Το Εργαστήριο Νεοελληνικών Διαλέκτων στο Patras IQ 2017

Το Εργαστήριο Νεοελληνικών Διαλέκτων (www.lmgd.philology.upatras.gr) έχει ως σκοπό την καταγραφή και μελέτη των Νεοελληνικών Διαλέκτων, συμβάλλοντας έτσι στη διάσωση της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Ιδρύθηκε το 2000 και έκτοτε λειτουργεί, με πλήρη εξοπλισμό, υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας γλωσσολογίας Αγγελικής Ράλλη. Η ερευνητική του ομάδα αποτελείται από μεταπτυχιακούς φοιτητές, υποψήφιους διδάκτορες, μεταδιδάκτορες και διαθέτει, ως εξωτερικούς συνεργάτες, καθηγητές ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων καθώς και ερευνητές γνωστών διαλεκτικών κέντρων. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του, έχει αναλάβει 18 ερευνητικά προγράμματα, χρηματοδοτούμενα από ελληνικούς και ξένους φορείς, ύψους περίπου 1.600.000 ευρώ, και έχει συνεργαστεί με άλλα 14, τα περισσότερα ξένων πανεπιστημίων. Στα πρωτοποριακά για την Ελλάδα ερευνητικά του προϊόντα περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, ένα τριδιαλεκτικό ηλεκτρονικό λεξικό για τα Ποντιακά, τα Καππαδοκικά και τα Αϊβαλιώτικα, ηλεκτρονικά προσβάσιμες βάσεις προφορικών και γραπτών διαλεκτικών δεδομένων, ένας ηλεκτρονικός διαλεκτικός άτλαντας για τη Λέσβο (είναι υπό κατασκευή ο διαλεκτικός άτλαντας της Αχαΐας) και ένα ψηφιακό μουσείο με αντικείμενο τον ελληνισμό της διασποράς. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του συγκαταλέγονται επίσης η δημοσίευση πλήθους άρθρων σε διεθνή περιοδικά και θεματικούς τόμους, η έκδοση λεξικών και βιβλίων πρωτότυπου διαλεκτικού υλικού, η έκδοση του περιοδικού Patras Working Papers in Linguistics και η διοργάνωση κάθε δύο έτη (από το 2000) του Διεθνούς Συνεδρίου Νεοελληνικών Διαλέκτων και Γλωσσολογικής Θεωρίας.

2. Προϊόντα

2.1 Διαλεκτικός Χάρτης

Ο διαλεκτικός χάρτης της Λέσβου είναι ο πρώτος και, προς το παρόν, μοναδικός ηλεκτρονικός διαλεκτικός χάρτης για τα ελληνικά δεδομένα. H υλοποίησή του εντάσσεται στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Καταγραφή, μελέτη και χαρτογράφηση των ιδιωμάτων της Λέσβου», με επιστημονική υπεύθυνη την καθ. Αγγελική Ράλλη, το οποίο χρηματοδοτείται από τη Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής. Ο διαλεκτικός χάρτης της Λέσβου περιλαμβάνει συνολικά 71 περιοχές, στις οποίες εξετάζεται η παρουσία 52 γλωσσικών φαινομένων, κατανεμημένων σε τέσσερα επίπεδα γλωσσολογικής ανάλυσης (μορφολογία, μορφοσύνταξη, φωνολογία, λεξιλόγιο), ενώ για κάθε ένα από αυτά διατίθεται περιγραφή, ώστε να είναι άμεσα προσβάσιμα τόσο από τους διαλεκτόφωνους όσο και από τους μη διαλεκτόφωνους χρήστες. Τα αποτελέσματα που συγκεντρώθηκαν μέσω ερωτηματολογίων αποτυπώνονται στο χάρτη μέσω συμβατικών ενδείξεων με τις οποίες ο επισκέπτης πληροφορείται για την ύπαρξη και την ποσοστιαία εμφάνιση του κάθε φαινομένου ανά περιοχή και συνοδεύονται από ηχητικά αρχεία προκειμένου να δίνεται με ακρίβεια η προφορά του υπό εξέταση υλικού. Ο διαλεκτικός χάρτης της Λέσβου είναι διαθέσιμος στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα και όλοι οι χρήστες έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε αυτόν μέσω διαδικτύου, από τον σύνδεσμο: http://lesvos.lmgd.philology.upatras.gr/?q=el/perioxes-raw&idiwma=39.

2.2 Τριδιαλεκτικό Ηλεκτρονικό Λεξικό

Το τριδιαλεκτικό πολυμεσικό ηλεκτρονικό λεξικό ΛΕΠΟΚΑM περιλαμβάνει περίπου 7.500 διασυνδεδεμένα λήμματα για τις μικρασιατικές διαλέκτους του Πόντου, της Καππαδοκίας και του Αϊβαλιού. Η μακροδομή του επιτρέπει στους χρήστες να εφαρμόζουν πολλαπλά κριτήρια αναζήτησης, ενώ στη μικροδομή του, διατίθεται ποικιλία λεξικογραφικών πληροφοριών που μπορεί να συμπληρώνονται και από γραπτά ή ακουστικά ή οπτικά τεκμήρια που έχουν κατάλληλα ψηφιοποιηθεί. Το ΛΕΠΟΚΑM αποτελεί προϊόν του ερευνητικού προγράμματος ΘΑΛΗΣ (‘AMIGRE’, υπεύθυνη καθ. Αγγελική Ράλλη), έργο του οποίου αποτέλεσε η μελέτη τριών γλωσσικών ποικιλιών της Ελληνικής στη Μικρά Ασία, των Ποντιακών, των Καππαδοκικών και των Αϊβαλιώτικων, οι οποίες απειλούνται με εξαφάνιση. Στόχος του λεξικού ήταν να προσφέρει μία εμπεριστατωμένη ανάλυση συγκεκριμένων φαινομένων που διαφωτίζουν τον τρόπο με τον οποίο διαφορετικές τυπολογικά γλώσσες επιδρούν η μία στην άλλη (Ελληνικά – Τουρκικά). Λαμβάνοντας υπόψη κοινωνιογλωσσικές και ιστορικές παραμέτρους, συνελέγη και αναδείχθηκε πρωτογενές και δευτερογενές υλικό. Το μεγάλου εύρους υλικό, προφορικό και γραπτό, έχει αρχειοθετηθεί και βρίσκεται οργανωμένο σε ψηφιακή βάση δεδομένων, ώστε να αποτελέσει αφετηρία για μελλοντικές έρευνες για τα Ελληνικά της Μικράς Ασίας. Νέα δεδομένα έχουν καταγραφεί, σύμφωνα με τις μεθόδους της εθνο-γλωσσολογίας, παράλληλα με την ψηφιοποίηση παλαιοτέρων καταγραφών. Ένα σημαντικό μέρος του πρωτογενούς υλικού έχει μεταγραφεί και σχολιάζεται με τη χρήση του πιο σύγχρονου εξοπλισμού. Το ηλεκτρονικό λεξικό είναι προσβάσιμο κατόπιν ειδικής άδειας από την επιστημονική υπεύθυνη, μέσω του συνδέσμου: http://lepokam.philology.upatras.gr

2.3 Πολυτροπική βάση γραπτών και προφορικών πηγών

Η πολυτροπική βάση αποτελεί ένα οργανωμένο σώμα γραπτών και προφορικών δεδομένων για τις μικρασιατικές διαλέκτους του Πόντου, της Καππαδοκίας και του Αϊβαλιού. Περιλαμβάνει έναν εκτεταμένο κατάλογο ψηφιοποιημένων κειμένων, καθώς επίσης εκτενή προφορικά δεδομένα. Το αρχείο γραπτών και προφορικών δεδομένων που δημιουργήθηκε αποτελεί ένα πολύτιμο και αναντικατάστατο εργαλείο, τόσο για γλωσσολόγους όσο και για άλλους ερευνητές, με τεράστιο γλωσσικό αλλά και πολιτισμικό όφελος για τη χώρα. Αξιοποιώντας προγενέστερη έρευνα (Προγράμματα Υπ. Αιγαίου 2002-2004, και SOAS 2005, υπεύθυνη Kαθ. Αγγελική Ράλλη) και διερευνώντας τις συγκεκριμένες διαλέκτους, στόχος υπήρξε η αποκάλυψη των ομοιοτήτων και των διαφορών μεταξύ των διαλέκτων σε συγχρονικό επίπεδο, η επισήμανση της εξέλιξής τους, η χαρτογράφηση της διαφοροποίησής τους, αλλά και ο εντοπισμός των σημαντικότερων χαρακτηριστικών τους σε σχέση με τις υπόλοιπες Νεοελληνικές διαλέκτους. Επιπλέον, το ‘AMIGRE’ προσφέρει μία εμπεριστατωμένη ανάλυση συγκεκριμένων φαινομένων που διαφωτίζουν τον τρόπο με τον οποίο διαφορετικές τυπολογικά γλώσσες επιδρούν η μία στην άλλη (Ελληνικά – Τουρκικά). Λαμβάνοντας υπόψη κοινωνιογλωσσικές και ιστορικές παραμέτρους, έχει συλλεγεί και αναδεικνύεται πρωτογενές και δευτερογενές υλικό. Νέα δεδομένα έχουν καταγραφεί, σύμφωνα με τις μεθόδους της εθνο-γλωσσολογίας, παράλληλα με την ψηφιοποίηση παλαιοτέρων καταγραφών. Ένα σημαντικό μέρος του πρωτογενούς υλικού μετεγράφη και σχολιάσθηκε με τη χρήση του πιο σύγχρονου εξοπλισμού. Η Πολυτροπική Βάση Γραπτών και Προφορικών Πηγών είναι προσβάσιμη μέσω του συνδέσμου