Ανταπόκριση από το φεστιβάλ Θεσσαλονίκης: Από σινεφιλικά αριστουργήματα μέχρι την πρόκληση του Βερχόφεν

Του Γιάννη Μουγγολιά

Μπορεί η πανδημία να μένεται ωστόσο η αγάπη του κοινού για τον κινηματογράφο μένει άσβεστη και διαρκής με αποτέλεσμα η κινηματογραφική αίθουσα να αποτελεί προτεραιότητα για πολλούς. Οι αίθουσες που πραγματοποιείται το 62ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης γεμίζουν ενώ η απαρέγκλιτη χρήση των υγειονομικών πρωτοκόλλων είναι σε ισχύ.

Το διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ συνεχίστηκε με την σπουδαία ταινία του σκηνοθέτη Καβίτς Νεάνγκ από την Καμπότζη «Λευκό Κτίριο», που αποτελεί συμπαραγωγή Καμπότζης, Γαλλίας, Κίνας, Κατάρ και έρχεται να αποδείξει πως σε μια ταινία διάρκειας 1.5 ώρας μπορεί να συμπυκνωθεί η μαγεία και η ουσία του σινεμά χωρίς βαρύγδουπες, υπερβολικές και εντυπωσιακές διατυπώσεις αλλά με την αφοπλιστική γοητεία των συναισθημάτων, της σκηνοθετικής έμπνευσης και κυρίως της ανθρωπιάς και της ρεαλιστικής ανάπλασης της ζωής με αυτό τον ιδιαίτερο τρόπο που ξέρει να κάνει καλά η έβδομη τέχνη.

Το «Λευκό Κτίριο» δεν είναι έθνικ και δεν είναι εξωτικό επειδή είναι από την Καμπότζη. Αντιθέτως έχει αυτή την ισχυρή οικουμενική διάσταση να αγγίζει τον καθένα από μας σε όποια άκρη της γης και να βρίσκεται επειδή μιλά για θέματα που μπορεί εύκολα να δούμε δίπλα μας.

Έχοντας δημιουργήσει ντοκιμαντέρ και μικρού μήκους ταινίες, ο Καβίτς Νεάνγκ με αυτή την παρθενική του απόπειρα στις ταινίες μεγάλου μήκους έρχεται να αποδείξει τη σκηνοθετική του ωριμότητα μέσα από τη σαφήνεια και την απλότητα των εκφραστικών του δρόμων αλλά και ταυτόχρονα να τεκμηριώσει πως βλέποντας μια ταινία μυθοπλασίας μπορείς να νιώσεις ατόφια τα μικρά και μεγάλα της καθημερινής ζωής (δίψα να ζήσεις, απογοήτευση, μετέωρο αίσθημα από έναν κόσμο που διαρκώς μεταμορφώνεται γύρω σου κινούμενος σε ιλιγγιώδεις πλέον ρυθμούς, οικονομική ανέχεια, αίσθημα προσφοράς και βοήθειας). Η ταινία διατηρεί την ντοκιμαντερίστικη διάστασή της ωστόσο κυλά με αβίαστους ρυθμούς και εξαιρετική διαύγεια.

Παρακολουθούμε ένα έφηβο που όλα δείχνουν πως οι νέες συνθήκες της αγοράς θα χάσει το σπίτι που ζούσε επί σειρά ετών με την οικογένειά του αφού το Λευκό Κτίριο, ένα κτίριο εμβληματικό για την πόλη της Πνομ Πεχ πρόκειται να κατεδαφιστεί. Παράλληλα με τη δυσάρεστη αυτή προοπτική ο έφηβος είναι αποδέκτης πιέσεων από την οικογένειά του, τη φιλική αγορίστικη παρέα του και το γενικότερο περιβάλλον του στη γειτονιά, οι οποίες κλιμακώνονται όσο πλησιάζει η ώρα-ορόσημο της κατεδάφισης. Και συν της άλλης πρέπει νηφάλιος να αντιμετωπίσει την αρρώστια του πατέρα του που αμελεί για οικονομικούς λόγους τον διαβήτη που

έχει και του έχει σαπίσει το δάχτυλο του ποδιού του με φόβο να χάσει ολοκληρωτικά το πόδι του.

Ο Καβίτς Νεάνγκ μας παρουσιάζει μια βαθιά προσωπική ταινία με ελεγειακό σχεδόν ρυθμό αλλά χωρίς μελοδραματισμούς. Με βαθιά αξιοπρέπεια, λιτή και κατανοητή, μελαγχολική και συγκλονιστική στη γνησιότητά της. Είναι πολύ ενδιαφέρων ο τρόπος που καταφέρνει να στήσει το σύμπαν της ιστορίας του και των ηρώων του (κυρίως του έφηβου) μέσα από τη συμβολική διάσταση της επερχόμενης κατεδάφισης του λευκού κτιρίου που στέγαζε τις ζωές τους. Κινηματογραφεί με αγάπη και τρυφερότητα τους ήρωές του και συχνά ξεδιπλώνει τον ώριμο στοχασμό του για την αδυναμία τους και την επερχόμενη αλλαγή έχοντας την κάμερα στην πλάτη τους και παρακολουθώντας τις συζητήσεις τους χωρίς να βλέπει τα πρόσωπά τους.

Μια εξαιρετικά ώριμη δημιουργία, ρεαλιστική αλλά και με πνιγηρή ατμόσφαιρα, που σου αφήνει το ανεξίτηλο ίχνος της σαν τον ήχο της μπουλντόζας στο τελευταίο κατά τα άλλα βουβό πλάνο.

Ένα πραγματικό φιλμικό αριστούργημα είναι η ρωσική ταινία της Κίρα Κοβαλένκο «Ξεσφίγγοντας τις γροθιές», που προβλήθηκε εκτός συναγωνισμού, στο τμήμα εκείνο το οποίο παρουσιάζει ταινίες που ταξιδεύουν και διακρίνονται στα διεθνή φεστιβάλ.

-Σου έλειψε το σπίτι

-Όχι

Αυτός ο διάλογος ανάμεσα στην ηρωίδα και τον μεγάλο αδερφό της που επιστρέφει μετά από μακριά αποχή από την οικογενειακή εστία, είναι ενδεικτικός της ασφυκτικής ατμόσφαιρας που επικρατούσε από τον πατέρα. Ο προσωρινός ερχομός του μεγάλου γιού του είναι καθοριστικός για το ξύπνημα της ηρωίδας και την ανάγκη της για φυγή και απεξάρτηση από την ασφυκτική μέγγενη της αρρωστημένης πατρικής αγκαλιάς.

Σε μια πόλη του Καυκάσου στη Νότια Ρωσία η νεαρή ηρωίδα με συνεχή τραύματα του παρελθόντος, σωματικά και συναισθηματικά, από τη ζωή δίπλα στον πατέρα, του οποίου την ανάσα υπομένει, τον υπηρετεί. «Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα» της λέει κάποια στιγμή ο καταπιεστικός πατέρας και το εννοεί. Ήρθε η ώρα όμως της αφύπνισης και της απόδρασης, που υποβοηθείται από τη στιγμή της αρρώστιας του πατέρα που δεν μπορεί να μιλήσει πια. Με σύμμαχο τον μεγάλο αδερφό της κάνει το πρώτο βήμα για τη φυγή. «Δεν μπορείς να μιλήσεις πια. Τουλάχιστον μιλάω εγώ τώρα. Έχω αγόρι τώρα κι εσύ θα μένεις μόνος σου. Θα είμαι πλέον ο εαυτός σου» του λέει.

Η Κοβαλένκο, μαθήτρια του κορυφαίου Ρώσου σκηνοθέτη Αλεξάντρ Σοκούροφ δημιουργεί ένα αριστουργηματικό φιλμ με έντονη την υπαρξιακή διάσταση και τη δίψα για ζωή, ένα φιλμ γυμνό χωρίς καλλωπισμούς, γνήσιο, συγκλονιστικά ανθρώπινο και αδυσώπητα σκληρό, εκεί που τρίζουν τα θεμέλια των ζωών, απούσας της παραμικρής σκηνής ή υπόνοιας βίας. Όλα διαδραματίζονται στις λεπτές περιοχές των συναισθημάτων. Ερμηνείες στην κόψη του ξυραφιού, που αναπνέουν μέσα στον φόβο, την αποδοχή της εξάρτησης, τη λαχτάρα για ζωή και τη φυγή. Άνθρωποι-σκιές, ζωές με βαριά φορτία που προσπαθούν απεγνωσμένα να πιαστούν και να κρατηθούν από τους άλλους. Διάχυτη η «έννοια» της αγκαλιάς παντού με πολλαπλές διαστάσεις την αγάπη, την εξάρτηση, το ερωτικό άγγιγμα. Συνταρακτική η υποκριτική και η γενικότερη παρουσία της θαυμάσιας ηθοποιού Μιλάνα Αγκουζάροβα, η οποία «γράφει» απίστευτα στη μεγάλη οθόνη και ενσαρκώνει με μοναδικό τρόπο τη γυναίκα που ξεφεύγει από τις έμφυλες (και εθνικές) σχέσεις εξάρτησης.

Μια ταινία-καλλιτεχνικό διαμάντι σε όλους τους τομείς, ένα τολμηρό, προκλητικό δράμα και μια φιλοσοφική, συμβολική παραβολή στην παράδοση των μεγάλων δειγμάτων του ρωσικού κινηματογράφου, που απέσπασε δίκαια το βραβείο του τμήματος «'Ενα κάποιο βλέμμα» στο τελευταίο Φεστιβάλ των Καννών.

Τι θα ήταν όμως η μεγάλη γιορτή του κινηματογράφου αν δεν παίρναμε μια πρώτη γεύση από μια ταινία που σίγουρα θα κάνει πάταγο καλώς εχόντων των πραγμάτων στις αίθουσες στο κανονικό δίκτυο διανομής στις αίθουσες; Ο λόγος για τον πολύ Πολ Βερχόφεν (γνωστό σε όλο τον κόσμο από το «Βασικό Ένστικτο») που στα 83 του συνεχίζει να προκαλεί με τις ερωτικές φαντασιώσεις του για το γυναικείο κορμί, αυτή τη φορά με την «Μπενεντέτα» με πρωταγωνίστριες τις Virginie Efira, Lambert Wilson και Daphne Patakia. Το σώμα και ο πόθος έρχεται στο επίκεντρο, το ντελίριο στη μεγάλη οθόνη. «Κανένα θαύμα δεν γίνεται στο κρεβάτι, πιστέψτε με,» λέει η ηγουμένη Φελισιτά ερμηνευμένη από την εμβληματική Σαρλότ Ράμπλινγκ. Και η ατάκα αυτή βεβαίως αντανακλά τη σφοδρή, ανελέητη και συχνά ξεκαρδιστική κριτική και σάτιρα του Βερχόφεν πάνω στο σώμα της Καθολικής Εκκλησίας. Φιλμ βέβηλο, ερωτικό, απελευθερωμένο από θρησκείες, εξουσίες, άρχουσες τάξεις, το «Μπενεντέτα» είναι αυτό που πάντα πρέπει να υπάρχει. Ενας ισχυρός λόγος για πρόκληση αλλά και απελευθέρωση. Δεν χρειάζονται άλλωστε περισσότερα, είμαι σίγουρος ότι θα τρέξετε στις αίθουσες κάποια στιγμή.

Από τις υπόλοιπες ταινίες του φεστιβάλ υπογραμμίζουμε τρεις ταινίες από το Κόσοβο, τις αριστουργηματικές «Κολλητές» της Ντίνα Ντούμα για την ανεξέλεγκτη συνέπεια ενός μπούλινγκ στο σχολείο, τη «Βασίλισσα της κυψέλης» της Μπλέρτα Μπασόλι με τον αγώνα μιας γυναίκας, μόνης εναντίον όλων, για την ελευθερία αλλά και για την αναζήτηση του αγνοούμενου πολέμου άνδρα της, το «Αναζητώντας τη Βενέρα» της Νορίκα Σέφα με μια θαυμάσια έφηβη χαμηλών τόνων, αλλά και την πανέξυπνη κωμωδία «Κέλτες» της Μίλιτσα Τόμοβιτς από τη Σερβία με ένα παιδικό πάρτυ όπου οι ενήλικες απελευθερώνουν τις δικές τους επιθυμίες, και τέλος την εξαιρετική και συμβολική τουρκική ταινία «Λεοπάρδαλη της Ανατολίας» του Εμρέ Καγίς, όλες στο τμήμα «Ματιές στα Βαλκάνια».

Και βέβαια αναμένουμε τις επόμενες μέρες το γερό χαρτί του διαγωνιστικού τμήματος, το γεωργιανό φιλμ του Αλεξάντρ Κομπερίτζε με τον πολλά υποσχόμενο τίτλο «Τι βλέπουμε όταν κοιτάμε τον ουρανό;»