Γνωρίζοντας έναν άνθρωπο, μια πόλη, μια χώρα... η πρώτη εξορία είναι η γλώσσα!

Από πού ξεκίνησε το δικό μου ταξίδι; Από τη Μάλτα, την Ίσκια της Νάπολης και τη Σικελία. Θα μπορούσε επίσης να είναι, αν επιστρέψουμε στην αρχή της γνωστής μου ιστορίας, η γη της Αλγερίας όπου η φτώχεια οδήγησε τελικά τους παππούδες μου.

Θα μπορούσε να είναι προφανώς και η Γαλλία όπου μεγάλωσα. Οι γονείς μας, τελικά, κατέφυγαν εκεί με μεγάλη πίκρα στο τέλος του πολέμου. Ένας πόλεμος που τότε δεν ονομάστηκε πόλεμος, μιλούσαμε για «γεγονότα». Η λέξη πόλεμος δημιουργεί μια πολύ πιο τρομακτική πραγματικότητα, αίμα, μάχες, αδικία, φόβο, θάνατο... έξοδο.

Ίσως η προέλευση δεν θα ήταν τελικά μια χώρα, αλλά χώρες, τοπία. Μερικά από αυτά είναι φαντασιακά, άλλα σίγουρα φανταστικά, μερικά γνωστά ίσως ακόμη και οικεία, μερικά μου τα έχουν περιγράψει με νοσταλγία. Πιστεύω τέλος πάντων ότι αυτές οι εικόνες μας κατοικούν, τα χρώματα είναι στα μάτια μας. Όπως στον κινηματογράφο, αρχιτεκτονικές και ξένα τοπία συνυπάρχουν μέσα από την αλχημεία ενός προσωπικού μοντάζ.

Η έννοια του ταξιδιού, ο νομαδισμός με ευχαριστεί και μου ταιριάζει. Γνώρισα αυτή τη μακρά περιοδεία περιπλάνησης, σε διάφορες πόλεις, σε άγνωστα διαμερίσματα, με βαλίτσες που ετοιμάζουμε και αδειάζουμε, αντικείμενα που παίρνουμε, που συλλέγουμε, στα οποία πιστεύουμε ότι είμαστε συνδεδεμένοι και τελικά τα ξεφορτωνόμαστε. Επέλεξα την ελευθερία του νομά σκεφτόμενος ότι είναι καλύτερα να μην κοιτάζουμε πίσω, να μην σπάμε αυτή την ορμή, η νοσταλγία είναι μια αλυσίδα, το αίσθημα ενοχής όταν αφήνουμε τους αγαπημένους πίσω, ένα δηλητήριο.

Γεννήθηκα λοιπόν σε μια πόλη-λιμάνι στις ακτές της Μεσογείου. Αναρωτιέμαι σήμερα όταν κοιτάζω στο διαδίκτυο μια αεροφωτογραφία της πόλης πού ζούσε η οικογένειά μου, πού ήταν η λεωφόρος «Clemenceau»; το διαμέρισμα των δύο πρώτων μηνών της παιδικής μου ηλικίας, το μπαλκόνι όπου μας άρεσε να φωτογραφιζόμαστε, το πάτωμα από τσιμεντένιο πλακάκι, το κιγκλίδωμα από σφυρήλατο σίδερο;  Μια πόλη που κοιτάζουμε από ψηλά, όπως η ανάμνηση, μας κρατάει σε απόσταση, ακόμη και αν αποτελεί ένα πεδίο ερμηνείας ικανό να δώσει κάποιες ενδείξεις ή ορισμένες ερωτήσεις.

Το ταξίδι μας συνεχίστηκε στην βόρεια Γαλλία, στην πόλη Brest της περιοχής «Finistère».  Στα Γαλλικά σημαίνει το τέλος της γης, και μαζί με το βροχερό κλίμα της περιοχής, η λέξη μας ταξίδεψε πριν την γνωρίσουμε, σε μακρινά και αφιλόξενα τοπία. Τέσσερα χρόνια μετά, αρχίσαμε ένα αργό δρομολόγιο προς το νότο της Γαλλίας, Tours, Avignon, Montauban, Τουλούζη όπου ξεκίνησα τις σπουδές αρχιτεκτονικής μου. Για το τέλος του ταξιδίου μου στην Γαλλία, επέλεξα το Παρίσι όπου αποφοίτησα και όπου άρχισα τη δραστηριότητά μου ως αρχιτέκτονας.

Στο Παρίσι, όλα έπρεπε να ανακαλυφθούν: η αρχιτεκτονική, οι ήχοι της πόλης, το χρώμα των εποχών, ο άνεμος στο φύλλωμα, μια μυρωδιά που επιπλέει, η ελευθερία. Οικεία τοπία... αναμνήσεις, τίποτα δεν υπήρχε ακόμα. Ίσως υπήρχε η θαυμάσια ανακάλυψη αυτού που υπήρχε ήδη πριν, χωρίς εμένα, ενός διαχρονικού φαινομένου, εύθραυστου αλλά πάντα ικανού να γεννηθεί, να ξαναγεννηθεί, ακούραστα: η ζωή.

Θυμάμαι εκείνη την πρώτη βόλτα στο Παρίσι στον κήπο “Tuileries” που φαινόταν τόσο άδειος, τόσο όμορφος. Τα δέντρα είχαν χάσει τα φύλλα τους, ο ουρανός είχε πάρει ένα χρώμα λευκό, χωρίς αμφιβολία έκανε κρύο, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι η δαντέλα των παρτεριών ήταν καλυμμένη με χιόνι, δεν υπήρχε κίνηση, κανείς δεν εμφανίστηκε στο σκηνικό, οι μεταλλικές πολυθρόνες ήταν άδειες... Ο ήσυχος, σιωπηλός και ατάραχος κήπος ξεκουραζόταν, περίμενε την Άνοιξη.

11 χρόνια μετά είμαι πάλι σε μια πόλη-λιμάνι όπου επέλεξα να ρίξω άγκυρα. Σιωπηλός ήμουν τότε, είχα ακούσει πρόσφατα στο ραδιόφωνο «η πρώτη εξορία είναι η γλώσσα». Ένοιωσα ξένος στο εξωτερικό, εσωστρεφής σε αυτή την πόλη την ανοιχτή στο άπειρο. Θεσσαλονίκη, μια πυκνοδομημένη πόλη στην οποία συνυπάρχουν διαφορετικών πόλεων θραύσματα που δεν συνεργάζονται αναγκαστικά.

Την Θεσσαλονίκη όμως την γνώρισα νωρίτερα. Όταν ήμουν φοιτητής στην Τουλούζη βοήθησα τον σημερινό μου συνεργάτη στην παράδοση της διπλωματικής του. Το θέμα που επέλεξε ήταν η ανάπλαση του Μνημειακού Άξονα της οδού Αριστοτέλους και σκέφτηκα πόσο ενδιαφέρον θα ήταν να ανακαλύψω μια πόλη μέσα από τα μάτια του άλλου.

Θυμάμαι την πρώτη επαφή μου με την πόλη, όταν περπάτησα σε έναν από τους κάθετους δρόμους που ανοίγονται στο άπειρο, μετά κατά μήκος της στενής λωρίδας γης στο θαλάσσιο μέτωπο με την συνήθως σιωπηλή θάλασσα, θαυμάζοντας τον ορίζοντα, τις αλλεπάλληλες παραλλαγές του ουρανού και της θάλασσας. Κοιτούσα αυτό το κινητό τοπίο όπου η ατμόσφαιρα είναι διαφορετική κάθε ώρα της ημέρας, κάθε εποχή, και που ζωντανεύει τη νύχτα με τα φώτα των καραβιών που κατοικούν στον Κόλπο αιωρούμενα στο τίποτα. Σκέφτηκα, και ήταν αυτό το τοπίο που μου θύμιζε ότι τίποτα δεν είναι ποτέ οριστικό.

Τα πρώτα χρόνια επικοινωνούσα μόνο μέσω του σχεδίου και της γεωμετρίας. Δεν είχα φανταστεί μέχρι τότε ότι θα μπορούσαν να είναι γλώσσα επικοινωνίας. Περπατώντας στο δρόμο αντιλήφθηκα ήχους, φωνές, κραυγές, γέλια… κανένα μήνυμα. Δεν συνάντησα ποτέ κανένα γνωστό ή οικείο πρόσωπο, δεν ήμουν ούτε χαρούμενος ούτε δυστυχισμένος, απλά μακριά, ήσυχος, εύθραυστος, ασφαλής.

Ταξίδεψα στην Θεσσαλονίκη με τις μελέτες μας και στον ρυθμό των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. Ένα ταξίδι όπου κάθε φορά διαμορφώνεται από ένα πλαίσιο, ένα τοπίο, την ιστορία, την εμπειρία και τη συνάντηση με τους χρήστες: Μενεμένη, ο Μνημειακός Άξονας της Αριστοτέλους, η Νέα Παράλια, η Άνω Πόλη, η Καλαμαριά, η περιοχή του Φιξ, η Πυλαία, η Θέρμη κλπ…

Και ξαφνικά εμφανίζεται στον ορίζοντα το Μαρόκο  και μια μελέτη για την Πλατεία του Πελάγους στην Ταγγέρη. 

Το πρώτο μου ταξίδι στο Μαρόκο ήταν μια έκπληξη. Αναχώρηση Θεσσαλονίκη, ενδιάμεση στάση Μιλάνο, άφιξη Καζαμπλάνκα. Δεν ήμουν ακόμα έτοιμος να φανταστώ ένα τέτοιο ταξίδι, να επιστρέφω στη Βόρεια Αφρική, διασχίζοντας τη Μεσόγειο για δεύτερη φορά.

Πρώτο πρωί στην Καζαμπλάνκα, μια λευκή πόλη που ανοίγεται στον Ωκεανό, πολύ όμορφη παράσταση, μεγαλειώδης, αποχρώσεις του γκρι. Περπατήσαμε στην περιοχή του λιμανιού όπου βρίσκεται το ξενοδοχείο μας.  Σχεδόν εγκαταλελειμμένες λεωφόροι με όμορφα λευκά κτίρια της δεκαετίας του '30, είναι ακόμα νωρίς, οι άνδρες ειδικά περιπατούν στους δρόμους, τα πρώτα καταστήματα ανοίγουν. Πινακίδες στα γαλλικά, «μικρά ταξί». Το Μαρόκο μου θυμίζει μνήμες από την Αλγερία που δεν γνώριζα, την αποικιακή αρχιτεκτονική, τη βλάστηση, τη γαλλική παρουσία: τη γαλλική γλώσσα που σχεδόν όλοι μιλούν, οι αλέες των φοινίκων, των φίκων. Ανακάλυψα νέες μυρωδιές που παραδόξως μου ήταν οικείες και θα με ακολουθούν καθ' όλη τη διάρκεια του ταξιδιού, αυτό το μείγμα θαλασσινού αέρα, αποχέτευσης, κύμινου και γιασεμιού. Ήμουν συνεχώς σε κατάσταση ακραίας έντασης, έλξης, απώθησης, πόνου ή χαράς. Δεκτικός και ευαίσθητος στην παραμικρή κίνηση του αέρα, ξυπνούσα τη νύχτα ασφυκτιώντας, ο λαιμός μου στεγνός σαν να στερούμουν αέρα.  Μεκνές, Φεζ, Μαρακές, Καζαμπλάνκα. Πόσο προκλητικά ήταν και είναι αυτά τα αρώματα!!!

Η Ταγγέρη ήταν από μόνη της ήδη μια πρόσκληση για ταξίδια, η τοποθεσία: από την μια πλευρά ο Ωκεανός, από την άλλη  η Μεσόγειος, η ιστορία της, ο ετερογενής χαρακτήρας της, η δύναμη της έλξης της, που χαρακτηρίζεται και από το πέρασμα πολλών ξένων καλλιτεχνών, ζωγράφων, συγγραφέων....

Η προσέγγιση μιας πόλης στο πλαίσιο της δουλειάς είναι μια ξεχωριστή και πραγματικά ενδιαφέρουσα εμπειρία. Είχαμε την τύχη να συνεργαστούμε με μια Μαροκινή αρχιτεκτόνισσα που ασχολείται πολύ με τον ακτιβιστικό εθελοντισμό που όχι μόνο μας έδωσε πολύτιμες πληροφορίες για την πόλη και τον τρόπο ζωής των Μαροκινών, αλλά μας άνοιξε και το σπίτι της.

Θα ήθελα να προσθέσω παραθέτοντας από μνήμης αυτή την φράση του Μαροκινού καλλιτέχνη Mounir Fatmi και την οποία πάντα σκέφτομαι όταν ανακαλύπτω ένα καινούριο τοπίο: "... Δεν υπάρχουν λόγια στα δέντρα, ούτε πρόταση στο δάσος. Δεν υπάρχει μήνυμα, όλα πρέπει να ανακαλυφθούν, όλα είναι για σένα...".