Παρουσιάστηκε το βιβλίο "Γιατί δεν έκατσα καλά"- Η ομιλία του Καθηγητή του ΑΕΙ Πατρών, Σήφη Μπουζάκη

Την Πέμπτη 10 Δεκεμβρίου 2015, ώρα 18:00, στην Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία (Πανεπιστημίου 22) παρουσιαστηκε το βιβλίο του τ. υπουργού Παιδείας Γεράσιμου Δ. Αρσένη, "Γιατί δεν έκατσα καλά, η εμπειρία της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης 1996 - 2000", που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg.

Ομιλητές: Κ. Γαβρόγλου, Γ. Ζησιμόπουλος, Σήφης Μπουζάκης, Αλ. Παπαδόπουλος.

Διαβάστε την ομιλία του Καθηγητή Πανεπιστημιου Πατρών Σηφη Μπουζάκη:

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Στην πολύπαθη, κυματοειδή και συγκρουσιακή πορεία της νεοελληνικής εκπαίδευσης, οι πλέον αξιόλογοι ερευνητές του χώρου, επιχειρώντας να περιγράψουν και να ερμηνεύσουν την παραπάνω πορεία, έχουν κάνει λόγο για μεταρρυθμίσεις που δεν έγιναν, για κατάρα του Σίσυφου, για βήματα μπρος βήματα πίσω, για ασυνέχειες και για υπουργοκεντρικές εκπαιδευτικές πολιτικές. Όλες οι παραπάνω διαπιστώσεις έχουν επιβεβαιωθεί στην πράξη  πολλές φορές, αφού, εκπαιδευτικά νομοσχέδια  ετοιμάζονταν αλλά δεν έφταναν ποτέ στη Βουλή, έφταναν αλλά δεν συζητούνταν, συζητούνταν αλλά δεν ψηφίζονταν, ψηφίζονταν αλλά δεν εφαρμόζονταν. Οι εξαιρέσεις, μέχρι τη μεταπολίτευση, το 1974, είναι ελάχιστες, όπως οι ρηξικέλευθες μεταρρυθμίσεις στον «ύστερο Βενιζελισμό» (1928-1932) με το δημιουργικό και αλληλοσυμπληρούμενο υπουργικό δίδυμο Κ. Γόντικα - Γ. Παπανδρέου.
Με τη μεταπολίτευση φάνηκε ότι, σε μεγάλο βαθμό, εξέλιπαν οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που ευνοούσαν τα παραπάνω φαινόμενα. Η εκτίμηση αυτή επιβεβαιώνεται τουλάχιστον στην πρώτη 20ετία της μεταπολίτευσης. Ισχυρίζομαι ότι το σημαντικότερο πολιτικό  παράδειγμα που φαίνεται να σπάει τον φαύλο κύκλο μεταρρύθμιση-αντιμεταρρύθμιση, είναι η μεταρρύθμιση του 1976/1977 με τη σφραγίδα του Γεωργίου Ράλλη και η μεταρρύθμιση του 1985 με τον Απόστολο Κακλαμάνη (ο Ν.1566 του Κακλαμάνη είναι ο μακροβιότερος στην ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης). Ο τελευταίος, εκφράζοντας μάλιστα μια ριζικά αντίθετη εκπαιδευτική πολιτική της τότε κεντροαριστερής κυβέρνησης (ΠΑ.ΣΟ.Κ.), δεν αντιγράφει βέβαια τον Ράλλη αλλά και δεν ανατρέπει τα βασικά στοιχεία της μεταρρύθμισής του. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, αφού η μεταρρύθμιση Ράλλη αποτελεί κλώνο εκείνης του 1964 και επανέρχεται 12 χρόνια αργότερα ως «γερασμένο νεογέννητο», όπως εύστοχα τη χαρακτήρισε η Μαρία  Ηλιού.

Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΑΡΣΕΝΗ
Με αυτό το ιστορικό υπόβαθρο, με άλματα, δράματα και τραύματα και στην εκπαίδευση, φθάνουμε στη μεταρρύθμιση Αρσένη. Είναι ενδιαφέρον ότι ο 20ός αιώνας ξεκίνησε με τη Βενιζελική μεταρρύθμιση του 1913, τα γνωστά νομοσχέδια του Ιωάννη Τσιριμώκου με τη σφραγίδα του Δ. Γληνού που έμειναν στο «χρονοντούλαπο της ιστορίας», και κλείνει με τη μεταρρύθμιση Αρσένη την τετραετία 1996-2000. Πρόκειται για μία μεταρρύθμιση  που έχει τη δική της ιστορία με πολλά ιδιαίτερα  χαρακτηριστικά, τα οποία αποτυπώνονται με εξαντλητική τεκμηρίωση στο βιβλίο του Υπουργού. Το βιβλίο, μάλιστα, γραμμένο σε χρονική απόσταση σχεδόν 20ετίας, επέτρεψε και στο συγγραφέα και σε μας που το παρουσιάζουμε και που είχαμε προσωπική εμπλοκή, να προσεγγίζουμε τα τότε γεγονότα μιας ακραία ταραγμένης περιόδου με νηφαλιότητα και χωρίς συναισθηματισμούς.    
Η μεταρρύθμιση Αρσένη εκτιμούμε ότι συνιστά μια συγκροτημένη και ολοκληρωμένη πρόταση εκπαιδευτικής πολιτικής με στόχο τον εκδημοκρατισμό και τον εκσυχρονισμό της ελληνικής εκπαίδευσης προσαρμοσμένης στις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας σε ευρωπαϊκό πλαίσιο. Mε απόσταση δύο σχεδόν δεκαετιών, ο Υπουργός επιχειρεί να απαντήσει σε καίρια ερωτήματα που τον απασχολούσαν όλα αυτά τα χρόνια, όπως, πόσο επηρέασαν τη μεταρρύθμιση οι κινητοποιήσεις μαθητών, φοιτητών και εκπαιδευτικών, ποιο ρόλο έπαιξαν τα μεγάλα εκδοτικά συγκροτήματα και τα ΜΜΕ, ποιος ο ρόλος των κομμάτων και ιδιαίτερα του κυβερνώντος κόμματος, ποιος ο ρόλος του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη κ.λπ.

ΑΞΟΝΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ
Η μεταρρυθμιστική πρόταση του Γ. Αρσένη κάλυπτε τους βασικούς άξονες που συγκροτούν  μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, δηλαδή, αντίληψη:
α.  Για τη φύση της μεταρρύθμισης (θεωρία - φιλοσοφία της παιδείας)
β. Για τον ρόλο του σχολείου (κοινωνικό, οικονομικό, πολιτιστικό)
γ. Για τη σχολική γνώση (σχολικά βιβλία, αναλυτικά προγράμματα) και
δ. Για τον εκπαιδευτικό
Σε καθένα από τα παραπάνω θα αναφερθώ επιγραμματικά, με βάση πάντοτε τις προβλέψεις και τις προσδοκίες της μεταρρύθμισης Αρσένη. Ισχυρίζομαι, διαφωνώντας με αναλύσεις άλλων ομότεχνων, ότι η μεταρρύθμιση Αρσένη, όπως κι εκείνη του 1964 και του 1985, δεν εντάσσονται στο φιλελεύθερο λειτουργικό παράδειγμα αλλά στο κοινωνιομεταρρυθμιστικό που έχει ρίζες του στις εκπαιδευτικές πολιτικές της βορειοευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας.

Θεωρία – Φιλοσοφία της μεταρρύθμισης
Σωστά επισημαίνει ο Υπουργός ότι η μεταρρύθμισή του διακρίνεται από μία συγκεκριμένη φιλοσοφία, από μια θεωρία παιδείας που αποτυπώνεται στις εισηγητικές εκθέσεις των σχετικών νομοσχεδίων. Ο Υπουργός πιστεύει στο  διττό ρόλο της παιδείας, τον μορφωτικό, στο πλαίσιο μιας ουμανιστικής ανθρωπιστικής παιδείας και στη χρηστική επαγγελματική παιδεία αλλά και στη σύζευξη, όχι την αντιπαράθεση αυτών των ρόλων. Συναίρεση όχι αντίθεση, είχε διακηρύξει ήδη από το 1965 ο Ευάγγελος Παπανούτσος. Στο πλαίσιο των παραπάνω θεωρητικών παραδοχών ο Υπουργός επιχειρεί να ενσωματώσει στη μεταρρύθμισή του βασικές αρχές, όπως δημόσια δωρεάν παιδεία, ανοιχτή στις προσβάσεις και τις μαθητικές ροές εκπαίδευση, στέρεη γενική παιδεία, δια βίου εκπαίδευση, σύζευξη παιδείας και χρηστικής εκπαίδευσης, διασφάλιση της ποιότητας.  

- Για τη σχολική γνώση.
Εδώ επιχειρούνται μεγάλες τομές.  Ως την μεγαλύτερη θεωρώ την μέσα από το πολλαπλό βιβλίο και τις σχολικές βιβλιοθήκες προσπάθεια να καταργηθεί ο φασισμός του ενός βιβλίου, κατάλοιπο δύο δικτατοριών, του Μεταξά και του Παπαδόπουλου (ΟΕΔΒ, το 1936, και καθιέρωση του ενός συγγράμματος για τα πανεπιστήμια, το 1969). Ο  φασισμός του ενός βιβλίου και στα ΑΕΙ καλά κρατεί και με τη βοήθεια των  κομμάτων και των φοιτητικών παρατάξεων....
- Για τον εκπαιδευτικό.
Εδώ ξεχωρίζω δύο μεγάλες τομές που απαιτούσαν πολιτικό θάρρος και γενναιότητα. Εννοώ την κατάργηση ενός χρεοκοπημένου θεσμού, της επετηρίδας -και αυτή κατάλοιπο της Μεταξικής δικτατορίας- και την καθιέρωση του πιστοποιητικού παιδαγωγικής και διδακτικής επάρκειας ως προϋπόθεσης διορισμού στη Μέση Εκπαίδευση. Το δεύτερο, μάλιστα, αποτελούσε ένα μόνιμο και διαχρονικό αίτημα και της ΟΛΜΕ, αυτής δηλαδή που συχνά με ακρότητες πρωτοστάτησε μετά για να μην εφαρμοσθεί ούτε αυτό το μέτρο αλλά ούτε ο διορισμός των εκπαιδευτικών μέσω ΑΣΕΠ.
- Για το ρόλο του σχολείου (παιδαγωγικό, κοινωνικοοικονομικό και πολιτιστικό)
Η πιο μεγάλη τομή,  κατά την εκτίμησή μας, η σημαντικότερη εσωτερική παιδαγωγική μεταρρύθμιση, η ναυαρχίδα της κοινωνικής πολιτικής που θα μπορούσε ν’ αλλάξει την κουλτούρα του ελληνικού σχολείου, το «μαύρο κουτί»,  ήταν το ολοήμερο σχολείο που, εκτός των άλλων, πέτυχε να μηδενίσει την ανεργία των δασκάλων.



ΟΙ ΑΔΙΑΛΛΑΚΤΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ
Οι εσωτερικές προϋποθέσεις για την άμεση εφαρμογή των μεταρρυθμιστικών νόμων του Γ. Α. ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκές, αφού οι δύο κορυφαίοι  θεσμοί του Υπουργείου, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Π.Ι.) και το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ), αλλά και  άλλοι θεσμοί,  στελεχώθηκαν από δύο καταξιωμένους και αφιερωμένους εργάτες της παιδείας, τον Θεόδωρο Εξαρχάκο και τον Μιχάλη Κασσωτάκη. Κοντά τους, μια πλειάδα επιστημόνων  που στήριξαν με τις γνώσεις  τους την όλη προσπάθεια, συχνά απειλούμενοι. Ο σεμνός παιδαγωγός Παναγιώτης Ξωχέλλης αλλά και ο πρόεδρος του ΚΕΕ Μιχάλης Κασσωτάκης είχαν απειληθεί για τη ζωή τους. Είναι γνωστή η αφίσα που κυκλοφόρησε την περίοδο αυτή: «Καταζητείται νεκρός ή ζωντανός». Καταζητούμενος ήταν ο Μ. Κασσωτάκης. Και οι δύο πρόεδροι, Κασσωτάκης και Εξαρχάκος, έδωσαν και δόθηκαν με πίστη και αυταπάρνηση στην υλοποίηση της μεταρρύθμισης,  με κόστος την προσωπική τους υγεία. Και οι δύο άφησαν πίσω τους τεράστιο έργο.  Ο Μ. Κασσωτάκης παρέλαβε στο ΚΕΕ πέντε φακέλους, ένα μικρό χώρο και λίγους αποσπασμένους εκπαιδευτικούς. Παρέδωσε ολοκληρωμένες δομές με κτήρια, ερευνητές, δεκάδες έρευνες, πλήθος βιβλίων για εκπαιδευτικούς, ένταξη της χώρας στους διαγωνισμούς PISA κ.λπ.  
- Οι εξωτερικές, όμως, προϋποθέσεις  για την υλοποίηση της μεταρρύθμισης έγιναν στην πορεία εξαιρετικά αρνητικές. Καμία άλλη μεταρρύθμιση  στο παρελθόν δεν είχε τόσους πολλούς συνασπισμένους αντιπάλους: αντιπολιτευόμενα κόμματα με συχνά φαιοκόκκινο μέτωπο, συγκροτήματα τύπου, ΜΜΕ, συνδικάτα εκπαιδευτικών, φοιτητικές παρατάξεις, γονείς, μαθητές. Ο  κίτρινος τύπος της εποχής, (ακόμη και το «Μαύρο κουτί», η γνωστή εκπομπή της εποχής, θα κιτρινίσει), θα εκμεταλλευθεί για να χτυπήσει τον Υπουργό και ένα παιδικό πάρτι της μικρής Αμαλίας που με αθωότητα και απορία θα ρωτήσει τον μπαμπά της: «Μπαμπά αφού εσύ αγαπάς τα παιδιά αυτά γιατί δε σε αγαπάνε;». Πολλοί μαθητές και φοιτητές μέσα από τις αδιέξοδες καταλήψεις θα διαμορφώσουν αυτήν την περίοδο το αγωνιστικό τους cv για να το εξαργυρώσουν αργότερα στο κομματικοπολιτικό και κυβερνητικό χρηματιστήριο. Αναφερόμενος στις μαθητικές κινητοποιήσεις, ο Υπουργός στο βιβλίο του εύλογα αναρωτιέται: «Πόσο ανήθικο παιγνίδι είναι η εκμετάλλευση της αφέλειας, του ενθουσιασμού και του αντιεξουσιαστικού παρορμητισμού του νέου για αλλότριους σκοπούς; Ας αναλογισθούμε πόσοι άσκοποι πόλεμοι έγιναν και πόσα εκατομμύρια νέων σκοτώθηκαν για μικροφιλοδοξίες των μεγάλων».
-   Το «καινούργιο» στη μεταρρύθμιση Αρσένη είναι ότι, σε αντίθεση με άλλες μεταρρυθμίσεις στο παρελθόν, αυτήν τη φορά ο Υπουργός δεν είχε τη στήριξη ούτε στο κυβερνητικό στρατόπεδο. Εξαίρεση σ' αυτό, αλλά μόνο μέχρι τις εκλογές του 2000,  ήταν ο πρωθυπουργός Κ.  Σημίτης που στήριξε εν μέσω κοινωνικής αναταραχής τον υπουργό του. Επιτρέψτε μου εδώ να θυμίσω την πανελλαδική συνδιάσκεψη για τη παιδεία, το 1998, στο Κάραβελ. Είχα προσωπική εμπλοκή στο κείμενο απόλυτης στήριξης του πρωθυπουργού στον Υπουργό του.

Η ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ - Ο ΕΚΤΡΟΧΙΑΣΜΟΣ
Κι ενώ το 2000 οι κραδασμοί από τις κοινωνικές συγκρούσεις της μεταρρύθμισης Αρσένη  είχαν απορροφηθεί και το ΠΑΣΟΚ ξανακερδίζει τις εκλογές, ο πρωθυπουργός αντικαθιστά τον Υπουργό Παιδείας με τον Πέτρο Ευθυμίου. Η αποδόμηση της μεταρρύθμισης, ο εκτροχιασμός για να δανεισθώ όρο από το γνωστό βιβλίο του Κώστα Σημίτη, είχε αρχίσει. Επιτρέψτε μου εδώ την εξής θλιβερή διαπίστωση. Για πρώτη φορά από την ίδρυση του ελληνικού κράτους μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση της δημοκρατικής παράταξης ανατρέπεται από Υπουργό Παιδείας της ίδιας παράταξης με ίδιο πρωθυπουργό. Θα αρκεστώ σε τρία μόνο  παραδείγματα για να τεκμηριώσω τον ισχυρισμό μου.

1ο παράδειγμα
Λίγους μήνες μετά την αλλαγή σκυτάλης στο Υπουργείο Παιδείας ο νέος Υπουργός θα τηλεφωνήσει στους δύο προέδρους του Π.Ι., Θ. Εξαρχάκο και του ΚΕΕ, Μ. Κασσωτάκη, απαιτώντας τις παραιτήσεις και των ίδιων και όλων των συνεργατών τους πράγμα που θα συμβεί εντός 24 ωρών. Ήταν σαφής η πολιτική του πρόθεση. Τίποτα δεν θα έπρεπε  πλέον να θυμίζει τη μεταρρύθμιση Αρσένη.....Όλοι οι....Αρσενικοί έπρεπε να απομακρυνθώσι για να δανεισθώ το λεξιλόγιο της Επιτροπείας του 1920/21...

2ο παράδειγμα - Τα ολοήμερα σχολεία
Ο νέος Υπουργός παιδείας διορίζει μια Επιτροπή με τον Γιάννη Πυργιωτάκη πρόεδρο και μέλη μια πλειάδα παιδαγωγών από όλα τα πανεπιστήμια της χώρας με αποστολή να εξετάσουν τις δυνατότητες για  λελογισμένη επέκταση του θεσμού σε περίπου 350 σχολεία σε όλη τη χώρα (τα 28 πιλοτικά ολοήμερα με την καταλυτική συμβολή  της Μαρίας Τζάνη είχαν ήδη ιδιαίτερα θετικές αξιολογήσεις). Για μια διετία οργώσαμε τη χώρα για να προετοιμάσουμε με φειδώ  την επέκταση του θεσμού. Λίγες ημέρες πριν από τη υποβολή της αναλυτικής πρότασης της Επιτροπής στον υπουργό, το γνωστό συγκρότημα τύπου με οχτάστηλα εξαγγέλλει θριαμβευτικά  την ίδρυση 2800 ολοήμερων σχολείων. Ο ενταφιασμός του θεσμού είχε αρχίσει για να ξανατεθεί το ερώτημα; Πολιτικοποίηση της επιστήμης ή επιστημονικοποίηση της πολιτικής; Αφού ως Επιτροπή αποτύχαμε στο δεύτερο,  την επόμενη  ημέρα υποβάλαμε όλοι τις παραιτήσεις μας.  Η  είδηση δεν πέρασε ούτε καν στα ψιλά των εφημερίδων, ενώ οι φίλοι της ΔΟΕ πανηγύριζαν για την απλοχεριά του Υπουργού... Νωρίτερα, είχε ανακοινωθεί και  η μείωση των πανελλαδικώς εξεταζομένων μαθημάτων από 14 σε 9. Τότε θα γράψει σε άρθρο του ο φίλος Γιάννης Πανούσης ότι το πρόταγμα της ασκούμενης εκπαιδευτικής πολιτικής ήταν η σύνδεση της Β΄ Αθηνών με τη Β΄ Λυκείου...

3ο παράδειγμα - οι σχολικές βιβλιοθήκες
Εδώ ο υπουργός είναι αναλυτικός για την υπονόμευση αυτού του καινοτόμου και πολλά υποσχόμενου θεσμού από το γνωστό συγκρότημα τύπου  που προχωρούσε με την καθολική στήριξη των εκδοτών και πρωταγωνιστή τον εκδότη και φίλο μου Γιώργο Δαρδανό. Έτσι, ένας ακόμη βασικός πυλώνας της μεταρρύθμισης Αρσένη ανατρέπεται.

Κυρίες και κύριοι,
Κύριε Υπουργέ,
εμείς οι συνεργάτες σας, και πλέον πιστεύω και η ελληνική κοινωνία, έστω ετεροχρονισμένα, χαιρόμαστε που δεν καθίσατε καλά. Μαζί με σας ούτε κι εμείς καθίσαμε καλά. Πιστεύω ότι πολλοί που τότε σας πολέμησαν, πρόσωπα και συλλογικότητες, θα έχουν πει mea culpa. Δύο MEA CULPA νομίζω ότι πρέπει φωναχτά να ειπωθούν σήμερα. Το ένα αφορά τη μεταρρύθμιση Γιαννίτση το ασφαλιστικό και το άλλο τη μεταρρύθμιση Αρσένη στην παιδεία. Η πρώτη δεν πρόλαβε καν να θεσμοθετηθεί, ενώ η δεύτερη θεσμοθετήθηκε και είχε αρχίσει να εφαρμόζεται για να ανατραπεί στη συνέχεια από «φίλιες δυνάμεις».  
Και τώρα τι κάνουμε; Θα ισχύσει κάποτε και στην παιδεία αυτό που λέμε στην πατρίδα μου; Των μπροστινών πατήματα των πισινών γεφύρια. Μέχρι πότε θα περιφρονούμε τα πατήματα και θα γκρεμίζουμε τα γεφύρια; Αντέχει κι άλλο η χώρα;