνδυασμό του χερσαίου με το θαλάσσιο στοιχείο στο σημείο τομής των οποίων βρίσκεται η τοποθεσία.
Το κυκλώπειο τείχος οικοδομήθηκε κατά την διάρκεια της Υστεροελλαδικής ΙΙΙΒ περιόδου (13ος αι. π.Χ.). Προστάτευε τις τρεις πλευρές του λόφου πλην της νότιας-νοτιοδυτικής, όπου η απόκρημνη πλαγιά και η θάλασσα που περιέβαλλε τη θέση παρείχαν φυσική οχύρωση. Μέσα αλλά και γύρω από την τειχισμένη έκταση αποκαλύφθηκαν επάλληλες οικιστικές φάσεις που αποδεικνύουν την εντατική χρήση του χώρου στα τέλη της μυκηναϊκής εποχής, ιδίως κατά την Υστεροελλαδική ΙΙΙΒ και ΙΙΙΓ περίοδο (13ος –11ος αι. π.Χ.).
Η χρήση της θέσης συνεχίστηκε σχεδόν αδιάκοπα έως και την όψιμη αρχαιότητα. Σημαντικές επεμβάσεις στην αρχική μορφή της οχύρωσης έγιναν κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο (10ος-12ος αι. μ.Χ.). Στις υστερότερες περιόδους η κατοίκηση του χώρου ήταν εντελώς σποραδική και δεν άφησε ίχνη. Όταν τον 19ο αι. πολλοί περιηγητές και ιστορικοί/ αρχαιολόγοι επισκέφθηκαν το Τείχος Δυμαίων, το βρήκαν ερημωμένο.
ΜΙΤΟΠΟΛΗ
Το μυκηναϊκό νεκροταφείο της Μιτόπολης απέχει 20χλμ. ΝΔ της Πάτρας και είναι οργανωμένο στη θέση Καραγιάννη, στα χαμηλά πρανή του Μιτοπολιάνικου βουνού. Από εκεί μπορεί κανείς να ελέγξει όλη τη ΒΔ πεδινή έκταση της Αχαΐας έως τη θάλασσα στην περιοχή της Καλογριάς.
Η ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε στο χώρο το 1996 αποκάλυψε επτά θαλαμοειδείς τάφους, λαξευμένους στο σαθρό μαργαρικό πέτρωμα της περιοχής και καλύπτουν χρονολογικά την περίοδο 1.400-1.100 π. Χ.. Άγνωστη παραμένει η θέση του οικισμού που πρέπει να βρίσκεται στον χώρο που καταλαμβάνει ο σύγχρονος οικισμός.
Η μυκηναϊκή εγκατάσταση της Μιτόπολης έχει αγροτικό χαρακτήρα προσανατολισμένο στην εκμετάλλευση των γύρω πεδινών εκτάσεων. Η θέση της όμως στις παρυφές του Μιτοπολιάνικου βουνού είχε μεγάλη στρατηγική σημασία, αφού από εκεί ελέγχονταν οπτικά όλος ο πεδινός χώρος και ο Πείρος ποταμός και τα περάσματα που δημιουργούνται από τα γύρω βουνά.
Στο νεκροταφείο οι τάφοι είχαν διανοιχτεί κατά παράλληλη διάταξη, ώστε ο θάλαμος του ενός να μην επηρεάζει το θάλαμο του άλλου. Από τους ερευνηθέντες τάφους διαπιστώθηκε ότι στη Μιτόπολη προτιμήθηκαν τα σχήματα τάφων με κυκλική κάτοψη και θόλο και με τετράπλευρη κάτοψη και θόλο.
ΧΑΛΑΝΔΡΙΤΣΑ
Πρόκειται για μυκηναϊκό οικισμό στη θέση «Σταυρός» που ήρθε στο φως κατά τα έτη 1985-1986. Είναι ένας από τους σπουδαιότερους μυκηναϊκούς οικισμούς της Αχαΐας που είχε αναπτυχθεί σε στρατηγικής σημασίας πλάτωμα των δυτικών υπωρειών του Παναχαϊκού, από το οποίο ελέγχονταν τόσο η επικοινωνία μεταξύ της Δυμαίας χώρας και της ορεινής περιοχής των Καλαβρύτων όσο και η εύφορη περιοχή των Φαρών που διαρρέεται από τον ποταμό Πείρο. Ο οικισμός της Χαλανδρίτσας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή, γιατί σε σχέση με άλλες μυκηναϊκές θέσεις της Αχαΐας από την έρευνα που έγινε ήρθαν στο φως σημαντικά οικιστικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα όπως για παράδειγμα δωμάτια σπιτιών και δρόμοι επικοινωνίας. Τα σπίτια του οικισμού είναι διατεταγμένα σε πέντε τουλάχιστον οικιστικούς δακτυλίους, που ορίζονται από αντίστοιχους δρόμους και αναπτύσσονται περιμετρική της ΝΔ πλευράς του λόφου, στην κορυφή του οποίου πρέπει να υπήρχε σημαντικό κτίριο, κάποιο μέγαρο, από το οποίο ελάχιστα μόνο τμήματα έχουν διασωθεί.
ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ
Σε απόσταση 30χλμ. ΝΑ της Πάτρας, στη θέση Ροδιά (Μπούγα), βρίσκεται το σημαντικό νεκροταφείο θολωτών τάφων της Μυκηναϊκής εποχής. Η τοποθεσία που απέχει 6χλμ. από το χωριό Καραρράκτης, αν και δυσπρόσιτη και απομονωμένη βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο στην πλαγιά λόφου απ’ όπου η θέα προ του ανοικτό ορίζοντα της Δυμαίας χώρας είναι απεριόριστη και εντυπωσιακή. Οι δύο σωζόμενοι θολωτοί τάφοι, περιείχαν πολύ σημαντικά κι ενδιαφέροντα ευρήματα. Ανήκαν σε αξιωματούχους μιας σπουδαίας και ισχυρής μυκηναϊκής εγκατάστασης.
ΣΠΑΛΙΑΡΕΪΚΑ- ΕΛΑΙΟΧΩΡΙ
Το μυκηναϊκό νεκροταφείο των Σπαλιαρεΐκων αναπτύσσεται στα πρανή χαμηλού λόφου στην πεδινή περιοχή δυτικά του ποταμού Σερβίνη, παραπόταμου του Πείρου. Η ανασκαφή που έγινε στον χώρο το 1990 αποκάλυψε εννέα θαλαμοειδείς τάφους λαξευμένους στο μαλακό πέτρωμα. Η μυκηναϊκή παρουσία στην ευρύτερη περιοχή χρονολογείται ήδη από τα πρώιμα χρόνια. Εκτιμάται ότι η μυκηναϊκή εγκατάσταση των Σπαλιαρεΐκων είχε αγροτικό χαρακτήρα με προσανατολισμό στην εκμετάλλευση των γύρω πεδινών εκτάσεων και των μικρών εύφορων κοιλάδων που προσφέρουν τα ποτάμια Σερβίνη και Πείρος. Το νεκροταφείο των Σπαλιαρεΐκων είναι αναπτυγμένο στο πρανές του λόφου.
Μόλις 2χλμ. ΝΑ του αρχαιολογικού χώρου Σπαλιαρεΐκων βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος του Ελαιοχωρίου. Η έρευνα στο νεκροταφείο της μυκηναϊκής εποχής άρχισε το 1994 όταν μετά από καταγγελία διαπιστώθηκε ότι στο χώρο είχε διενεργηθεί μεγάλης έκτασης λαθρανασκαφή από αρχαιοκάπηλους. Στο σημείο βρέθηκε εκτεταμένο νεκροταφείο της Πρώιμης και της Ύστερης Εποχής του Χαλκού (3.000-1030 π.Χ.)
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
- Thanasis Papadopoulos, Mycenaean Achaea (Ph.D. thesis) Studies in Mediterranean Archaeology LV vol. 1-2, Göteborg 1979
· Ιωάννης Μόσχος, 2007. Οι Μυκηναίοι στην Αχαΐα, ΦΑΙΔΙΜΟΣ 1, Εταιρεία Μελετών Μυκηναϊκής Αχαΐας, Πάτρα.
- Γιούλικα Χριστακοπούλου, 2010. Μυκηναϊκό Νεκροταφείο Μιτόπολης Αχαίας, ΦΑΙΔΙΜΟΣ 2, Εταιρεία Μελετών Μυκηναϊκής Αχαΐας, Πάτρα.
· Arrianna Rizio, 2011. Mυκηναϊκοί Οικισμοί Αχαΐας, ΦΑΙΔΙΜΟΣ 3, Εταιρεία Μελετών Μυκηναϊκής Αχαίας, Πάτρα.
- Λάζαρος Κολώνας, 2008. Δίκτυο επισκέψιμων μυκηναϊκών οικισμών και νεκροταφείων επαρχίας Πατρών. Χαλανδρίτσα, Καταρράκτης, Μιτόπολη, Σπαλιαρέικα, Ελαιοχώρι, Πόρτες, Αθήνα.
- Λάζαρος Κολώνας, 2008. Βούντενη. Μια σημαντική εγκατάσταση της Μυκηναϊκής Αχαΐας. Αθήνα.
Ακολουθήστε το thebest.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο thebest.gr
