Ο ιστορικός Αθ. Φωτόπουλος στο thebest.gr: Στην Πάτρα ο Γερμανός κήρυξε την έναρξη του Αγώνα

Τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την Έναρξη της  Επανάστασης για την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό γιορτάζει φέτος η Ελλάδα. Σε μια προσπάθεια αποτίμησης του Αγώνα και κατανόησης των χαρακτηριστικών του σύγχρονου ελληνικού κράτους, γυρίζουμε στην αρχή της ιστορίας με τη βοήθεια του ιστορικού και πρώην καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών Αθανάσιου Φωτόπουλου μέσα από μια συνέντευξη που δημοσιεύτηκε την 25η Μαρτίου 2019.

Η περιοχή της Αχαΐας είναι άμεσα συνυφασμένη με την έναρξη του Αγώνα. Ο κ. Φωτόπουλος είχε κάνει αποτίμηση  της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σήμερα το ελληνικό κράτος, μας μίλησε για το κρυφό χολειό και για το κατά πόσο τεκμηριώνεται ιστορικά, για το αν ύψωσε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός το Λάβαρο στην Αγία Λαύρα.

«Μήπως καταντήσαμε και πάλι γραικύλοι;» αναρωτιέται. «Η παραμονή των ηγετών του τόπου στην Αγία Λαύρα διήρκεσε μέχρι τις 14 Μαρτίου. Ύστερα όλοι τους σκόρπισαν σε διάφορα μέρη περιμένοντας την εξέλιξη των πραγμάτων», τονίζει και αναφέρει: «Από την Αχαΐα ξεκίνησε η Επανάσταση. Στα Καλάβρυτα κτυπούσε δυνατά και με αγωνία η καρδιά του Γένους, εκεί πάρθηκε η απόφαση για την ένοπλη εξέγερση, εκεί έπεσαν τα πρώτα ντουφέκια. Στην Πάτρα ο Γερμανός κήρυξε την έναρξη του Αγώνα».

Ακολουθεί η συνέντευξη 

Πλησιάζουμε στα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Ποια είναι η αποτίμηση για το κράτος μας, το οποίο εκτιμάται ως σύγχρονο, ως προς τον ιστορικό χρόνο ζωής του;

«Ο Θεοδωρος Κολοκοτρώνης έγραψε ότι σκοπός της επανάστασης ήταν η ελευθερία και η εθνική μας ανεξαρτησία. Τώρα, 200 χρόνια αργότερα, πρέπει να υποβάλουμε στον εαυτό μας κάποια αμείλικτα ερωτήματα: Σήμερα είμαστε πραγματικά ελεύθεροι και εθνικά ανεξάρτητοι; Διαφυλάξαμε αυτά που μας κληροδότησαν οι ηρωικοί πρόγονοί μας χύνοντας ποταμούς αιμάτων; Μήπως καταντήσαμε και πάλι γραικύλοι»;

Για πολλές περιπτώσεις αργοπορίας στον εκσυγχρονισμό και στον βηματισμό με άλλες χώρες της ΕΕ ακούμε τη διαπίστωση ότι η Ελλάδα μένει πίσω, λόγω των 400 χρόνων που βρισκόταν υπό τον τουρκικό ζυγό.  Πόσο και πώς επηρέασε η σκλαβιά τη χώρα σε ατομικό επίπεδο (συνείδησης) και σε συλλογικό (πολιτική, πολιτισμός κ.ά.);

«Εκσυγχρονισμός υπό οθωμανική κυριαρχία δεν μπορεί να νοηθεί. Όμως οι Έλληνες κατόρθωσαν να διατηρήσουν τη γλώσσα, την παιδεία, τη θρησκεία και άλλες μορφές πολιτισμού. Επιδόθηκαν στο εμπόριο και κατέστησαν τις κοινότητες ένα αληθινό παρακράτος μέσα στο οθωμανικό κράτος. Μπορεί η Δύση να προόδευσε στις επιστήμες, όμως ο Ελληνισμός είχε πνευματική αυτοτέλεια και ανώτερη ηθική. Ούτε φεουδαρχία γνώρισε ούτε δουλεμπόριο έκανε».

Δώστε μας τη διάσταση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 υπό το πρίσμα των ευρωπαϊκών επαναστάσεων. Έχει προηγηθεί η Γαλλική Επανάσταση (1789) και θα ακολουθήσουν κι άλλες ευρωπαϊκές επαναστάσεις (1830), οι οποίες δεν είχαν μόνο τα χαρακτηριστικά της απόκτησης της ανεξαρτησίας ενός λαού, αλλά κοινωνικά και οικονομικά.

«Ακριβώς, επειδή είχαν κοινωνικά και οικονομικά κίνητρα, δεν φαίνεται να επηρέασαν την ελληνική επανάσταση που είχε χαρακτήρα καθαρώς εθνικοαπελευθερωτικό. Η γαλλική επανάσταση ήταν μια ταξική επανάσταση και πολύ λίγους, κυρίως διανοουμένους της διασποράς, επηρέασε. Αλλά αυτοί δεν έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέγερση. Για παράδειγμα αναφέρω τον Κοραή που εξυπηρετούσε την εκάστοτε γαλλική πολιτική και σιτιζόταν από το γαλλικό κράτος. Όσο για τον Ρήγα, που ήταν γνήσιο τέκνο του γαλλικού διαφωτισμού, οφείλουμε να αναλογιστούμε αν τα σχέδιά του ήταν ρεαλιστικά ή ενείχαν σε μεγάλο βαθμό τον χαρακτήρα της ουτοπικότητας».

Πότε άρχισε τελικά και από πού η Επανάσταση; Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε το Λάβαρο της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στα Καλάβρυτα ή πρόκειται για θρύλο όπως θεωρούν κάποιοι ιστορικοί;

«Η Επανάσταση ξεκίνησε από τη Μολδοβλαχία. Στην Πελοπόννησο σημειώθηκαν κάποια προεπαναστατικά επεισόδια τον Μάρτιο του 1821, με πρώτο το κτύπημα του Σολιώτη στο Αγρίδι της Νωνάκριδας (14 Μαρτίου). Το κτύπημα κατά του Ταμπακόπουλου και του συνοδού του Σεϊντή στη Χελωνοσπηλιά της Λυκούριας, πιθανόν την 16η Μαρτίου, εξελήφθη από τους Τούρκους ως επαναστατικό γεγονός.

Την 27η Φεβρουαρίου ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ξεκίνησε από την Πάτρα για να μεταβεί δήθεν στην Τριπολιτσά. Στα Καλάβρυτα τον συνάντησε ο Ανδρέας Λόντος. Έγιναν συσκέψεις με τον επίσκοπο Κερνίτσης Προκόπιο και τους προεστούς Σωτήρη Χαραλάμπη, Σωτήρη Θεοχαρόπουλο, Ιωάννη Παπαδόπουλο ή Μουρτογιάννη, Ασημάκη Ζαΐμη, Ανδρέα Ζαΐμη και Ασημάκη Φωτήλα. Όλοι έβλεπαν «προφανή και άφευκτον τον κίνδυνον εις όλους».  Στην Τριπολιτσά βρίσκονταν ορισμένοι προεστοί και αρχιερείς προσκεκλημένοι από την εξουσία και από τους Έλληνες ισχυρούς παράγοντες Σωτήρο Κουγιά, Θοδωράκη Δεληγιάννη και τον μοραγιάννη Παπαλέξη δήθεν για σύσκεψη, στην πραγματικότητα όμως για να κρατηθούν ως όμηροι και να προληφθούν έτσι τα επαπειλούμενα επαναστατικά γεγονότα. Οι υποψιασμένοι Αχαιοί προεστοί και αρχιερείς αποφάσισαν να μη μεταβούν στην Τριπολιτσά σώζοντας έτσι και τους εαυτούς τους και ίσως τους άλλους, οι οποίοι είχαν ήδη προσέλθει. Για να δικαιολογήσουν τη μη μετάβασή τους, συνέταξαν πλαστή επιστολή σταλμένη από άνθρωπό τους, ο οποίος δήθεν τους πληροφορούσε για τις κακές διαθέσεις των Τούρκων. Την 10ηΜαρτίου μετέβησαν στη Μονή της Αγίας Λαύρας.

Στην Αγία Λαύρα συσκέπτονταν οι προεστοί και αρχιερείς όντας «φοβισμένοι και απηλπισμένοι» και αναζητούσαν διέξοδο. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός αναφέρει ότι «απεφάσισαν να μη δώσωσιν αιτίαν τινά αλλά να μένωσι παραμερισμένοι, έως ού να ίδωσι τα πράγματα». Αν όμως οι Τούρκοι κινούνταν εναντίον τους, κατ’ ανάγκην θα έπαιρναν τα όπλα δίνοντας το σύνθημα της Επανάστασης. Ίσως δεν είναι αδικαιολόγητοι οι προεστοί, όταν δίσταζαν να προβούν άμεσα σε κήρυξη της Επανάστασης. Ήσαν ακόμα «φοβισμένοι και απηλπισμένοι, κατά τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, και περισσότερο από όλους ο ίδιος και ο Ασημάκης Ζαΐμης. Εξαίρεση αποτελούσε ο Ασημάκης Φωτήλας ο οποίος «πνέων την ελευθερίαν της πατρίδος» και υποστηριζόμενος από τον Σωτήρη Χαραλάμπη πρότεινε την άμεση κινητοποίηση και εξέγερση. Ο Φωτάκος παραθέτει την επιχειρηματολογία του Καλαβρυτινού προεστού, από την οποία αποσπούμε τα εξής: «Ό,τι εδυνήθημεν εκάμαμεν μέχρι τούδε και αρκετά εμακρύναμεν τον καιρόν, αλλ’ εις το εξής οι Τούρκοι δεν θα μας πιστεύουν, όσον και αν προσπαθήσωμεν να τους γελάσωμεν […] Η γνώμη μου είναι να πιάσωμεν τα όπλα και ο Θεός ας μας βοηθήση και ό,τι γίνη ας γίνη». Τα λόγια αυτά επέδρασαν στη σκέψη και τη βούληση όλων των ηγετών του τόπου και αποτέλεσαν την «υστερινήν των απόφασιν» και όλοι «εδέχθησαν ασπάζομενοι την περί ενάρξεως του πολέμου σκέψιν».

Είναι βέβαιο ότι στην Αγία Λαύρα λήφθηκαν αποφάσεις για στρατολογία. Στα Καλάβρυτα είχαν συγκροτηθεί ένοπλα σώματα που τις επόμενες ημέρες πολιόρκησαν τους Τούρκους στους πύργους της πόλης. Οι προεστοί είχαν συγκεντρώσει τετρακόσιους άντρες, κατά τον Ν. Σπηλιάδη,  ενώ στο μοναστήρι βρίσκονταν και οι οπλαρχηγοί Πετιμεζαίοι με 40 άντρες. Λίγο αργότερα, στις 20 Μαρτίου, ο Χαραλάμπης ανέθεσε στον Κωνσταντή Πετιμεζά να κάνει στρατολογία στην περιοχή της Κατσάνας.

Η παραμονή των ηγετών του τόπου στην Αγία Λαύρα διήρκεσε μέχρι τις 14 Μαρτίου. Ύστερα όλοι τους σκόρπισαν σε διάφορα μέρη περιμένοντας την εξέλιξη των πραγμάτων. Κατόπιν συνέβησαν κάποια επεισόδια, δηλαδή ένοπλες επιθέσεις, που οδήγησαν στη γενικότερη εξέγερση».

 Στο πλαίσιο αυτό, η επόμενη ερώτηση αφορά στο Κρυφό Σχολειό. Τελικά υπήρξε;

«Για το Κρυφό Σχολειό είχε δημιουργηθεί ένας θρύλος στην παγίωση του οποίου συνέβαλε το δημοτικό τραγουδάκι «Φεγγαράκι μου λαμπρό...», ο γνωστός πίνακας του Ν. Γύζη «Το Κρυφό Σχολειό» (1886) και το ομότιτλο υποβλητικό ποίημα του Ιωάννη Πολέμη. Όμως ισχυρές ιστορικές μαρτυρίες για τη λειτουργία τέτοιων σχολείων δεν υπάρχουν, αλλά υπάρχουν τεκμήρια που πιστοποιούν τις ποικίλες δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι υπόδουλοι Έλληνες σε κάποιες περιοχές εξαιτίας των δυσμενών συγκυριών. Αναγνωρίζουμε ότι έγινε κατάχρηση του θρύλου που εκλαμβάνεται ως ιστορικό γεγονός, όμως οι όψιμοι αρνητές του παραγνωρίζουν ένα σημαντικό και αναμφισβήτητο γεγονός: τη μεγίστη συμβολή της εκκλησίας στη διατήρηση της παιδείας και τη διάδοση των Γραμμάτων κατά τους χαλεπούς εκείνους χρόνους».

 H περιοχή της Αχαΐας αποδείχτηκε σημαντική στον απελευθερωτικό αγώνα..

«Από την Αχαΐα ξεκίνησε η Επανάσταση. Στα Καλάβρυτα κτυπούσε δυνατά και με αγωνία η καρδιά του Γένους, εκεί πάρθηκε η απόφαση για την ένοπλη εξέγερση, εκεί έπεσαν τα πρώτα ντουφέκια. Στην Πάτρα ο Γερμανός κήρυξε την έναρξη του Αγώνα και εξέδωσε την προκήρυξη προς τις ευρωπαϊκές αυλές, με την οποία επισημοποιούσε τον ιερό αγώνα του έθνους μας».

 Oι διχόνοιες στη διάρκεια της Επανάστασης και ο ρόλος του εξωτερικού παράγοντα, ποιος ήταν;

«Πάντοτε οι ξένοι διαιρούν και βασιλεύουν. Με τα περίφημα δάνειά τους διέφθειραν και εκμαύλισαν συνειδήσεις, χρηματοδότησαν πλαγίως εμφυλίους πολέμους, δημιούργησαν κόμματα με ξενικές ονομασίες, προσπάθησαν να μας φέρουν βασιλιά από την αυλή τους ή της αρεσκείας τους. Υποδαύλισαν τις αντιθέσεις που υπήρχαν μεταξύ Πελοποννησίων, Ρουμελιωτών και Νησιωτών. Δυστυχώς, υπήρξαν και Έλληνες που, για να ικανοποιήσουν τους ανομολόγητους σκοπούς τους, εξυπηρέτησαν τα σχέδια των ξένων και έγιναν –ακόμη και μίσθαρνα- όργανά τους».