Είναι η ελπίδα ηλίθιε!

Είναι το 2020 annus horribilis για την Ευρώπη; Μοιάζει ρητορική ερώτηση σε πρώτη ανάγνωση, ίσως όμως και κάπως άδικη σε μια δεύτερη. Ο Δυτικός Κόσμος πλήττεται από τη χειρότερη επιδημία εδώ και έναν αιώνα. Η κοινωνική ζωή έχει τεθεί σε αναστολή, μια σειρά κεκτημένων δικαιωμάτων έχουν επίσης ανασταλεί ή περιοριστεί. Η κορωνίδα του δυτικού τρόπου ζωής, όπως ο καταναλωτισμός αλλά και η διαρκής κινητικότητα του πληθυσμού περιορίστηκαν δραματικά. Παρά τις θυσίες η επιδημία στέρησε ήδη τη ζωή σε περισσότερους από 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους, στη συντριπτική τους πλειοψηφία από την Ευρώπη και τη βόρεια Αμερική. Στα έμμεσα «θύματα» της επιδημίας πρέπει να προσθέσουμε όσους πλήττονται από τα μέτρα περιορισμού για την αντιμετώπισή της, πρώτα οικονομικά (με την απώλεια θέσεων εργασίας) έπειτα ψυχολογικά, διότι κακά τα ψέματα οι μη φυσιολογικές συνθήκες εγκλεισμού διαταράσσουν ακόμα και όσους πειθαρχημένους διαθέτουν το αναγκαίο ψυχικοπνευματικό έρμα.

Είναι κάτι πρωτόγνωρο η επιδημία; Για τις γενιές που το βιώνουν ναι, για την ανθρωπότητα όχι. Οι ασθένειες ήταν ανέκαθεν καταλύτης στην ανθρώπινη ιστορία. Συμβαδίζουν με το ανθρώπινο είδος από τότε που ο άνθρωπος επέλεξε να γίνει κτηνοτρόφος και να εμπλέξει τη ζωή του με τα ζώα τόσο έντονα. Η σύγκριση της σημερινής επιδημίας με τη χολέρα ή την πανώλη, ακόμα και την ισπανική γρίπη μοιάζει άνιση. Σήμερα όμως η ταχύτητα μετάδοσης λόγω της μετακίνησης των πληθυσμών και η ακόμα μεγαλύτερη ταχύτητα διάδοσης των ειδήσεων καθιστά το σοκ μεγαλύτερο. Η επιδημία βρήκε το δυτικό άνθρωπο στο απόγειο του, εκεί που είχε την αίσθηση του άτρωτου, ίσως και ενός «μικρού θεού» με περίσσια έπαρση. Τα τελευταία 40 χρόνια, σύμφωνα με τους ιστορικούς, η ανθρώπινη γνώση έχει διπλασιαστεί, τα τελευταία 20 χρόνια η ακραία φτώχεια έχει περιοριστεί παγκοσμίως κατά 60%, ενώ σε σχέση με 150 χρόνια πριν, το προσδόκιμο της ζωής έχει υπερδιπλασιαστεί. Ο άνθρωπος ζει με την τεχνολογία περισσότερο απ’ ό,τι με το συνάνθρωπο και κινητό διαθέτουν περισσότεροι απ’ όσοι τραπεζικό λογαριασμό.

Η επιδημία λοιπόν συνάντησε αυτή την πρόοδο στο απόγειό της και γι’ αυτό μας σόκαρε και μας στοιχίζει. Ωστόσο από την πρόοδο θα ηττηθεί στο τέλος ο ιός. Η πρόοδος, η γνώση και η επιστήμη μας επέτρεψαν μέσα σε ένα χρόνο, να αποκρυπτογραφήσουμε τον ιό, να ανακαλύψουμε φαρμακευτικές αγωγές -όχι ίασης- αλλά σημαντικού περιορισμού των συμπτωμάτων, να αποκτήσουμε εγκαίρως μεγάλες ποσότητες προστατευτικών μέσων (μάσκες, αντισηπτικά κ.λ.π.), να κατασκευάσουμε εμβόλια και να ξεκινήσει η διανομή τους. Ναι, λυπόμαστε για όσα χάσαμε το 2020, καταρχάς και πάνω απ’ όλα ανθρώπινες ζωές, έπειτα θέσεις εργασίας, αλλά και στιγμές, κοινωνικότητα, εμπειρίες. Παραγνωρίζουμε όμως, ότι μέσα σε αυτόν το χρόνο και με αυτές τις θυσίες απαντάμε ως ανθρωπότητα και κυρίως ως δυτικός κόσμος δυναμικά και ουσιαστικά στη μεγαλύτερη πρόκληση που είχαμε να αντιμετωπίσουμε μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Γιατί καμία οικονομική κρίση (1973, 2008), καμία συνέπεια ανατροπής πολιτικού καθεστώτος (1989-1991) δεν μπορεί να συγκριθεί να την αντιμετώπιση μιας παγκόσμιας ασθένειας και της ίδιας της φύσης.

Η αντίφαση που ζούμε, να είμαστε αδύναμοι απέναντι σε κάτι που είχαμε ξεχάσει ότι μπορεί να μας βλάψει και η ετοιμότητα να αντιδράσουμε σε αυτό, ασφαλώς με κόστος και θυσίες, είναι και η πηγή των έντονων συζητήσεων γύρω από την επιδημία. Ο άνθρωπος αρνείται από έπαρση την αδυναμία του απέναντι στον άγνωστο ιό, ενώ την ίδια στιγμή η πλούσια γνώση και η επιστήμη του προσφέρει λύσεις και όπλα. Μοιάζει όμως οξύμωρο στο τέλος να αρνείσαι όσα σε έφεραν ως εδώ (πρόοδος και επιστήμη) και όσα έχεις οικοδομήσει τη ζωή σου πάνω τους. Γι’ αυτό και στο τέλος η ελπίδα που ξεπηδά από την ίδια την πρόοδο θα φέρει τη λύση. Η ελπίδα είναι το κίνητρο, η ελπίδα ότι μπορεί να σταματήσει ο φόρος αίματος στην ασθένεια, η ελπίδα για την επιστροφή στην κανονική ζωή, στις συνήθειες μας. Και αν η ελπίδα είναι το κίνητρο, η κατανόηση είναι η γέφυρα για να γίνει η πρόοδος αποδεκτή, μια κατανόηση που δεν προκύπτει μέσα από άγονες αντιπαραθέσεις και φωνές, προκύπτει μέσα από ουσιαστική (και βαθιά ιστορική) γνώση όσων έχουμε πετύχει μέχρι σήμερα.

Γι’ αυτό είναι η ελπίδα ηλίθιε! (και όχι η οικονομία ή οτιδήποτε άλλο) αυτή που ξεπηδά τελικά το 2020, ιδίως στο τέλος του, αυτή που χαρακτηρίζει το 2021. Όταν και ξεκινά μια πραγματικά νέα δεκαετία, όταν θα συνειδητοποιήσουμε ότι η επιδημία, όπως και κάθε μεγάλη ασθένεια, ήταν επιταχυντής εξελίξεων και αλλαγών στη ζωή μας -κυρίως ψηφιακών- από τους χώρους εργασίας, την τηλεργασία, ίσως και την ίδια τη σχέση εργασίας, το ηλεκτρονικό εμπόριο, την τηλεκπαίδευση, την αναθεώρηση της δομής των πόλεων και του αστικού περιβάλλοντος, μέχρι την ανάγκη για ένα ελάχιστο (ίσως παγκόσμιο) εγγυημένο εισόδημα και τις αλλαγές στο χώρο του πολιτισμού, την πνευματική παραγωγή και των μαζικών θεαμάτων.

Παναγιώτης Α. Γεωργαντόπουλος

Δικηγόρος