Ο Βασίλης Λαδάς γράφει στο thebest.gr για τα Θεοφάνεια, στην Αχρίδα, στην Αντίπαρο και στον κινηματογράφο

Το 2019 παίχτηκε στην Αθήνα η ταινία της Θεώνας Μιτέφσκα «Υπάρχει θεός και τον λένε Πετρούνια». Στον παγανιστικό αγιασμό των υδάτων στα Θεοφάνεια στη λίμνη Αχρίδα της Βόρειας Μακεδονίας ένα κορίτσι πέφτει στο νερό και πιάνει τον σταυρό. Η πράξη της αποδοκιμάζεται από τους ευσεβείς ορθοδόξους ως ασέβεια απέναντι στο έθιμο που απαιτεί στην αγία τελετή να πέφτουν άνδρες και παλληκάρια να πιάσουν τον σταυρό. Η ταινία κάνει διεθνή καριέρα.

Η λίμνη της Αχρίδας, ως κόρη οφθαλμού, ήταν και το τοπίο της ταινίας «Πριν την βροχή», 1994, του Μίλτσο Μαντσέφσκι. Σκοπιανή παραγωγή την ήθελε τότε το «Αθηνόραμα». Κέρδισε το Χρυσό Λιοντάρι στο φεστιβάλ της Βενετίας και πήρε υποψηφιότητα για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας. Γλώσσα Μακεδονική, αναγνωρισμένη στον Ο.Η.Ε  από το 1950, αλλά από τους γλωσσολόγους από τις αρχές του 1900, ως αποσπασθείσα από τα νοτιοσλαβικά των Βουλγάρων.

Η θέαση των δύο ταινιών δείχνει πόσο κοντά είναι οι Έλληνες με τους Σλαβομακεδόνες στα ήθη, στο φαγητό, στο τσίπουρο, στη μουσική. Ο σκοπός του «μήλο μου κόκκινο» κυλά με τα νερά του Βαρδάρη από τις πηγές του μέχρι τις εκβολές του στο Αιγαίο φτάνοντας μέχρι την Αντίπαρο όπου στη μυθοπλασία της ταινίας  «Μανταλένα», 1960, του Δημόπουλου, στον αγιασμό των υδάτων, τον σταυρό τον σηκώνει ένα κορίτσι πάλι, που το υποδύεται η Αλίκη Βουγιουκλάκη, υπό τα έκπληκτα και δύσπιστα βλέμματα των νησιωτών ορθοδόξων χριστιανών.

Κοινά έθιμα κοινές αντιδράσεις στην Αχρίδα και στην Αντίπαρο στη γιορτή της ζεύξης του νερού με το φως.

Φοβάμαι πως η συμπεριφορά των Ελλήνων για δύο αιώνες απέναντι στον (ομόθρησκο πλην άλλων)  λαό των Σλαβομακεδόνων ήταν μικρόψυχη, τυφλή και συμπλεγματική. Φερόμαστε όπως αυτοί που τρώνε κατραπακιές από τους ισχυρότερους και τα απωθημένα τους τα θεραπεύουν με ανάλογη συμπεριφορά στους ασθενέστερους. 

Επί πλέον, πολιτικοί ιδεοληπτικοί λόγοι διέγραψαν από τη δημόσια παιδεία των Ελλήνων

(μεταξύ πολλών άλλων) αυτό που λένε όλα τα λεξικά (ακόμη και του Μπαμπινιώτη): οι γλώσσες και τα έθνη δεν μοιράστηκαν από τα ουράνια αλλά σχηματίστηκαν επί γης, από την Ιστορία. Και πολλά έθνη και γλώσσες  γεννήθηκαν από άλλα έθνη και γλώσσες.

Όταν η  Ελλάς  έγινε ανεξάρτητο κράτος- έθνος το 1828 πολλοί από τους Σλαβόφωνους Μακεδόνες θέλησαν να τεθούν υπό τη στέγη του νέου ομόθρησκού τους κράτους.  Αντιμετωπίστηκαν με περιφρόνηση και καχυποψία. Όταν η Βουλγαρία έγινε ανεξάρτητο κράτος – έθνος εστράφησαν σε αυτήν. Περί τα τέλη  του 1800 αρχές του 1900 οι προοδευτικότεροι επέλεξαν αυτοδυναμία και αυτοδιάθεση. Στην μείζονα περιοχή της λίμνης Αχρίδας δρούσε ο πυρήνας τους.

Ο βίος του Γκριγκόρ Παρλίτσεφ, εθνικού ποιητή της Βόρειας Μακεδονίας απεικονίζει τη διαδρομή του σχηματισμού εθνικής συνείδησης των Σλαβομακεδόνων ως Μακεδόνων αλλά και της βλακείας του Ελληνικού εθνικισμού που με τις πράξεις του κάνει μικρότερη την Ελλάδα. Γεννήθηκε το 1830 στην Αχρίδα. Μαθαίνει και διδάσκει τα Ελληνικά, λατρεύει τον Όμηρο, έρχεται στην Αθήνα με το όνομα Γρηγόρης Παραλίτσας Σταυρίδης σπουδάζει ιατρική και μετέχει της πολιτικής και λογοτεχνικής ζωής. Θεωρεί τον εαυτό του Έλληνα Βουλγαρικής καταγωγής. Σύνηθες να έχει κάποιος διαφορετική καταγωγή από την πλειοψηφία των πολιτών της χώρας που ζει και μετέχει της παιδείας της. Το 1860 το ποίημά του ο Αρματωλός επικολυρικό του ύφους του Βαλαωρίτη, βραβεύεται στον Ράλλειο ποιητικό διαγωνισμό, όπου συμμετείχαν άλλοι έντεκα ποιητές. Και τότε σηκώνεται θύελλα διαμαρτυριών επειδή βραβεύτηκε Βούλγαρος  που παριστάνει τον Έλληνα. Ο Γρηγόρης Σταυρίδης απηυδίζει φεύγει για τα πάτρια εδάφη, γράφει ποιήματα και την αυτοβιογραφία του στη ντοπιολαλιά των Σλαβομακεδόνων. Η γραφή του συμβάλει στην εξέλιξη της ντοπιολαλιάς σε γλώσσα. Γι αυτό και θεωρείται εθνικός ποιητής της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας. Πέθανε το 1893 στην Αχρίδα.  Η Ιστορία από κάπου μας κρυφοκοιτάει και χαμογελά ειρωνικά. Ένα μικρό κεφάλαιο της Νεοελληνικής λογοτεχνίας γράφτηκε από τον εθνικό ποιητή της Βόρειας Μακεδονίας!

Ο δαφνοστεφανωμένος ποιητής από την Αχρίδα δεν εδέησε να λάβει τον αγιασμό της Ελληνικής υπηκοότητας λόγω Βουλγαρικής καταγωγής.

Στα τέλη του 2019 όμως μάθαμε ότι ο παραθεριστής της Αντιπάρου και λάτρης κι αυτός της Ελλάδος Τομ Χάνκς με καταγωγή από την ισχυρότατη Αμερική και αγγλόφωνος έλαβε μετά βαϊων και κλάδων την Ελληνική υπηκοότητα.

Ευτυχισμένο και φωτεινό το 2020 και με ειρήνη.

Info

Στα Ελληνικά η  Αυτοβιογραφία  του Γκριγκόρ Παρλίτσεφ κυκλοφορεί σε μετάφραση από τις εκδόσεις Μαύρη Λίστα, 2000, σε εισαγωγή και επιμέλεια του ποιητή Μίμη Σουλιώτη.

Το επικολυρικό ποίημά του Αρματωλός κυκλοφορεί σε βιβλίο από τις εκδόσεις Διογένης, 1995.