«Εσύ ο τελευταίος λεπρός»

Στα εγκαίνια της εικαστικής παρέμβασης-έκθεσης του Κώστα Τσόκλη (θα είναι ανοιχτή για το κοινό μέχρι τον Οκτώβριο) ο Περιφερειάρχης Κρήτης Σταύρος Αρναουτάκης είπε:

«Με μεγάλη συγκίνηση και προσδοκία, βρίσκομαι σήμερα μαζί σας στον ιστορικό αρχαιολογικό χώρο της Σπιναλόγκας. Οχυρό, που υπήρξε στη διάρκεια των τελευταίων 500 χρόνων, «θέατρο» σημαντικών γεγονότων συνυφασμένων με τη μεγάλη περιπέτεια της μεγαλονήσου Κρήτης και του μοναδικού αυτού τόπου, που μας περιβάλλει ολόγυρα, από την κορυφή της Οξάς στην Ελούντα, ίσαμε τους σκληρούς βράχους πάνω από την Πλάκα και τ΄αγνάντι στη θάλασσα του κόλπου με τις γραμμές των Σητειακών βουνών – άλλοτε αχνές και κάποτε λαμπρές όπως τώρα- να ορίζουνε το βλέμμα στη «δική» μας την Ανατολή.

Η νησίδα της Σπιναλόγκας, προνομιακά τοποθετημένη στα υπήνεμα νερά ενός- επικού σε ομορφιά- τοπίου, με αναμφίβολα στρατηγικά πλεονεκτήματα σε χρόνους δύσκολους και άμεση επαφή με την ξηρά, υπήρξε για τους κυρίαρχους εκπροσώπους της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας το 16ο αιώνα, το ζωτικό σημείο που επέλεξαν για να μνημειώσουν με θαυμαστά έργα της μοναδικής οχυρωματικής τους αρχιτεκτονικής.

Από την ώρα της παράδοσής της στους Οθωμανούς το 1715 και μέχρι το 1898, γνώρισε διαδοχικές φάσεις εγκατάλειψης αλλά και ακμής, φτάνοντας να φιλοξενεί στα τέλη του 19ου αιώνα στον οικισμό της μέχρι και 1100 ανθρώπους. Στην ύστερη όμως ιστορία της στα χρόνια του 20ου αιώνα, από το 1903 μέχρι το 1957, υπήρξε λεπροκομείο ,δηλαδή τόπος αποκλεισμού τραγικών ασθενών και ύστερη κατοικία μαρτυρίου και πόνου εκατοντάδων συνανθρώπων μας που μοίρα τραγική καταδίκασε να έχουν την «ιερή νόσο» της εποχής, την αρρώστια του Χάνσεν.

Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, σε μια περίοδο γεμάτη με πολέμους και ολοκληρωτισμούς, ακόμη και την ώρα που οι ναζιστική πανούκλα έστηνε μηχανές θανάτου με στρατόπεδα εξόντωσης σε όλες τις κατεχόμενες χώρες μετατρέποντας

παντού ειρηνικές πόλεις σε τοπία της κόλασης, εδώ στο μικρό αυτό οχυρωμένο νησί που πατούμε τώρα, όσοι διάβαιναν την πύλη, δεν είχαν κανένα δρόμο επιστροφής.

Ο Επαμεινώνδας Ρεμουντάκης, δικηγόρος και ιδρυτής της «Αδελφότητας Ασθενών Σπιναλόγκας», έγραψε στις αναμνήσεις του:

«Πιστεύω ακράδαντα πως κάποια μέρα, όταν ο ανθρωπισμός θα επικρατήσει πάνω στη γη, η δικαιοσύνη θα αποδοθεί επανορθώνοντας τις θανάσιμες παραλήψεις και πράξεις των ανθρώπων, ηθελημένες ή αθέλητες. Και τότε, όπως οι αληθινοί και τίμιοι άνθρωποι πηγαίνουν στο Νταχάου – Άουσβιτς, κ.λπ. και γονατίζουν και με τα δάκρυα τους προσπαθούν να ξεπλύνουν την ντροπή για ό,τι έγινε εκεί. Το ίδιο θα γίνει και στο μικρό νησάκι της Σπιναλόγκας, που το καθαγίασαν αφανείς μάρτυρες και ήρωες, οι δυστυχισμένοι Χανσενικοί.» Είναι αλήθεια πως η Ευρώπη στη διάρκεια 70 χρόνων γνώρισε όλες τις όψεις της ανθρώπινης βαρβαρότητας σε δύση και ανατολή. Τόποι εξορίας και φυλακές για τον «άλλο», στρατόπεδα συγκέντρωσης φυλετικού μίσους, νησιά αποκλεισμού για την αρρώστια, παγωμένες φυλακές για αντιρρησίες και θλιβερά γκουλάγκ. Η σημερινή ενωμένη Ευρώπη εξακολουθεί να είναι πάντα η πιο ισχυρή απάντηση στους ολοκληρωτισμούς και το επώδυνο ιστορικό τους βίωμα και η ενίσχυση των συμμετοχικών θεσμών και της πολιτικής της ενοποίησης αποτελεί τη μόνη ρεαλιστική ουτοπία που αξίζει να υπερασπιζόμαστε όλοι μας.

Στο σιωπηλό αυτό χώρο αυτό της μνήμης, στη Σπιναλόγκα, σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο και ήδη υποψηφιότητα της Περιφέρειας Κρήτης για τον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, ήρθαμε σήμερα για να εγκαινιάσουμε ένα μεγάλο εικαστικό έργο, μια καλλιτεχνική εγκατάσταση, μια διαδραστική χωρική χειρονομία, που η σύνθεση και η επεξεργασία τους υπήρξαν αποτέλεσμα της διανοητικής έμπνευσης, του σωματικού κάματου και της πολύμορφης έκφρασης του Κώστα Τσόκλη, ενός σπουδαίου Έλληνα και διεθνούς καλλιτέχνη αλλά και δηλωμένου ζηλωτή του Λόγου σε όλες τις εκφάνσεις του.

Η κατάθεση του Κώστα Τσόκλη, το όραμα του ως δημιουργού σήμερα δεν αποτελεί απάντηση στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα της εποχής μας. Ο καλλιτέχνης δεν μεταφέρει μηνύματα, δεν διατυπώνει θέσεις και προβλέψεις, δεν είναι υποχρεωμένος να υποκύπτει στην εκμαυλιστική πολλές φορές ρητορεία της επικαιρότητας. Είναι ο άνθρωπος που επιχειρεί να συνομιλήσει με το «θείο», να μας προσφέρει τη μέθεξη στο χώρο του μαγικού και την ανύψωση της ανθρώπινης κατάστασης. Το έργο του επιχειρεί να εγκαταστήσει έστω και εφήμερα με τη βαθιά προσωπική, διανοητική αλλά και κάποτε «αυτόματη» καλλιτεχνική του γραφή, την ενσυναίσθητη διάθεση και την απόπειρα κατανόησης του άλλου. Εδώ είναι παρόντα όλα όσα αξίζει να φωτίζει η ανθρώπινη δημιουργικότητα, όλα εκείνα που μπορούν να μας κινητοποιούν , να διαμορφώνουν δυναμικά πεδία αισθήματος και συναισθηματικής πληρότητας , να παράγουν «τόπους νοήματος». Η τέχνη του Τσόκλη, θέλει να δημιουργήσει δεσμούς με την αλήθεια , να εναντιωθεί ολοφάνερα στη λήθη και τη ρευστοποίηση που φέρνει ο χρόνος και να καταφέρει να μας συνδέσει με την άδηλη αλλά ουσιαστική «αξιακή όψη» του Κόσμου μας ,που δοξολογεί την ύπαρξη και μπορεί να επαναθεμελιώνει κάθε μέρα ηθικά τον Κόσμο μας.

«Ο Πολιτισμός και η Τέχνη στην Κρήτη», αυτό είναι το μεγάλο βήμα που ανοίγουμε σήμερα στην Σπιναλόγκα, με πρώτο πυκνωτή νοήματος, αλλά και πομπό και πλοηγό αισθήσεων και συγκίνησης, τον Κώστα Τσόκλη. Με τη σύντροφό του Ελένη μήνες τώρα ήρθε και έμεινε στην Κρήτη. Περπάτησε στους χιλιόχρονους τόπους της κοιτίδας ενός μεγάλου ευρωπαϊκού Πολιτισμού , του Μινωικού, που αγάπησε τη Φύση και τον άνθρωπο. Άφησε τις αισθήσεις και το λόγο του νησιού μας να τον κυριέψουν, μαζί με τα ανεξάντλητα αρώματα της κρήσσας γης. Καταδύθηκε στη θάλασσα της συλλογικής Μνήμης της περιοχής με ξεναγό τις διηγήσεις, τις μαρτυρίες, την εμπειρία και τα λόγια μαρτύρων αλλά και αγωνιστών συνάμα σαν τον Ρεμουντάκη, που προανέφερα, που ήλθε εδώ και θέλησε να μεταμορφώσει το κολαστήριο σε χώρο ανθρωπιάς και αξιοπρέπειας.

Προσπάθησε να αφουγκραστεί τους ψιθύρους του αγέρα την ώρα που καβαλικεύει το φάρο του Αφορεσμένου και ξεσκονίζει τους τράφους με τις ξερολιθιές στον Κόρφο της Ελούντας. Εδώ στην Κρήτη, στη μήτρα γη του Δία , που γέννησε θεούς αλλά και το Δομήνικο θεοτοκόπουλο και τον Κορνάρο, γύρεψε να βρει τα σημάδια και τα ίχνη που συγκίνησαν το πρώιμο βλέμμα και τις ύστερες εμπνεύσεις τους στα χρόνια της σπουδαίας Κρητικής Αναγέννησης. Και περπάτησε στους δρόμους που διαβήκανε στο πέρασμα των χρόνων ο Βενιζέλος και ο Καζαντζάκης, αγναντεύοντας τις κορφές που έκρυψαν στην κατοχή αντάρτες της ελευθερίας ,ανεβαίνοντας σε πόλεις και χωριά που τραγούδησαν σε μουσικά καλοκαίρια ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Θεοδωράκης, κάτω από το δυνατό κρητικό φως που υποδέχτηκε στοργικά τις αιώνιες αποθέσεις που ανέσκαψαν ο Πλάτωνας και ο Σακελλαράκης. Στο νησί της Σπιναλόγκας , που οχύρωσαν σπουδαίοι βενετσιάνοι χτίστες και μηχανικοί, που φιλοξένησε το φόβο στα ύστερα χρόνια των οθωμανών και που στο τέλος νότισαν με δάκρυα αλλά και περισσή αξιοπρέπεια –που πιο πολύ η σιωπή και ο σεβασμός μας της ταιριάζει πάντα- οι κάτοικοι μιας πολιτείας του πόνου ,διαβαίνοντας ζωντανοί τη δική τους Αχερουσία.

Σας καλούμε όλους να συμμετέχετε και να περιηγηθείτε στη Σπιναλόγκα με τη δική σας οπτική προσέγγισης, ανάγνωσης και κατανόησης του ιστορικού αρχαιολογικού χώρου που με περισσή φροντίδα για 17 χρόνια έχει αναστηλώσει η 13η Εφορεία Βυζαντινών αρχαιοτήτων αλλά και της συναίρεσής του με το καλλιτεχνικό έργο του Κώστα Τσόκλη. Έχοντας πάντα την πεποίθηση πως δεν υπάρχει μονότροπη πρόσληψη και αξιολόγηση για ένα καλλιτεχνικό συμβάν όπως αυτό, που θα εξελίσσεται μπροστά μας μέχρι τον Οκτώβρη. Μοναδικό όχημα του καλλιτέχνη είναι η ελεύθερη βούληση για την υπηρέτηση του οράματός του και εναπόκειται σε μας να καταστούμε κοινωνοί και εταίροι σε αυτή του την κατάθεση.

Στην τέχνη όπως και στη ζωή, υπάρχει μια κοινή συνθήκη για όλους που πλουτίζεται όμως από το μοναδικό καθημερινό βίωμα κάθε «προσώπου» στον τόσο μοναχικό τελικά -για τον καθένα μας- βίο. Στο έργο τέχνης αυτό που χρειάζεται είναι να έχει κανείς ένα ανοικτό βλέμμα προς όλους και τον Κόσμο και κυρίως βέβαια τα μάτια της ψυχής ανοικτά. Ο σπουδαίος ποιητής Βιτσέντζος Κορνάρος, σπουδαίο τέκνο της Κρήτης και της κοντινής -στην άλλη πλευρά του κόλπου- Σητείας έγραψε στον

Ερωτόκριτο δυο μοναδικούς στίχους που θαρρώ πως ταιριάζουν με το νόημα της μεγάλης Τέχνης και του Πολιτισμού και πως και στην περίπτωσή μας τα λένε όλα:

...Τα μάτια, ο νους μου, κι η καρδιά κι η όρεξη εθελήσαν

κι εσμίξαν και τα τέσσερα, όντε σ΄εσγουραφίσαν...

Κώστα και Ελένη σας ευχαριστούμε για τη δημιουργική παρουσία σας στην Κρήτη και τη Σπιναλόγκα που μας τιμά όλους.

Σας ευχαριστώ όλους που είστε σήμερα εδώ μαζί μας στην αφετηρία ενός οραματικού «σχεδίου Πολιτισμού» για την Περιφέρεια της Κρήτης».