Αυγουστιάτικο Φεγγάρι

Είναι πολύ επίκαιρο το θέμα και αξίζει να αφιερώσω μερικές πληροφορίες αρχίζοντας από την Αστρονομία λόγω ειδικότητας.

 Η Σελήνη είναι ο πλησιέστερος γείτονάς μας στο διά-στημα. Απέχει περίπου 380.000 χιλιόμετρα. Η απόσταση αυτή διανύεται από ένα διαστημόπλοιο σε λίγες ώρες. Εάν  κάποιος φιλόδοξος θέλει να τη διανύσει με πεζοπορία βαδίζοντας 4 χιλιόμετρα τη ώρα, θα χρειαστεί 10,35 χρόνια για να φθάσει! Είναι σχετικά ένα μικρό σώμα, το 1/80 της μάζας της Γης. Εάν την φέρναμε επάνω στη Γη μόλις θα κάλυπτε την Αυστραλία.

Ο χρόνος της περιφοράς της γύρω από τη Γη, εάν τον μετρήσουμε μεταξύ δύο όμοιων φάσεων π.χ. από πανσέ-ληνο σε πανσέληνο έχει διάρκεια 29,5 ημέρες.

Καθώς η Σελήνη περιφέρεται γύρω από τη Γη, η φωτιζόμενη από τον Ήλιο επιφάνειά της φαίνεται από τον γήινο παρατηρητή να αυξομειώνεται περιοδικά. Αυτές είναι οι φάσεις της Σελήνης, αποτελούσαν πάντοτε το πιο φαντασμαγορικό φαινόμενο.

Ιδιαίτερα η φάση της πανσελήνου υπήρξε ανέκαθεν το πιο εντυπωσιακό φαινόμενο. Ήταν ο «φυσικός φωτισμός» της νύχτας. Αυτό το φωτισμό χρησιμοποιούσαν τις νυχτερινές ώρες του Αυγούστου οι αγρότες όταν ασχολούνταν με την συγκομιδή και επεξεργασία των γεωργικών προϊόντων.

 Μία εικόνα μου έχει μείνει ανεξίτηλη και νοσταλγική κάτω από την πανσέληνο του Αυγούστου.

Είχα παραβρεθεί σε μία συγκέντρωση τριών οικογε-νειών που όλοι μαζί από τους παππούδες μέχρι τα μικρά παιδιά ξεφύλλιζαν τη νέα σοδειά του καλαμποκιού κάτω από το σεληνόφως, σιγοτραγουδώντας και αστειευόμενοι.

 Φεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να περπατό….

 Τις επόμενες μέρες θα πήγαιναν όλοι στους άλλους διαδοχικά γείτονες. Δεν υπήρχαν τότε μηχανικά μέσα και ηλε-κτρικός φωτισμός. Υπήρχε το φως του φεγγαριού και η συνεργασία των γειτόνων. Ήταν η Πανσέληνος του «Δεκα-πενταύγουστου ή της Παναγιάς». Τώρα πως φθάσαμε να τη λέμε «Πανσέληνο του Οξύρρυγχου» θα σας το εξηγήσω αργότερα.

Ας έλθουμε τώρα στην Πανσέληνο του Αυγούστου το  «Αυγουστιάτικο Φεγγάρι». Υπάρχει κάτι ιδιαίτερο, κάτι που το κάνει ξεχωριστό από τις Πανσελήνους των άλλων δύο καλοκαιρινών μηνών που προηγούνται και έπονται, δηλαδή του Ιουλίου και του Σεπτεμβρίου;

  Απολύτως τίποτε. Η φαινόμενη διάμετρος και τους τρείς μήνες είναι η ίδια 31 λεπτά τόξου. Επειδή η τροχιά της Σελήνης είναι ελαφρώς ελλειπτική, στην πλησιέστερη από-σταση της από την Γη, (περίγειο), και την μεγαλύτερη στο ( απόγειο), έχει φαινόμενη διάμετρο αντίστοιχα 34΄ και 30΄.

  Όταν η Σελήνη βρίσκεται στο περίγειο, έχει τη  μεγαλύτερη διάμετρο. Αυτό συμβαίνει οποιονδήποτε μήνα του έτους και δεν είναι προνόμιο του Αυγούστου. Τότε έχουμε την λεγόμενη, υπερσελήνη, (supermoon), Αμερικανιστί όπως συνηθίζεται στα ΜΜΕ. Η αύξηση της διαμέτρου από  32΄ γίνεται 34΄. Για όσους κοιτάζουν ακόμη το φεγγάρι εκείνη την ημέρα έχουν την αίσθηση μίας εντυπωσιακής εικόνας, μιας λαμπρότερης  και μεγαλύτερης Πανσελήνου . Η υπερ-σελήνη συμβαίνει καμιά φορά και τον Αύγουστο και αυτό μένει στη μνήμη μας, σαν Αυγουστιάτικη Σελήνη.

 Υπάρχει και η περίπτωση να έχουμε δύο πανσελήνους εντός του ιδίου μήνα. Η δεύτερη πανσέληνος αναφέρεται σαν «Μπλε Σελήνη»(Blue Moon). Πρόκειται για μια καθιερωμένη ονομασία που δεν έχει σχέση με το χρώμα του φεγγαριού.

Το φαινόμενο της διπλής πανσελήνου οφείλεται στην διαφορά του Σεληνιακού μηνός, 29,5 ημερών και της διάρ-κειας του ημερολογιακού μηνός που μεταβάλλεται ως γνω-στόν από 28 (Φεβρουάριος), μέχρι 30 και 31 ημέρες. Έτσι εάν η πρώτη πανσέληνος γίνει την  1η Αυγούστου η 2η έχει το περιθώριο να εμφανιστεί στο τέλος του μήνα. Μία διπλή σελήνη «Μπλε Σελήνη»,  θα έχουμε στις 1 Μαΐου του 2026. 

  Όσον αφορά την Υπερσελήνη για το έτος 2025 θα έχου-με:        

7 Οκτωβρίου, 5 Νοεμβρίου και  4 Δεκεμβρίου.

 Στις 7 Οκτωβρίου (Τρίτη) τα ΜΜΕ θα ξεσηκώσουν τον κόσ-μο για το «σπάνιο» αυτό γεγονός με φωτογραφίες και συνεντεύξεις των «ειδικών»!

Πολλοί σχετικοί ή και άσχετοι με την κίνηση της Σελήνης προβάλλουν κάποιους λόγους για να υποστηρίξουν το «κατασκεύασμα» των τελευταίων ετών που διαφημίζεται σαν ένα ιδιαίτερο αστρονομικό φαινόμενο. Πολλοί εκστα-σιάζονται και με το δίκιο τους, βλέποντας το φεγγάρι όταν ανατέλλει να έχει ένα υπερβολικό υπάρχον μέγεθος. Εδώ έχουμε μία παραπλανητική εικόνα που οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αδυναμία του εγκεφάλου μας να συγκρί-νει ένα φωτεινό αντικείμενο με σκοτεινά αντικείμενα που γειτνιάζουν.

Εύκολα κανείς, μπορεί να διαπιστώσει την «οφθαλμαπάτη» εάν φωτογραφίσει τη Σελήνη κοντά στον ορίζοντα και σε ένα μεγαλύτερο ύψος. Οπότε θα διαπιστώσει το ίδιο μέγε-θος.

Εάν κοντά στον ορίζοντα υπάρχουν σωματίδια σκόνης, κάτι που υπάρχει πάντοτε, τότε το φως διαχέεται και επι-κρατεί η ερυθρή ακτινοβολία. Τότε η Σελήνη παίρνει χρυ-σοκόκκινο χρώμα, κάτι παρόμοιο με τον Ήλιο στη δύση του.

Η Σελήνη του Αυγούστου δεν έχει κανένα αστρονομικό ενδιαφέρον.  

Πού όμως οφείλεται η ιδιαίτερη προβολή της;

Ο Αύγουστος είναι μήνας διακοπών και μας δίδεται η ευκαιρία να έλθουμε ποιο κοντά στο φυσικό περιβάλλον. Να θαυμάσουμε την πανσέληνο μέσα στην ησυχία της νύχτας, κάτι που λίγοι είναι  εκείνοι που μπορούν να κοιτάξουν το φεγγάρι στην καθημερινότητά τους.

 Είναι αρκετοί οι λόγοι που τα τελευταία 25 – 30 χρόνια προβλήθηκε η «Πανσέληνος του Αυγούστου»  ή για το Αμερικάνικο ημερολόγιο «Πανσέληνος του Οξύρρυγχου», (Οξύρρυγχος, λιμναίο ψάρι).

Στην Ελληνική παράδοση οι μήνες έπαιρναν συνήθως το όνομα των εργασιών που εκτελούνταν εκείνη την εποχή, ή των εορτών. Π.χ. « Του Αλωνάρη» - Ιούλιος, « Της Παναγιάς» - Αύγουστος, « του Τρύγου» – Σεπτέμβριος, « Του Σποριά» - Οκτώβριος, κτλ.

  Σήμερα οι Ελληνικές ονομασίες ξεχάστηκαν μετά την εισβολή του Αμερικάνικου Ονοματολογίου και τα ονόματα των Πανσελήνων που προανέφερα έγιναν: Ιούλιος του «Ελαφιού», Αύγουστος του «Οξύρρυγχου», Σεπτέμβριος του « Καλαμποκιού» κτλ. Που δεν έχουν καμία σχέση με την Ελληνική παράδοση.

 Σημαντικό ρόλο έπαιξαν τα ΜΜΕ στην διάδοση της Αμερι-κάνικης ονοματολογίας με  εντυπωσιακούς τίτλους θεω-ρώντας ελκυστική την εικόνα των ξένων ονομάτων. Επίσης μεγάλη ήταν η διαδικτυακή συμβολή  στην εξάπλωση της νέας μόδας.

  Από το 1970 θυμάμαι στην Αθήνα, άρχισαν να οργα- νώνται τους καλοκαιρινούς μήνες συναυλίες, θεατρικά δρώμενα, υπό το φως της Πανσελήνου. Εν τω μεταξύ η Αυγουστιάτικη Πανσέληνος αναφέρεται όλο και ποιο πολύ στην ποίηση και τα τραγούδια. 

 Από το 1990 το Υπουργείο Πολιτισμού αρχίζει να  ανοίγει τους αρχαιολογικούς χώρους για πολιτιστικές εκδηλώσεις με αφορμή την «Αυγουστιάτικη Πανσέληνο». Σήμερα έχει καθιερωθεί επίσημα ως «πολιτιστικός θεσμός» η «Αυγουστιάτικη Πανσέληνος» και αρκετοί    αρχαιολογι-κοί χώροι είναι επισκέψιμοι δωρεάν.

Ο θεσμός εξελίσσεται με μεγάλη επιτυχία σαν ένα από τα ποιο ενδιαφέροντα και αγαπημένα πολιτιστικά γεγονότα του καλοκαιριού. Η εικόνα του «μεγάλου λαμπρού Αυγουστιάτικου φεγγαριού» προωθείται στα ΜΜΕ, στον τουρισμό,  στην τέχνη αλλά και στην ρομαντική μας διάθε-ση. Ευκαιρία να κοιτάξουμε το φεγγάρι! Είναι το ίδιο όλους τους μήνες.

Καλές ευχάριστες διακοπές υπό το Σεληνόφως.

Γρηγόρης Αντωνακόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Αστρονομίας Πανεπιστημίου Πατρών.