Η Συμφωνία της λήθης

Τεράστια χρηματικά ποσά διατέθηκαν και άπειρες διαβουλεύσεις αρμοδίων πραγματοποιήθηκαν για να οργανωθεί η παράσταση για την επέτειο μιας σειράς τραγικών γεγονότων που βιώσαμε. Ο κόσμος έπρεπε να αναλογιστεί το παρελθόν του, πάνω στο οποίο οικοδομεί το παρόν και το μέλλον του.

Και ήταν αυτό ένα νοερό αναπόφευκτο συναπάντημα, ένας αναγκαστικός απολογισμός. Ίσως ένα μάθημα. Όλα ήσαν έτοιμα στον μεγαλύτερο υπαίθριο χώρο της πόλης. Ήταν αυτό το πάρκο καμάρι της πόλης. Ανθοφόρα φυτά περιφραγμένα από θαμνώδη λιγούστρα σχημάτιζαν μικρές απάτητες νησίδες. Πιο πέρα τα λεμονοκυπάρισσα, τα λέιλαντ κι οι τούγιες αποτελούσαν την προπομπή των μεγαλύτερων δέντρων της οπισθοφυλακής με τη βαριά σκιά.

Τεράστια μεγάφωνα και φωτιστικά σώματα, σκαρφαλωμένα στα δέντρα, είχαν τοποθετηθεί για την κατάλληλη προετοιμασία. Ω, ποία αφιλοκαλία. Καρέκλες, πολλές καρέκλες κατέκλειαν όλον τον ελεύθερο χώρο. Πλαστικές καρέκλες κάθε σχήματος, απόχρωσης και αισθητικής, όμως..., αυστηρά συντεταγμένες σε γραμμές.

Η τάξη έπρεπε να τηρηθεί. Αξιοσημείωτο πώς βρέθηκαν τόσες διαφορετικές καρέκλες και από ποιούς χώρους συγκεντρώθηκαν. Μερικές καρέκλες ήσαν ιδιαίτερες και κάποιοι επιτήδειοι έτρεχαν να τις καταλάβουν πρώτοι. Κάτι θα γνώριζαν αυτοί! Ο κόσμος έπρεπε να παρακολουθεί την παράσταση καθήμενος, αμίλητος και άβουλος. Η κανονικότητα δεν έπρεπε να διασαλευτεί. Η ατομική φωνή δεν είχε θέση σ' αυτήν την παράσταση που στόχευε να αναδείξει τον ήχο της αγέλης παρόντων και απόντων. Κι αυτός ο ήχος, που έμοιαζε σαν να πετούσε ολόγυρα, ήταν διάχυτος τόσο που δεν χρειάζονταν να στρίψει κανείς το κεφάλι για να προσδιορίσει την κατεύθυνση του. Ο φτερωτός ήχος ερχόταν από παντού και ήταν φτιαγμένος ακόμα και για κουφούς, αρκεί να ήθελαν να τον ακούσουν. Τα προσηλωμένα κεφάλια δεν άλλαζαν ποτέ κατακόρυφη θέση ούτε και αζιμούθιο. Εξέδρα ομιλητών, αλλά, και για ορχήστρα δεν υπήρχε. Δεν χρειαζότανε να υπάρχει εξέδρα, ούτε και μαέστρος, αφού, αυτή η παράσταση επαναλαμβάνονταν κατά καιρούς και ήταν ήδη καταγεγραμμένη, λίγο ως πολύ, η ίδια. Είχε γίνει μια άχαρη συνήθεια. Και ήταν κάθε φορά όλα γνωστά, οι μουσικοί, τα όργανα και οι μαέστροι, όμως, ανομολόγητα δημοσίως. Όλοι προσποιούνταν τον ανήξερο.

            Καρέκλες, πολλές καρέκλες, για να κάθονται αναπαυτικά οι άνθρωποι... να βολεύονται. Στο κάτω μέρος κάθε καρέκλας υπήρχε και ένας τραπεζικός λογαριασμός που επενεργούσε σαν βαρυτικό πεδίο, για να συγκρατεί αμετακίνητα τα οπίσθια των καθημένων πάνω στην καρέκλα. Όλοι γνώριζαν πως η κάθε απομάκρυνση από τη θέση εκείνη θα είχε τις οικονομικές της επιπτώσεις. Καρέκλες, όλες στραμμένες προς την ίδια κατεύθυνση όπου δεν υπήρχε τίποτα να διακρίνει κανείς παρά μόνο την πλάτη και την αδιαφορία του μπροστινού του, που έκρυβε σκόπιμα το πρόσωπό του. Ήταν σαν να ντρέπονταν να παρουσιαστεί, αναγνωρίζοντας σιωπηλά την συνενοχή του στα διαδραματιζόμενα.

            Η παράσταση ξεκίνησε με ένα σύντομο, αλλά, ηχηρό  μουσικό ξάφνιασμα, (fortissimo), κάτι, δηλαδή, σαν την έναρξη της Πέμπτης ``Συμφωνίας της Μοίρας`` του Μπετόβεν, για να συγκεντρωθεί η προσοχή του κόσμου στον διάχυτο ήχο. Ακολούθησε μικρή παύση και ύστερα άρχισε να ακούγεται από μικρά κρουστά όργανα ένα εμβατηριακό κάλεσμα, με σταδιακά αυξανόμενη ένταση. Ήταν ήχος από τύμπανα που δονούνταν από συρμάτινες μπαγκέτες. Ο ήχος αυτός, επαναλαμβανόμενος και μονότονος, συνέχισε για αρκετή ώρα, όπως στο Μπολερό του Ραβέλ. Προς στιγμή τα κρουστά σταμάτησαν, αφού, προηγουμένως προετοίμασαν το ακροατήριο για το φωνητικό άκουσμα που ακολούθησε εμβόλιμα. Ένας δεκαεννιάχρονος φοιτητής δολοφονήθηκε αναίτια στη Θεσσαλονίκη στη μέση του δρόμου από ανεξήγητη οπαδική βία. Τα πρώτα βιολιά ανέλαβαν να αναδείξουν τον θρήνο των γονιών του παλικαριού. Στο ενδιάμεσο, όμως, μια παράφωνη τρομπέτα μιλούσε προκλητικά για μεμονωμένο περιστατικό. Τα μονοψήφια θύματα δεν θα έπρεπε να απασχολήσουν την παράσταση. Τι κυνισμός! Τη ντροπή αυτή ήρθε να καλύψει η αξιοπρέπεια της μάνας που στάθηκε πιο πάνω από τον πόνο της και την πρόκληση. Μαζί της και η δεύτερη σειρά των βιολιών και οι βιόλες με διάθεση πάθους σε μια προσπάθεια να δοκιμάσουν τη συναισθηματική αντοχή των ακροατών, (appassionato). Το σύρσιμο των δοξαριών πάνω στις άψυχες χορδές αναδείκνυε τον σπαραγμό της ψυχής αυτών που νιώθουν τι θα πει πόνος ψυχής. Πόσοι είναι αυτοί, άραγε, και σε ποιό αξίωμα βρίσκονται; Ωστόσο, η παράσταση έπρεπε να συνεχιστεί χωρίς να σηκωθεί κανείς από την καρέκλα του. Ο μονοψήφιος αριθμός θυμάτων δεν θα έπρεπε να απασχολεί κανέναν.

``Θα με ρωτήσεις αν έτσι γεννήθηκα,

και...

θα σου πω πως έτσι έγινα στο δρόμο.

Τώρα όμως είμαι αυτό που εσύ βλέπεις,

λίγο από εμένα και πολύ από τους άλλους,

και...

αυτό δεν είναι απολογία, αλλά, κατάθεση

αδιαφορίας``

            Την ατμόσφαιρα ήρθε να απαλύνει ένα adagio moderato με όλα τα έγχορδα σε συγχορδία. Συντάχτηκαν και κάποια χαμηλόφωνα πνευστά, τα κλαρινέτα, οι φλογέρες και τα φλάουτα, προσθέτοντας και τα δικά τους ηχοχρώματα. Είναι περίεργο πώς ο ήχος γίνεται συναίσθημα και χρώμα. Το κόκκινο και το μαύρο γίνονταν ακουστά ξεχωριστά γιατί δεν έχουν το ίδιο συναισθηματικό αποτύπωμα. Στα διαστήματα παύσης τα μικρά κρουστά πρόσθεταν το δικό γκρίζο χρώμα και άκουσμα. Οι εμβόλιμες τρομπέτες αποτελούσαν την μοναδική παραφωνία. Πενήντα εφτά παιδιά κάηκαν ζωντανά μέσα σ' ένα τραίνο στα Τέμπη, διαλαλούσαν οι τρομπέτες. Αυτό το άκουσμα μπορούσε να καλυφθεί μόνο με τα χάλκινα πνευστά, τα κόρνα, τις τρομπέτες και την τούμπα. Τα φαγκότο ανέλαβαν να ζητήσουν μουσικό συγνώμη, βαφτίζοντας το έγκλημα σε ατύχημα από ανθρώπινη αμέλεια. Ωστόσο, ένα έγκλημα με διψήφιο αριθμό θυμάτων έπρεπε να ξεχαστεί όσο πιο γρήγορα γινότανε. Οι διοργανωτές γνώριζαν καλά πώς θα το κάνουν.

            Η παράσταση, όμως, δεν έπρεπε να είναι σύντομη. Η  προσπάθεια που έγινε με σκοπούμενη προπαγάνδα έπρεπε να έχει αποτέλεσμα..., την λήθη. Όμως, δεν συμφωνούσαν όλα τα όργανα. Τα έγχορδα είχαν σηκώσει τη δική τους παντιέρα. Το χρώμα του ήχου τους συνέχιζε να ζωγραφίζει και τις εκατόν πέντε ανθρώπινες ψυχές που κάηκαν ζωντανές στο Μάτι. Να κρατήσει άσβεστο το φως από τα μάτια των δυο δίδυμων μικρών κοριτσιών που θα στοιχειώνει για πάντα τη χώρα. Alegro con spirito άρχισε να παιανίζει η αόρατη μπάντα. Σκοπός να κρυφτούν οι νεκροί ως σαν να ήσαν καμένα άγανα. Και ούτε μια συγνώμη. Έπρεπε να ενοχοποιηθούν οι καιρικές συνθήκες για να μην διαταραχθούν οι στοιχισμένες σε σειρά καρέκλες. Η μπάντα συνέχιζε να παίζει δυνατά, αλλά, όσο περνούσε η ώρα η μελωδία γινόταν κοροϊδία. Το μονοψήφιο έγκλημα έγινε διψήφιο και μετά τριψήφιο κι αυτή η ακολουθία θλιβερών αριθμών φαινότανε πως δεν είχε σταματημό.

            Στο κρεσέντο της παράστασης όλα τα όργανα προσπάθησαν να κάνουν αισθητή τη ιδιαίτερη παρουσία τους. Ιδιαίτερα τα κοντραμπάσο και η γκραν κάσα. Όσο, όμως, και αν βροντούσαν δεν μπορούσαν να κρύψουν τη ντροπή γιατί οι τρομπέτες δεν σταμάτησαν ούτε στιγμή να υπενθυμίζουν την εγκληματική άνοδο της ακολουθίας των θλιβερών αριθμών. Τετρακόσιες χιλιάδες νεκροί στον πόλεμο της Ουκρανίας. Ούτε μυρμήγκια να ήτανε! Μικρός ο αριθμός των νεκρών, σε σύγκριση με τον πληθυσμό της χώρας, απαντούσαν οι βολεμένοι στις ειδικές καρέκλες. Ούτε και ο εξαψήφιος αριθμός νεκρών μπορούσε να συγκινήσει. Η απάθεια δεν ήταν πλέον επιδερμική, αλλά, είχε εισχωρήσει στο γονιδίωμα όλων των καθημένων στις πλαστικές καρέκλες. Σε όλους μας, δηλαδή.    

            Άνθρωποι βολεμένοι, αμνήμονες και αμαθείς προσπαθούμε να οικοδομήσουμε το μέλλον μας πάνω στο λησμονημένο παρελθόν μας χωρίς να αλλάζουμε σε τίποτα. Γι' αυτό χρειαζόμαστε μια Συμφωνία της λήθης.

``Μερικές φορές πιάνω τον εαυτό μου

να είναι αυστηρός με τους ανθρώπους.

Σκέφτομαι πως αρκετά απ' τα όσα κάνουν,

εγώ δεν θα τα έκανα ποτέ.

Ύστερα κάνω μια αναδρομή προς τα πίσω

και βλέπω πως έχω κάνει πολλά

από αυτά που κατηγορώ.

Τότε προσπαθώ να καταλάβω τους ανθρώπους.

Ψέματα!

Προσπαθώ να δικαιολογήσω τον εαυτό μου``

Φίλοι μου,

φοβάμαι πως δεν είναι στραβός ο γιαλός, αλλά, στραβά αρμενίζουμε και θα το βρούμε μπροστά μας. Η λήθη δεν μπορεί να αποτελεί λύση. Ανθοφόρα φυτά περιφραγμένα από θαμνώδη λιγούστρα στολίζουν τα πάρκα της χώρας μας, αλλά, δεν μιλούν. Έχει γίνει πλέον κανόνας να μην μιλούν.

31 Αυγούστου 2023

- Ω -

 Ο Γιάννης Χαριτάντης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών