Μιχάλης Κακογιάννης: «Θέλω να με θυμούνται με ένα χαμόγελο στα χείλη»

«Σκέφτομαι συχνά τι είμαι και αποφασίζω εντέλει είμαι φιλέλλην. Θεωρώ τον όρο σημαντικότερο αφού υποδεικνύει ότι λατρεύω κάτι που δεν μου δόθηκε εξ΄ορισμού αλλά αντιθέτως ότι πρόκειται για αγαθό που κατέκτησα συνειδητά.

Παράλληλα όμως είμαι και Έλληνας από την Κύπρο, κάτι που τίμησα συχνά με έργα και όχι απλώς με λόγια. Από τη συναυλία για το νησί στο Ηρώδειο με τον Νταλάρα το 1994 ως το σχολείο που δημιούργησα με τις εισπράξεις από το ντοκιμαντέρ που γύρισα «Αττίλας ’74. Δεν ξέρω πώς μπορώ να ορίσω εντέλει το προσωπικό μου πάθος για την Ελλάδα.

Μπορεί να προέρχεται από ένα ένστικτο το οποίο έψαχνα στα τυφλά και ανακάλυψα ή αποκαλύφθηκε εδώ κι έριξε αμέσως ρίζα». Αυτά ανέφερε ο ίδιος ο διεθνώς καταξιωμένος κινηματογραφικός και θεατρικός σκηνοθέτης Μιχάλης Κακογιάννης που έφυγε από τη ζωή τη Δευτέρα 25 Ιουλίου σε ηλικία 89 ετών, στη βιογραφία του που επιμελήθηκε και έγραψε ο δημοσιογράφος Χρήστος Σιάφκος και εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 2009 από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Ο Μιχάλης Κακογιάννης που είχε γεννηθεί στις 11 Ιουνίου του 1922 στη Λεμεσό της Κύπρου, υπογράμμιζε επίσης ότι η τριλογία του πάνω στον Ευριπίδη (Ηλέκτρα, Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι) παίχθηκε σε όλο τον κόσμο από την Αφρική έως την Ιαπωνία. «Δεν μιλάμε για τεράστια εμπορική απήχηση αλλά η επιτυχία των ταινιών αποδεικνύει τη δύναμη της τραγωδίας, άλλωστε μόνο η Ηλέκτρα έχει πάρει είκοσι επτά διεθνή βραβεία. Ξεκίνησα την καριέρα μου κάνοντας ταινίες κι ύστερα ήρθε το θέατρο που με ενέπνευσε με αποτέλεσμα να αρχίσω να σκηνοθετώ σε αυτό συχνότατα. Κατηγορήθηκα συχνά ως σνομπ κάτι που δεν ισχύει.

Είμαι απλώς εκλεκτικός και γίνομαι σνομπ μόνο όταν αντιμετωπίζω τη βλακεία. Δε γίνεται να είναι σνομπ ένα πλάσμα ικανό να σπαράξει δουλεύοντας με τους ηθοποιούς του, καθοδηγώντας τους στην πρόβα και εφοδιάζοντας τους με φτερά. Ως παρακαταθήκη αφήνω τη δουλειά μου, όσο για το φθαρτό σαρκίο μου, τα γέλια, τις λύπες, την ανταλλαγή απόψεων, τις μέρες και τις νύχτες μου, σίγουρα όλα θα μείνουν στη μνήμη των δικών μου ανθρώπων και θα είναι αυτοί, όταν θα έρθει η ώρα που θα θυμούνται, θέλω να πιστεύω μ’ ένα χαμόγελο στα χείλη», ανέφερε χαρακτηριστικά ο ίδιος στο τελευταίο κεφάλαιο της βιογραφίας του.

Ο ΖΟΡΜΠΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΣΚΑΡ

Ο Κακογιάννης κατάφερε μέσα από το κινηματογραφικό του έργο να προβάλει διεθνώς την Ελλάδα και με τον «Αλέξη Ζορμπά» το 1964 να εντείνει και να εκτοξεύσει την παγκόσμια μόδα για την Ελλάδα που είχε ήδη ξεκινήσει το 1960 με το «Ποτέ την Κυριακή» του Ζυλ Ντασέν και τα «Παιδιά του Πειραιά» του Μάνου Χατζιδάκι. Η ταινία «Αλέξης Ζορμπάς» βασισμένη στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη θριάμβευσε στα παγκόσμια ταμεία και προτάθηκε για 7 βραβεία Όσκαρ ανάμεσα τους καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας χάνοντας όμως τότε από το μιούζικαλ «Ωραία μου κυρία» του Τζορτζ Κιούκορ. Ωστόσο στην απονομή της 5^ης Απριλίου του 1965 η πολυθρύλητη πλέον ταινία που γυρίστηκε στην Κρήτη απέσπασε 3 Όσκαρ αυτά του β’ γυναικείου ρόλου για τη Ρωσίδα ηθοποιό Λίλα Κέντροβα που υποδύθηκε την Μαντάμ Ορτάνς (η αρχική επιλογή του Κακογιάννη ήταν η Σιμόν Σινιορέ), φωτογραφίας στον Γουόλτερ Λάσαλι και σκηνογραφίας για ασπρόμαυρη ταινία στην εξαιρετική δουλειά του Βασίλη Φωτόπουλου. Ο Άντονι Κουίν που έκανε το Ζορμπά έχασε το Όσκαρ α’ ανδρικού ρόλου από τον Ρεξ Χάρισον της «Ωραία μου Κυρίας» ενώ το αξιοπερίεργο ήταν ότι η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη που αγαπήθηκε και έμεινε στην ιστορία αλληλένδετη πλέον με την τουριστική εικόνα της Ελλάδας δεν προτάθηκε για το Χρυσό αγαλματίδιο της Ακαδημίας Κινηματογράφου. Όπως εξηγεί στη βιογραφία του ο Μιχάλης Κακογιάννης, «το διάσημο φινάλε του Ζορμπά όπου χορεύει συρτάκι ο Κουίν με τον Άλαν Μπέιτς, ξεκινά με τα πρώτα μέτρα του “Στρώσε το στρώμα σου για δυο” και καταλήγει σε συρτό χανιώτικο. Ήταν δική μου η συνταγή, ο Μίκης την έδεσε καταπληκτικά, ήταν και είναι επαγγελματίας. Τα μουσικά του θέματα έρχονταν πάντα στην ώρα τους. Του είχα ζητήσει το συγκεκριμένο θέμα ένα βράδυ πριν. Πίστεψε πως ήθελα κάτι πρόχειρο για να βγάλω τη σκηνή και πως θα έγραφε ένα ολοκληρωμένο μουσικό θέμα στη συνέχεια. Ουσιαστικά δημιούργησε κάτι για να το πετάξει κι αυτό έκανε το γύρο του κόσμου πουλώντας πάνω από πενήντα εκατομμύρια δίσκους εκείνη την εποχή».

Ο Κακογιάννης που στο αμέσως επόμενο κινηματογραφικό του βήμα ατύχησε καθώς η ταινία «Όταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά» της Φοξ το 1967 με πρωταγωνιστές τους Τομ Κόρντει και Κάντις Μπέργκεν προβλήθηκε ελάχιστα χωρίς εμπορική επιτυχία, είχε για «μούσες» του τόσο την αξέχαστη Έλλη Λαμπέτη όσο και την Ειρήνη Παπά με τη χαρακτηριστική μεσογειακή μελαχρινή ομορφιά την οποία και έβαλε να κόψει τα μαλλιά της για την «Ηλέκτρα» του 1962 μιας και έτσι το κεφάλι της θα έδενε καλύτερα με το τοπίο από πλευράς αναλογιών. Η «Ηλέκτρα» του Κακογιάννη προτάθηκε για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας το 1962 όπως και η «Ιφιγένεια» με την Τατιάνα Παπαμόσχου το 1977. Ωστόσο και τις δύο φορές η Ελλάδα ηττήθηκε από τη Γαλλία. Μάλιστα όπως έλεγε ο Κακογιάννης το 1977 το Όσκαρ χάθηκε μόλις για μία ψήφο πηγαίνοντας σε μία ταινία τη «Madame Rosa» σε σκηνοθεσία Μοσέ Μιζραχί που δεν έμεινε στη μνήμη των κινηματογραφόφιλων ενώ την ίδια χρονιά μαζί με τον Κακογιάννη το βραβείο διεκδικούσαν οι Μπουνιουέλ και Ετόρε Σκόλα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι αφιέρωμα στον σπουδαίο σκηνοθέτη είχε κάνει η Κινηματογραφική Λέσχη της Πάτρας το 1986 στο πλαίσιο τότε του νεοσύστατου Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας επί καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Θάνου Μικρούτσικου ενώ παράσταση του αρχαίας τραγωδίας είχε παρουσιαστεί και στο Αρχαίο Ωδείο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Πάτρας του Οργανισμού Καλλιτεχνικών Πολιτιστικών Εκδηλώσεων. Ο πρόεδρος του Φεστιβάλ Ανδρέας Ανδριόπουλος μιλώντας στο the best.gr δεν μπορούσε να θυμηθεί ακριβώς ποια παράσταση ήταν, πιθανόν πάντως να επρόκειτο ή για την «Ηλέκτρα» του 1983 με την Ειρήνη Παπά από τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου ή τις «Τρωάδες» το καλοκαίρι του 1995 με την Έρση Μαλικένζου-Εκάβη, την Θέμιδα Μπαζάκα-Ανδρομάχη και τη Ζωή Λάσκαρη-Ωραία Ελένη ενώ η Μάνια Παπαδημητρίου ερμήνευσε την Κασσάνδρα.

Αξίζει να θυμίσουμε ότι στις κινηματογραφικές «Τρωάδες» που γύρισε ο Κακογιάννης το 1971 στην Ισπανία την Εκάβη υποδύθηκε συνταρακτικά η Κάθριν Χέμπορν με τη Βανέσα Ρεντγκρέιβ ως Ανδρομάχη.

Η κηδεία του Μιχάλη Κακογιάννη θα γίνει την Πέμπτη 28 Ιουλίου στις 4 το απόγευμα στον ιερό ναό του Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου στην Αθήνα ενώ η ταφή του θα γίνει στον περίβολο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης στον Ταύρο.

ΤΑΚΗΣ Γ. ΜΑΡΤΑΤΟΣ