Το ζήτημα της κατεδάφισης του Κτηρίου του Οργανισμού Λιμένος Πατρών

«Tota res aedificatoria lineamentis et structura constituta est»

Το κτήριο του ΟΛΠΑ, αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα εναπομείναντα δείγματα Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής στην Πάτρα. Η Μοντέρνα Αρχιτεκτονική (Μοντερνισμός) -η οποία κακώς συγχέεται με τη Σύγχρονη- είναι το εικαστικό / αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα της Μοντερνικότητας (Νεωτερικότητα). Σύμφωνα με τον αναγεννησιακό αρχιτέκτονα L.B. Alberti, τα κτήρια αποτελούνται από ιδέες και μορφή . Σαν ιδέα και μορφή πρέπει να αντιληφθούμε τη μοντερνικότητα και τη νεωτερικότητα αντίστοιχα.

«Η νεωτερικότητα των ιδεών και των αρχών που είχαν προτείνει οι αρχιτέκτονες στον μεσοπόλεμο και στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες αντανακλούσε μια συνολική προσπάθεια για να γίνει η αρχιτεκτονική φορέας μιας κοινωνικής, κατασκευαστικής και αισθητικής σύγκλισης, στην προοπτική ενός καλύτερου περιβάλλοντος για το μέλλον του ανθρώπου». Ετσι, το Κτήριο Υπηρεσιών του ΟΛΠ πρέπει να ερμηνευτεί μέσα στα πλαίσια μιας μεγάλης προσπάθειας εξορθολογισμού της κοινωνίας, έχοντας στο μυαλό μας τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές που γίνονταν τότε. 

Πρόκειται για ένα μεγάλο κτήριο που βρίσκεται στο μόλο της οδού Γούναρη και φιλοξενεί στα σπλάχνα του πολλές λειτουργίες (Διοίκηση Λιμένος, Χημείο, Τελωνείο, Χώρο Στάθμευσης κ.α). Αποτελείται από ισόγειο με μεσοπάτωμα, 1ο, 2ο και 3ο όροφο. Η μορφή του είναι χαρακτηριστική της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής. Οι όγκοι συντίθενται με απλό και επιδέξιο τρόπο. Το στατικό του μέρος δεν διστάζει να φανερωθεί στο θεατή. Οι χρωματικές επιλογές είναι πολύ απλές (γκρι, γαλάζιο, λευκό) χωρίς όμως το κτήριο να είναι απλοϊκό. Οι ζώνες παραθύρων των όψεων, προστατεύονται από μπετονένια σκίαστρα, τα οποία με τις σκιές τους κάνουν το κτήριο να φαίνεται διαφορετικό σε κάθε στιγμή της ημέρας. Η σκάλα στέκεται σαν γλυπτό στην είσοδο, οδηγώντας σε ημιυπαίθριους μεταβατικούς χώρους.

Μπορεί το κτήριο του ΟΛΠ να φάνηκε άτυχο απέναντι στο χτύπημα του πρόσφατου μεγάλου σεισμού, όμως και άλλα κτήρια ίδιας καταγωγής -όπως το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στην Πλατεία Τριών Συμμάχων- δεν αξιώθηκαν να διατηρήσουν τη φυσική τους υπόσταση μέσα στην πόλη, παρά την καλή τους φυσική κατάσταση.

«Το αρχιτεκτόνημα δεν είναι μουσειακό είδος, παρά το γεγονός ότι -όπως και το έργο Τέχνης- αποτελεί και αυτό αποδεικτικό τεκμήριο του πολιτισμού. Η διαφορά είναι ότι το κτήριο υπόκειται στην παλαίωση, στη φθορά της χρήσης, στην παραμόρφωση της ανανέωσης και -όχι σπάνια- στην πλήρη καταστροφή του». Το πρόβλημα όμως είναι πολύ πιο σύνθετο.

Στις 22.11.2002, ο Σ.Α.Ν.Α. (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Νομού Αχαΐας) διοργάνωσε ημερίδα με τίτλο «Η Μοντέρνα Αρχιτεκτονική ως Πολιτισμική Αξία». Αφορμή της ημερίδας ήταν η κατεδάφιση του κτηρίου της MISKO και το τότε αίτημα για κατεδάφιση του κελύφους του προαναφερθέντος παραρτήματος της Εθνικής Τράπεζας. Προφανώς, η επικαιροποίηση του κελύφους του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας, ήταν σημαντικός στόχος του οργανισμού, ούτως ώστε να συνάδει με το σύγχρονο εταιρικό προφίλ του. Δεν είναι τυχαίο που το συγκεκριμένο κτήριο μοιάζει τώρα πια με το κτήριο Διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας, που βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας και έχει σαν σύμβουλο αρχιτέκτονα το διάσημο Ελβετό Mario Botta.

Θα μπορούσαμε να θίξουμε σήμερα το ζήτημα της επικαιροποίησης ή της κατεδάφισης του Θεάτρου «Απόλλων»; Μάλλον όχι. Η νεοκλασική κληρονομιά της πόλης  θεωρείται ως κάτι ιερό. Γιατί το κτήριο του ΟΛΠ (και όλα τα όμοιά του) να είναι τα πρώτα υποψήφια θύματα μπουλντόζας; Τίθεται το ζήτημα της κατασκευής της συλλογικής μνήμης. Η πόλη επιλέγει την ιστορία που θέλει να διατηρήσει και να παρουσιάσει.

Τα κτήρια του Μοντερνισμού δεν αποτελούν επιθυμητή μαρτυρία της ιστορίας της πόλης. Το πλέγμα της εξουσίας δεν βολεύεται με την υπενθύμιση της προσπάθειας εξορθολογισμού της κοινωνίας, που έγινε στο μεσοπόλεμο και στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Αντιθέτως ο απόηχος μιας κοσμοπολίτικης Πάτρας (που αντανακλάται στα περίτεχνα νεοκλασικά κτήρια και συγκροτήματα) κολακεύει τα φιλάρεσκα και φιλήσυχα αυτιά της τοπικής εξουσίας και κοινωνίας.

* Ο Νικόλας Κουλουντής, είναι Κύπριος αρχιτέκτονας μηχανικός. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών (Ελλάδα). Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, ασχολήθηκε ιδιαίτερα για ζητήματα αποκατάστασης κτηρίων και  θεωρίας αρχιτεκτονικής, με έμφαση στο Μοντέρνο Κίνημα, τη σύγχρονη κατοικία και το  σχεδιασμό συγκροτημάτων κοινωνικής κατοικίας . Είναι μέλος του Επιστημονικού και Τεχνικού Επιμελητηρίου Κύπρου