Το thebest στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης: Ανοιχτοί Ορίζοντες στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ

*Από το βουλγαρικό «Ήρωας του καιρού μας» έως την ταινία για τον Μίλαν Κούντερα εξαιρετικές προτάσεις στο πλούσιο κινηματογραφικό μενού

του Γιάννη Μουγγολιά

Κάθε χρόνο η Θεσσαλονίκη κατέχει τη μερίδα του λέοντος όσον αφορά τα κορυφαία κινηματογραφικά φεστιβάλ της χώρας ακολουθώντας μια παράδοση πολλών χρόνων που θέλει τη συμπρωτεύουσα να γίνεται πρωτεύουσα του κινηματογράφου. Κάθε χρόνο ο Νοέμβριος ανήκει δικαιωματικά στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου και ο Μάρτιος στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ. Όπως όλοι οι τομείς της ζωής μας έτσι και τα φεστιβάλ του κινηματογράφου στη χώρα μας επηρεάστηκαν σημαντικά τα τελευταία χρόνια λόγω πανδημίας. Ανάμεσά τους και το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που πέρυσι έγινε διαδικτυακά αλλά φέτος, στην 24η χρονιά του, ξεθαρρεύει και κινείται μέσα σε αντίξοες συνθήκες (συνέχεια πανδημίας, πόλεμος) με σταθερό βήμα προς την ολική επανεκκίνηση. Η φετινή χρονιά αποτελεί ένα μεταίχμιο και οι προβολές γίνονται με μεικτό τρόπο αξιοποιώντας σε μεγάλο βαθμό τη θέαση στη σκοτεινή αίθουσα με την τήρηση των προβλεπόμενων υγειονομικών πρωτοκόλλων αλλά και διαδικτυακά φέρνοντας τα ντοκιμαντέρ στα σπίτια μας μέσω της οθόνης του υπολογιστή μας.

Οι πρώτες μέρες στη Θεσσαλονίκη με χαμηλές θερμοκρασίες εξελίχτηκαν με εξαιρετικά ντοκιμαντέρ να διαδέχονται το ένα το άλλο.  Στο πλαίσιο του τμήματος «Ανοιχτοί Ορίζοντες» που παρουσιάζει ταινίες τεκμηρίωσης από κάθε γεωγραφικό και κινηματογραφικό πλάτος και μήκος, στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και το οποίο στελεχώνεται με πολύ ενδιαφέρουσες φιλμικές προτάσεις, στην αίθουσα «Φρίντα Λιάππα» της προβλήτας του Λιμανιού είδαμε το εξαιρετικό βουλγαρικό ντοκιμαντέρ «Ήρωας του καιρού μας» της Σβέτλα Τσοτσόρκοβα και Σβέτοσλαβ Οφτσάροφ, παραγωγής 2022. Η προβολή έγινε παρουσία των σκηνοθετών που συνομίλησαν με το κοινό μετά το τέλος της προβολής. Οι δυο σκηνοθέτες είναι παλιοί γνώριμοι του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης αφού έχουν συμμετάσχει συχνά με ταινίες τους μυθοπλασίας, ωστόσο είναι η πρώτη φορά που έρχονται στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ αφού το φιλμ τους «’Ηρωας του καιρού μας» είναι το πρώτο τους ντοκιμαντέρ. Με ένα φιλμ 58 λεπτών το δίδυμο των Βουλγάρων σκηνοθετών απέδειξε με ηχηρό τρόπο ότι δεν χρειάζεται μεγάλος χρόνος για να πεις αυτά που πρέπει με τη γλώσσα του κινηματογράφου και κυρίως του ντοκιμαντέρ και ότι μπορείς να φτιάξεις μια εξαιρετική και με πολλή ψυχή ταινία σε κάτι λιγότερο από μια ώρα.

Ο ήρωάς τους, ένας απλός και τίμιος άνθρωπος του χωριού που δουλεύει ως οικοδόμος αποτελεί γερό χαρτί της ταινίας. Άλλωστε όλο το ντοκιμαντέρ είναι φτιαγμένο πάνω του. Ο ήρωας του καιρού μας λοιπόν, είναι ένας ευθύς και έντιμος άνθρωπος που η ζωή του βασίζεται πάνω σε ένα σύστημα ηθικών αξιών γνήσιων και αμετάβλητων. Ζει κόβοντας δέντρα, χτίζοντας και ζεύοντας το ζώο του, έχοντας αγάπη, ανθρωπιά, μια αφέλεια για τα δεδομένα του σύγχρονου «πολιτισμένου» κόσμου, στα μέτρα του οποίου συχνά φαίνεται τρελός. Η ταινία αρχίζει με τη διήγηση του ίδιου για το γεγονός ότι δεν έχει φύγει από το χωριό του λόγω του έρωτά του για μια κοπέλα. Αυτή όμως πήγε κάποια στιγμή στην Αγγλία αλλά αυτός έμεινε στο χωριό του ζώντας με τον τίμιο ιδρώτα του, ανθρωπιά και βαθιά αξιοπρέπεια. Ταυτόχρονα όμως η γνησιότητα και η αυθεντικότητά του μετρώνται και με τον ασυμβίβαστο χαρακτήρα του που στα μεγάλα για αυτόν ηθικά θέματα δεν χωρούν υποχωρήσεις και περιορισμοί. Η ανυπότακτη αυτή και αξιοπρεπής στάση του («Δεν φιλάω ούτε κώλους ούτε χέρια») είναι στην εποχή μας αντίθετη με την κοινωνική κυρίαρχη συμπεριφορά δεν μπορεί να μην είναι ηρωική, όσο κι αν για τον ήρωά μας είναι απλώς η ίδια του η ζωή με τον πιο φυσικό τρόπο.

Η ταινία δομείται αριστοτεχνικά με «κεφάλαια» που είναι γνωμικά – ηθικές αξίες και οι σκηνές και η εξέλιξη του φιλμ σχολιάζουν κάθε γνωμικό. Ένα σπουδαίο ντοκιμαντέρ με γερές δόσεις συναισθημάτων και συγκίνησης και εξαιρετικά κινηματογραφικά πλάνα στη φύση και κυρίως το χιόνι που απογειώνουν το φινάλε.

Από την πλευρά του το ντοκιμαντέρ του Τσέχου Μίροσλαβ Σμιντμάφιερ «Μίλαν Κούντερα-Από το Αστείο στην Ασημαντότητα», παραγωγής 2021, επίσης στους «Ανοιχτούς Ορίζοντες», διερευνά την περίπτωση του κορυφαίου Τσέχου συγγραφέα και ενός από τους μεγαλύτερους της διεθνούς σύγχρονης λογοτεχνίας μέσα από ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πρίσμα. Το γεγονός ότι ο Κούντερα για 30 χρόνια δεν δίνει συνεντεύξεις και δεν εμφανίζεται δημόσια αντιπαθώντας εξαιρετικά να μιλά για το έργο του και να εκτίθεται ο ίδιος και όχι το έργο του, δυσχεραίνει εξαιρετικά έναν φοιτητή που θέλει να του πάρει συνέντευξη στο πλαίσιο της συγγραφής της εργασίας του. Στην προσπάθεια αυτή ο φοιτητής και κατά συνέπεια ο κινηματογραφικός φακός αρχίζει να προσεγγίζει συγγραφείς, εκδότες, φιλοσόφους που μιλάνε για τον Κούντερα και ήρθαν σε επαφή με το έργο του. Παράλληλα προσεγγίζει συστηματικά το έργο του. Τα δοκίμιά του και οι φιλοσοφικές συζητήσεις στα μυθιστορήματά του («Το Αστείο», «Το Βιβλίο του Γέλιου και της Λήθης», «Γελοίοι Έρωτες», «Το βαλς του αποχαιρετισμού», «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι», «Η Αθανασδία» ) αλλά και στο αποκηρυγμένο από τον ίδιο θεατρικό «Οι Κλειδοκράτορες», η έντονη και ιδιοσυγκρασιακή χρήση της ειρωνείας, ο ερωτισμός, η άποψή του και η στήριξη της σύγχρονης τέχνης σε όλες τις μορφές αλλά και η πολιτική του στάση στο καθεστώς, φανερώνουν πολλά για το έργο του και κυρίως για την προσωπικότητά του. Στοιχεία που διαμόρφωσαν τη διάσταση του θρύλου για τον Μίλαν Κούντερα δίνονται με τον καλύτερο τρόπο και αποκαλύπτουν τα θεμελιακά στοιχεία του μεγάλου δημιουργού. Ιδιαίτερα ξεχωριστό το αρχειακό υλικό με τον ίδιο τον συγγραφέα, τόσο από τα χρόνια στην Τσεχία όσο και από τα χρόνια στη Γαλλία, που παρατίθεται και εντάσσεται υποδειγματικά στην προσέγγιση του σκηνοθέτη.