Νόσος Alzheimer: Ελπίδες για νέες θεραπείες και ανάγκη για έγκαιρη διάγνωση

Η ήπια γνωσιακή διαταραχή και η άνοια είναι ένα πρόβλημα υγείας με διαρκώς αυξανόμενη παρουσία ώστε να αποτελέσει στο σύντομο μέλλον υγειονομική τροχοπέδη. Από τη μία η επιτυχία της επιστήμης να αυξήσει το προσδόκιμο ζωής σε μια κοινωνία που "γερνάει" δημογραφικά και από την άλλη η αυξημένη ενημέρωση και επαγρύπνηση των οικείων σε σχέση με το παρελθόν αποτελούν τους κύριους συντελεστές αυτής της στατιστικής. Παράλληλα ο σημερινός αστικός τρόπος ζωής εκθέτει τους ηλικιωμένους σε αυξημένο κίνδυνο κοινωνικής απομόνωσης, κατάσταση με εξαιρετικά επιβαρυντικό ρόλο στην νόσο. Αντίθετα, η έγκαιρη διάγνωση επιτρέπει την θεραπευτική παρέμβαση (φαρμακευτική, συμπεριφορική, κοινωνική κτλ.) σε πρώιμα στάδια διαφυλάσσοντας έτσι σε μεγαλύτερο βαθμό και για μεγαλύτερο διάστημα τη λειτουργική ικανότητα και αυτονομία του πάσχοντος.

Η άνοια είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας ευρείας γκάμας παθήσεων με πολύ διαφορετικό αιτιοπαθολογικό μηχανισμό που ωστόσο καταλήγουν στην απώλεια νευρωνικών κυττάρων του εγκεφαλικού φλοιού (εκφυλιστικές παθήσεις). Συχνότερη, κατά πολύ, αυτών είναι η νόσος Alzheimer. Παρότι ο παθογενετικός μηχανισμός δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί τελείως, δύο στοιχεία σε βιοχημικό επίπεδο έχουν ταυτοποιηθεί ως έχοντα κεντρικό ρόλο:οι εξωκυττάριες πλάκες β-αμυλοειδούς και τα ενδοκυτταρικά νευροϊνιδιακά σύμπλοκα της πρωτεΐνης tau.

Οι πρώτες σχηματίζονται όταν οι νευρώνες αποδομώντας μια πρωτεΐνη, την APP,  παράγουν μικρότερα  πεπτίδια - “θραύσματα”, τα οποία σε κάποιες περιπτώσεις πολυμερίζονται μεταξύ τους και δημιουργούν τις πλάκες. Συγκεκριμένα το πεπτίδιο β αμυλοειδούς 42 έχει αναγνωριστεί ως το πλέον τοξικό. Το β-αμυλοειδές φαίνεται ότι προκαλεί δυσλειτουργία των νευρώνων και τελικά την απόπτωσή τους (προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος) δρώντας τόσο ενδοκυτταρικά όσο και εξωκυτταρικά σχηματίζοντας τις πλάκες. Η πρωτεΐνη tau αποτελεί δομικό κομμάτι του “ενδοκυττάριου σκελετού” των νευρώνων ο οποίος και λειτουργεί ως κεντρική "οδική αρτηρία" μεταφοράς υλικών από και προς την περιφέρεια του κυττάρου. Στην νόσο Alzheimer η πρωτεΐνη tau αποσπάται από τον σκελετό αυτό και σχηματίζει με άλλα ίδια μόρια “ινίδια” τα οποία και καταλήγουν σαν αδιάλυτα "κουβάρια" εντός του νευρωνικού κυττάρου, μπλοκάροντας την "οδική αρτηρία" και έτσι μειώνοντας την λειτουργικότητα του νευρώνα ως προς την συναπτική επικοινωνία του στα δίκτυα τα οποία έχει σχηματίσει.

Όλες αυτές οι λεπτομέρειες θα ήταν μάλλον αδιάφορες για το κοινό αν δεν αποτελούσαν τους θεραπευτικούς στόχους της επόμενης γενιάς φαρμάκων για το Alzheimer. Για πρώτη φορά ελπίζουμε στην ανάπτυξη φαρμάκων που θα εμποδίζουν και θα αποτρέπουν τους παθογενετικούς μηχανισμούς της νόσου και όχι την συμπτωματική ενίσχυση της λειτουργίας των νευρώνων που επιβιώνουν. Για πρώτη φορά ελπίζουμε ότι θα ανασχέσουμε αποφασιστικά την προοδευτική πορεία της νόσου, πράγμα έως σήμερα αδύνατον, πέρα από την συνεπικουρία στην λειτουργικότητα του εναπομείναντος παρεγχύματος.

Ωστόσο, για να έχει σημαντικό αποτέλεσμα η θεραπευτική αυτή παρέμβαση θα πρέπει ξεκινάει πολύ νωρίς στην πορεία της νόσου. Αυτό είναι ίσως και το μεγαλύτερο εμπόδιο καθώς οι βιοχημικές αυτές διεργασίες λαμβάνουν χώρα σε χρόνο εξαιρετικά πρώιμο σε σχέση με την εμφάνιση σημαντικών συμπτωμάτων που τελικά κινητοποιούν τους οικείους των ασθενών να αναζητήσουν ιατρική βοήθεια. Είναι πολύ συχνό φαινόμενο στην καθημερινή κλινική πράξη να προσέρχεται ηλικιωμένος ασθενής μετά των οικείων στο ιατρείο με μόλις μια αμυδρή υποψία και στον εξειδικευμένο γνωσιακό έλεγχο να αναδύονται "τέρατα" ελλειμματικής προσοχής, μνήμης και λειτουργικότητας ενώ από την λήψη ιστορικού προκύπτουν αξιοσημείωτες ενδείξεις ακόμα και αρκετά χρόνια πίσω που όμως πέρασαν απαρατήρητες στα πλαίσια ενός εφησυχασμού τύπου "απλά γεράματα είναι", "έφυγε ο παππούς και παραξένεψε η γιαγιά" κλπ. Είναι λοιπόν κρίσιμη, και θα γίνει ακόμη περισσότερο ενόψει της άφιξης των νέων θεραπειών, η έγκαιρη διάγνωση που βασίζεται στην επαγρύπνηση των οικείων για οποιοδήποτε ύποπτο σημείο τόσο ως προς την διαταραχή της μνήμης (που συχνά έρχεται αρκετά αργά) αλλά και ως προς αλλαγές της συμπεριφοράς και της διάθεσης, της κοινωνικότητας, περιορισμού του λεξιλογίου.

Παράλληλα, η επιστημονική έρευνα αναζητά ειδικούς βιοδείκτες που θα επιτρέπουν την πρόβλεψη και ειδική διάγνωση της νόσου Alzheimer (σε σχέση με άλλα εκφυλιστικά φαινόμενα του εγκεφάλου) σε προκλινικό στάδιο. Η δυσκολία σε αυτό έγκειται στο ότι αυτοί οι βιοδείκτες θα πρέπει να είναι προσβάσιμοι με τρόπο αρκετά μη επεμβατικό και αρκετά συμφέροντα οικονομικά ώστε να διενεργούνται στο γενικό πληθυσμό στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας πρόληψης.

Info

Γεράσιμος Γραμματικόπουλος

NEURON, Πρότυπο νευρολογικό κεντρο

neuron-neurologist.business.site

fb: Neuron Πρότυπο Νευρολογικό Κέντρο