Η Γεωργία Πανίτσα ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια – οικογενειακή θεραπεύτρια, αναλύει το πώς μιλάμε στα παιδιά για τον καρκίνο

Όταν ακούγεται από τα χείλη του γιατρού η διάγνωση του καρκίνου του μαστού, διάφορες σκέψεις κατακλύζουν το μυαλό της γυναίκας. Δημιουργείται ένα τσουνάμι συναισθημάτων με κυρίαρχο το φόβο και την αγωνία, όχι μόνο για την ίδια. Όταν η ίδια είναι μητέρα, η πρώτη έγνοια της είναι τα παιδιά. Τις ίδιες ανησυχίες εκφράζουν συχνά και οι σύντροφοι τους καθώς και οι δύο ως γονείς νιώθουν την ανάγκη να προστατεύσουν τα παιδιά.

Ανησυχούν πόσο θα επηρεαστούν και μέχρι πού πρέπει να τους μιλήσουν. Προβληματίζονται πώς θα το κάνουν στην πράξη, αν θα μιλήσουν σε όλα τα παιδιά μαζί, πώς θα το κάνουν με τα μικρότερα, πώς με τα μεγαλύτερα, αν πρέπει να μιλήσουν σε όλα μαζί ή ξεχωριστά και πολλά άλλα.

Αυτό που βλέπουμε από τις έρευνες αλλά και από την κλινική μας εμπειρία, είναι πως πριν ακόμα τους μιλήσουν  για τον καρκίνο, τα παιδιά έχουν ήδη αντιληφθεί ότι κάτι συμβαίνει. «Πώς να κρυφτείς απ’ τα παιδιά, έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα..». Βλέπουν τις αλλαγές στην καθημερινότητά τους, στη ρουτίνα τους, σε όσα έχουν συνηθίσει να κάνει η μαμά και ο μπαμπάς. Νιώθουν την κανονικότητά τους να αλλάζει και αυτό είναι από μόνο του απειλητικό για εκείνα όταν δεν ξέρουν που οφείλεται η αλλαγή αυτή. Αφουγκράζονται βέβαια και τις συναισθηματικές αλλαγές γύρω τους και «σκανάρουν» τις συμπεριφορές των μεγάλων για να ερμηνεύσουν όλα όσα συμβαίνουν. Ψάχνουν απαντήσεις πίσω από τις κλειστές πόρτες και από τα μισόλογα.

Η απόφαση για τους γονείς δεν είναι εύκολη και συχνά την αναβάλλουν ώσπου να βρεθεί η «κατάλληλη στιγμή». Ο φόβος μήπως τραυματιστούν συναισθηματικά και πληγωθούν τα παιδιά, οδηγεί πολλές φορές στην απόκρυψη ή την παραποίηση της αλήθειας. Αυτό συμβαίνει επειδή οι γονείς βρίσκονται απροετοίμαστοι στο άκουσμα της διάγνωσης του καρκίνου και νιώθουν ανεπαρκείς να μιλήσουν εγκαίρως στα παιδιά. Προβάλλουν στα παιδιά την έλλειψη της δικής τους ετοιμότητάς, καθώς εκείνοι στην πραγματικότητα δεν νιώθουν έτοιμοι να μιλήσουν για τον καρκίνο.

Οι απόψεις ακόμα και μεταξύ των ειδικών Ψυχικής Υγείας, σχετικά με το πόσες πληροφορίες χρειάζονται να γνωρίζουν τα παιδιά, διίστανται ανάμεσα στην προστατευτική προσέγγιση που υποστηρίζει την αποφυγή της αναστάτωσης των παιδιών και από την άλλη, την απροκάλυπτη προσέγγιση σύμφωνα με την οποία τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν τα πάντα. Κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή, έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες και καθορίζονται από τα ιατρικά δεδομένα κάθε φορά οι επιλογές των γονιών. Σε γενικές γραμμές, πρέπει να δίνεται στα παιδιά όση πληροφορία μπορούν να «μεταβολίσουν» ανάλογα δηλαδή με την ηλικία, το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκονται και την ιδιοσυγκρασία του. Φροντίζουμε να λαμβάνουμε υπόψη τις ανάγκες και τις δυνατότητές του κάθε παιδιού, μένοντας ανοιχτοί στις ερωτήσεις του και δίνοντας απαντήσεις σε όσα ρωτάει.

Από την εμπειρία μας έχουμε δει ότι ο τρόπος που οι γονείς αντιμετωπίζουν τον καρκίνο, θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά που θα εκδηλώσει το  παιδί για να διαχειριστεί την κατάσταση. Προτείνουμε στους γονείς να σκεφτούν τις λέξεις που θέλουν να χρησιμοποιήσουν, να μην φοβούνται να δείξουν το συναίσθημα τους και να μιλούν με αισιοδοξία όταν υπάρχουν θετικές εξελίξεις. Δεν χρειάζεται να αποκαλύψουν αμέσως όλα τα δεδομένα. Αρκεί να μιλήσουν για τα γεγονότα και για τα επόμενα βήματα που θα γίνουν, αποφεύγοντας προβλέψεις και σενάρια. Αυτό βοηθά τα παιδιά να έχουν ένα προβλέψιμο μέλλον και να αποφεύγεται η αναστάτωση τους όταν κάτι προκύπτει.

Είναι βοηθητικό από κοινού οι γονείς να έχουν συζητήσει εκ των προτέρων πώς θα εξηγήσουν την ασθένειά και ποιες πληροφορίες θα μεταφέρει ο καθένας, σε τι δυσκολεύεται να πει κλπ. Αν δεν υπάρχει σύζυγος/σύντροφος, ίσως ένα μέλος της οικογένειας ή ένας φίλος να είναι μαζί με την ασθενή όταν θα μιλήσει με τα παιδιά. Η παρουσία αυτή καθησυχάζει τα παιδιά ότι άλλοι ενήλικες νοιάζονται για αυτά.

Ακόμα, αν και δεν είναι βοηθητικό να καθυστερήσουν την αποκάλυψη της νόσου για πολύ, χρειάζεται να περιμένουν έως ότου έχουν οριστικές πληροφορίες σχετικά με την έκταση της ασθένειας και της θεραπείας, ιδιαίτερα όταν επικοινωνούν με μικρότερα παιδιά. Για να καταλάβουν πολλές φορές τα μικρότερα παιδιά, μας βοηθούν τα παραμύθια που εξηγούν σε απλή γλώσσα τι συμβαίνει. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια κούκλα ή ένα αρκουδάκι για να δείξουμε στα παιδιά συγκεκριμένα σημεία στο σώμα, μιας και μέσα από το παιχνίδι τα παιδιά να απορροφούν πιο εύκολα τις πληροφορίες.

Σε κάθε περίπτωση, είναι βοηθητικό να γνωρίζουν πώς η νόσος θα επηρεάσει την καθημερινότητα τους και ποιος θα τους φροντίσει εάν θα νοσηλευτεί ή αν θα απουσιάσει η μητέρα σε στιγμές που περνούσε μαζί τους. Εάν τα παιδιά είναι μεγαλύτερα ή φαίνονται ικανά να απορροφήσουν περισσότερες πληροφορίες, τους εξηγούμε τις παρενέργειες των θεραπειών: αλωπεκία, κόπωση, ζαλάδες και την ανάγκη για περισσότερη ξεκούραση για το συγκεκριμένο διάστημα.

Πολύ συχνά συναντάμε και χρειάζεται να αφουγκραστούμε την ενοχή και το φόβο τους. Χρειάζεται να τα διαβεβαιώσουμε ότι δεν είναι δικό τους λάθος ο καρκίνος, ότι δεν έκαναν κάτι που προκάλεσε τη νόσο και ότι δεν θα «κολλήσουν» κι εκείνα. Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να ανησυχούν για την κληρονομικότητα. Είναι σημαντικό για εκείνα να βοηθούν, αλλά να φροντίζουμε να μην υπερφορτώνονται με ευθύνες.

Ορισμένες οικογένειες αξιοποιούν αυτήν την εμπειρία μετατρέποντας τη σε ένα θετικό ταξίδι και αναπτύσσουν βαθύτερες σχέσεις μεταξύ τους. Αν τους μιλήσετε για τον καρκίνο, ρωτήστε τα παιδιά πώς αισθάνονται για αυτά που τους έχετε πει. Ακούστε τους φόβους και τις ανησυχίες τους. Απαντήστε στις ερωτήσεις τους όσο καλύτερα μπορείτε και μην φοβάστε να πείτε ότι δεν γνωρίζετε κάτι ή ότι θα προσπαθήσετε να μάθετε. Αν νιώθετε ότι χρειάζεστε περισσότερη υποστήριξη για να μιλήσετε στα παιδιά, μπορείτε να συμβουλευτείτε ένα ειδικό.

Κλείνοντας, ο καρκίνος φέρνει μια κρίση στην οικογένεια που διαταράσσει την αίσθηση ασφάλειας όλων των μελών της. Όμως υπάρχει και κάτι άλλο μέσα σε όλο αυτό. Στα Κινέζικα, η λέξη «κρίση» γράφεται με δύο γράμματα. Το ένα σημαίνει κίνδυνος και το άλλο ευκαιρία. Η κρίση που φέρνει ο καρκίνος ενέχει τον κίνδυνο αλλά μας αναγκάζει να τον δούμε και ως ευκαιρία. Ευκαιρία για αλλαγή, για νέες δεξιότητες στην αντιμετώπιση του κινδύνου που βιώνουμε. Μέσα από το παράδειγμα των γονιών μαθαίνουν και τα παιδιά πώς να διαχειρίζονται τα δύσκολα.