28η Οκτωβρίου 1940: Ωριμότητα λαού και ηγεσίας

Φέτος συμπληρώνονται 82 χρόνια από εκείνη τη βραδιά της Κυριακής προς Δευτέρα, όταν ο Ιταλός πρεσβευτής ο Γκράτσι ξύπνησε τον Έλληνα πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά και του επέδωσε το ιταμό τελεσίγραφο του Μουσολίνι. Ακολούθησε το «Όχι» του Μεταξά και – πριν χαράξει – οι ήρωες του Κατσιμήτρου στα ελληνοαλβανικά σύνορά έδιναν πρώτοι τον υπέρ βωμών και εστιών αγώνα.

Πάλι θα βγουν οι επίσημοι να κάνουν δηλώσεις στους τηλεοπτικούς διαύλους, πάλι θα ακουστούν στις πλατείες οι τυποποιημένοι «πανηγυρικοί της ημέρας». Οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθμοί μάλλον θα αγνοήσουν την επέτειο και μόνο η κρατική ραδιοτηλεόραση θα σώσει τα προσχήματα για την πολιτεία. Στα σχολεία θα γίνουν – πλην λίγων εξαιρέσεων – οι τυπικές (μέχρις… αγγαρείας) εκδηλώσεις την παραμονή, ενώ οι συνήθεις «προοδευτικοί» θα ξιφουλκήσουν κατά των παρελάσεων. Αλήθεια, τι ξέρουμε για την 28η Οκτωβρίου; Πώς επιζεί στη μνήμη του λαού μας το έπος του ’40; Ποια είναι τα διδάγματα εκείνου του αγώνα και σε ποιο βαθμό τα εγκολπώνεται ο σύγχρονος Έλληνας;

Πολλά έχουμε να μάθουμε μελετώντας την εποποιία του ’40. Θα σταθώ σε δύο στοιχεία που αποτυπώνονται στα γεγονότα εκείνων των ημερών. Το πρώτο είναι το ασίγαστο πάθος των Ελλήνων για την Ελευθερία.Αναμφίβολα,οελληνικός λαός,πολεμώντας με θαυμαστή ομοψυχία, δεν φάνηκε κατώτερος των προγόνων του.

Ο Σεφέρης αναφέρει δυο περιστατικά ενδεικτικά της ψυχολογίας του ελληνικού λαού. Το ένα:

«Λίγες μέρες ύστερα από την 28η Οκτωβρίου, όταν δεν είχε ακόμη τελειώσει η επιστράτευση, ένας φίλος από τη Μακεδονία μου διηγήθηκε το ακόλουθο επεισόδιο:

Σ' ένα χωριό κοντά στη Φλώρινα, ένας οικογενειάρχης, που δεν είχε στρατιωτική υποχρέωση, πήγε και ντύθηκε εθελοντής. Κι όταν τον ρώτησαν γιατί πήρε μια τέτοια απόφαση, αποκρίθηκε: “Αφήνω γυναίκα και πέντε παιδιά απροστάτευτα, είναι μεγάλο κρίμα, αλλά το κρίμα που θα 'πεφτε πάνω μου αν τύχαινε και σκλάβωναν οι Ιταλοί το χωριό μου, θα 'ταν ακόμη μεγαλύτερο”. Πολιτική ωριμότητα ενός απλού χωριάτη, αίσθημα αλληλεγγύης, βαθιά ριζωμένη συνείδηση της λευτεριάς. Και το σπουδαιότερο απ' όλα, η ώριμη γνώση πώς για να σώσουμε αυτή τη λευτεριά μας, είμαστε όλοι μαζί και ο καθένας χωριστά, υπεύθυνοι…»

Και το άλλο:

«…Μια φορά σ' ένα ελληνικό νοσοκομείο ένα παλληκάρι είχε χάσει το πόδι του. Μήνυσαν στην γυναίκα του από το χωριό για να τον δει. Ξέσπασε σε λυγμούς όταν τον είδε ακρωτηριασμένο. Εκείνος περίμενε λίγο κι έπειτα της είπε ήσυχα και μετρημένα: Τώρα κλαις για ένα κομμένο πόδι και δε συλλογίζεσαι πως αλλιώς θα 'κλαιγες για τη λευτεριά σου. Τέτοιοι είναι εκείνοι που έκαναν τον πόλεμο με το φασισμό…»

Κατά τον Δημήτριο Γληνό, «κάθε λαός κληρονομά από τους προγόνους του μερικές κεντρικές ιδέες, που κανονίζουν τη διαγωγή του στις πιο σημαντικές περιστάσεις του δημόσιου βίου».Και αναμφίβολα η κεντρική ιδέα που χαρακτηρίζει τον λαό μας είναι η αγάπη για την ελευθερία και για την πατρίδα.

Το δεύτερο στοιχείο που αξίζει να σημειώσουμε, είναι η στάση του Ιωάννη Μεταξά. Καίτοι απόφοιτος τηςΠολεμικής Ακαδημίας του Βερολίνου, με εμφανείς επιρροές από τον πρωσικό μιλιταρισμό, δεν δίστασε να ταχθεί στο πλευρό των Συμμάχων. Ίσως οι επιλογές του Βασιλιά Κωνσταντίνου και η πικρή εμπειρία του Εθνικού Διχασμού να δίδαξαν αρκούντως τον δικτάτορα. Πάντως, η επιλογή έγινε συνειδητά και ο Μεταξάς –  ακόμα και όταν δέχθηκε, τον Νοέμβριο του 1940, προτάσεις από τη Γερμανία για ειρήνευση με την Ιταλία – παρέμεινε συνεπής στη στρατηγική της σύμπλευσης με τη Μεγάλη Βρετανία καθορίζοντας έτσι και τη θέση της χώρας στο τέλος του Πολέμου. Με το «Όχι» στους Ιταλούς εξέφρασε το λαϊκό αίσθημα· σύσσωμη η πολιτική ηγεσία συγχρονίστηκε μ’ αυτό και συνέβαλε στην σφυρηλάτηση της εθνικής ομοψυχίας και στην επιτυχή απόκρουση του δόλιου εισβολέα.Διαφορετική θα ήταν η εξέλιξη για την Ελλάδα αν ο Μεταξάς επέλεγε το άλλο στρατόπεδο.

Συνεπώς,ο νικηφόρος πόλεμος του ’40 αποτέλεσε κορυφαίο ιστορικό γεγονός, τη στιγμή που οι δυνάμεις του Άξονα εμφανίζονταν ανίκητες και ο τρόμος είχε κυριεύσει τις ευρωπαϊκές χώρες. Η ευτυχής σύμπτωση ενός ηγέτη που «διάβασε» σωστά τον γεωπολιτικό χάρτη και ενός λαού που, μνήμων των παραδόσεών του, δεν δείλιασε μπροστά σε ασύγκριτα υπέρτερο εχθρό, υπήρξε η βάση του ελληνικού «θαύματος» του ’40.

*Ο Νίκος Χαλαζιάς διδάσκει στο ΘΕΜΕΛΙΟ