Παραλιακό Μέτωπο και ΣΤΕ- Τι δεν πρέπει να γίνει

Θα ξεκινήσω με έναν τρόπο, που σε κάποιους ίσως φανεί περίεργος. Πολύ σωστά ο πρώην Δήμαρχος Ανδρέας Φούρας αισθάνεται δικαιωμένος για την θετική έκβαση της υπόθεσης της προσφυγής του Δήμου Πατρέων στο ΣΤΕ αφού κατά την διάρκεια της θητείας του κατατέθηκε αυτή η προσφυγή και έκανε πραγματική προσπάθεια για την δικαίωση του Δήμου σε αυτήν την υπόθεση.

Όπως επίσης δικαιωμένος θα πρέπει να αισθάνεται και ο πρώην Δήμαρχος Γιάννης Δημαράς για την θετική έκβαση αυτής της υπόθεσης διότι η επιχειρηματολογία της προσφυγής στηρίχθηκε στο σκεπτικό, που από την πρώτη στιγμή αυτός και στελέχη της παράταξης του, είχαν τονίσει ότι είναι ο τρόπος για να ανοίξει ο δρόμος για την οριστική  διευθέτηση του θέματος του παραλιακού μετώπου της πόλης.

Και γνωρίζουν πολύ καλά και οι δύο πρώην Δήμαρχοι καθώς και όλοι αυτοί, που άμεσα ή έμμεσα είχαν εμπλοκή με αυτό το θέμα, ότι ανεξάρτητα από την δημόσια αντιπαράθεση τους σε θέματα τακτικής, στην ουσία αυτού του ζητήματος συμφωνούσαν. Μια μικρή αναδρομή σε όλες τις ανακοινώσεις από το 2008 μέχρι σήμερα θα επιβεβαιώσουν τα παραπάνω.

Παραθέτω μία καίρια παράγραφο από την προσφυγή που κατέθεσε ο Δήμος Πατρέων.

“... Με βάση τα ανωτέρω κρίνεται αντισυνταγματική η θέσπιση από την Ε.Σ.Α.Λ. χωροταξικών και πολεοδομικών ρυθμίσεων μεμονωμένων και αποσπασματικών, κειμένων εκτός του στρατηγικού πλαισίου του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου και συνακόλουθα της Πολεοδομικής Μελέτης που θα το εξειδίκευε, σε τμήμα του Δήμου Πατρών καίριας σημασίας για την ορθολογική ανάπτυξη, ανάδειξη και προστασία του οικιστικού του περιβάλλοντος και την λοιπή αναπτυξιακή προοπτική του Δήμου Πατρών. Και αυτό γιατί προσκρούει ευθέως στην συνταγματική επιταγή του άρθρου 24 παρ. 2 για ενιαία και ορθολογική χωροταξική οργάνωση, πολεοδομικό σχεδιασμό και οικιστική ανάπτυξη, ...”

Με λίγα λόγια. Σύμφωνα με την προσφυγή δεν μπορεί κανένας να κάνει οτιδήποτε στο λιμάνι αν η ενέργεια δεν ακολουθεί έναν συνολικό σχεδιασμό που να αφορά ολόκληρη της πόλη και τους στόχους της.

Δεν μπορώ να μην αναφερθώ όμως και προσωπικά, αφού είχα έντονα κατηγορηθεί τότε, για  μία δημόσια παρέμβασή μου για το θέμα στις 15/4/2010 που ανέφερα ότι:

“… Τι ακριβώς σημαίνει απελευθέρωση του παραλιακού μετώπου?  Σημαίνει τη δυνατότητα της πόλης να συμμετέχει αποφασιστικά στο σχεδιασμό του συνόλου του παραλιακού της μετώπου. ...”

(https://www.thebest.gr/news/index/viewStory/13499)

Με την απόφαση του ΣΤΕ, όλη η διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΣΑΛ, καθώς και η εκ των υστέρων “νομιμοποίηση” αυτών των αποφάσεων από την ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ κρίθηκε αντισυνταγματική. Επιβεβαιώθηκε ότι απαιτείται η συμμετοχή της πόλης στον σχεδιασμό.

Το σημαντικό όμως τώρα είναι η ψύχραιμη και συστηματική ανάγνωση της κατάστασης και ο σχεδιασμός των επόμενων ενεργειών. Διότι δεν είναι ούτε αυτονόητη ούτε υποδεικνυόμενη από την απόφαση του ΣΤΕ. η λύση.

Θα επιχειρήσω μία πρώτη εκτίμηση των κινδύνων που υπάρχουν, στην προσπάθεια συμβολής στο προβληματισμό που είναι σίγουρο ότι θα ακολουθήσει και θα εκφραστεί δημόσια τόσο από πολίτες όσο και από φορείς αλλά και επιμέρους συλλογικότητες.

Υπάρχουν τα εξής δεδομένα:

• Η απόφαση του ΣΤΕ δεν αφορά μόνο την Πάτρα αλλά αφορά την νομική βάση του πλαισίου σχεδιασμού, όλης της λιμενικής υποδομής της χώρας.
• Η απόφαση του ΣΤΕ δεν αφορά (και σε πρώτο επίπεδο δεν επηρεάζει) την διαδικασία παραχώρησης των 3500 μέτρων λιμενικής ζώνης στο Δήμο Πατρέων.
• Ως αποτέλεσμα της απόφασης του ΣΤΕ, οποιαδήποτε ενέργεια, μεγάλη ή μικρή (από την κατασκευή ενός κτηρίου ή την υλοποίηση μίας κυκλοφοριακής ρύθμισης) εντός οποιαδήποτε λιμενικής ζώνης της χώρας δεν μπορεί να αδειοδοτηθεί άρα και δεν μπορεί να υλοποιηθεί. Συνεπώς για την επίλυση αυτού του ζητήματος αφού αφορά όλα τα λιμάνια της χώρας θα γίνουν ή πρέπει να γίνουν άμεσες ενέργειες.

Το πρόβλημα που τίθεται, εξ αρχής μάλιστα, είναι να καθοριστεί η διαδικασία έγκρισης των προγραμματικών σχεδίων των λιμενικών εγκαταστάσεων, μιας διαδικασίας που είναι καθαρά νομοτεχνική σε συνδυασμό με την ένταξη του σχεδιασμού των λιμενικών ζωνών στο ευρύτερο πλαίσιο πολεοδομικού σχεδιασμού μιας πόλης. Ένα πρόβλημα καθόλου απλό. Όλοι αναγνωρίζουν ότι είναι αδιανόητο ο σχεδιασμός των λιμενικών ζωνών να γίνεται ερήμην του γενικότερου πολεοδομικού σχεδιασμού της πόλης. Από την άλλη μεριά η λειτουργία των λιμενικών εγκαταστάσεων απαιτεί προγραμματικά σχέδια τα οποία απαιτούν ευελιξία στην αντιμετώπισή τους αφού τα δεδομένα και οι ανάγκες στις λιμενικές εγκαταστάσεις αλλάζουν ταχύτερα  σε σχέση με τον ρυθμό των αλλαγών της πόλης.

Οι παραπάνω παρατηρήσεις δείχνουν ότι απαιτείται μία ειδική αντιμετώπιση αφού  οι λιμενικές ζώνες δεν είναι οικόπεδα και δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται ως τέτοια και από την άλλη μεριά, η πόλη δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τους όρους και τις απαιτήσεις μιας λειτουργικής εγκατάστασης. Η διεθνής εμπειρία μας δείχνει ότι υπάρχουν αρκετοί τρόποι αντιμετώπισης αυτής της σχεδιαστικής συνύπαρξης. Ένα παράδειγμα είναι τα γνωστά Προγραμματικά Σχέδια Πόλης - Λιμανιού (City Port Master Plan) που έχουν εφαρμοστεί στην Ιταλία, χώρα που αντιμετώπιζε με τα λιμάνια αντίστοιχα προβλήματα.

Στην διαδικασία που θα ακολουθηθεί από εδώ και πέρα, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή διότι βιαστικές ενέργειες μπορεί να δημιουργήσουν συνθήκες που θα καθιστούν την κατάσταση  αδιέξοδη.

Το πρώτο σημείο που κατά την γνώμη μου πρέπει να αποφευχθεί, είναι να θεωρηθεί ως λύση, η γρήγορη και φαινομενικά εύκολη απάντηση που πολλές φορές έχει ειπωθεί στην Πάτρα και νομίζω ότι και πάλι θα ακουστεί, το να περιοριστούν οι λιμενικές ζώνες στα όρια της πραγματικής λειτουργίας του λιμένα ώστε οι πόλεις να μείνουν ανεπηρέαστες από το λιμάνι, το οποίο θα λειτουργεί με το δικό του θεσμικό πλαίσιο και στην αποχαρακτηρισμένη περιοχή να υλοποιήσει ο Δήμος τον δικό του σχεδιασμό.

Επισημαίνω ότι στα προηγούμενα, ηθελημένα έκανα λεκτικό διαχωρισμό (διότι θεσμικά δεν υπάρχει διαφορά) μεταξύ λιμενικής ζώνης και λιμενικής εγκατάστασης για να τονίσω τις ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των δύο. Δυστυχώς  στην Ελληνική πραγματικότητα, τα πάντα γίνονται σε υπερβολικό βαθμό ώστε να είμαστε εκ των προτέρων καλυμμένοι σε μελλοντικές ανάγκες λόγω έλλειψης σχεδιασμού. Έτσι έχουμε χαρακτηρίσει λιμενικές ζώνες τεράστιες εκτάσεις με αποτέλεσμα το πρόβλημα να γίνεται ακόμα πιο έντονο.

Σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. Ηγουμενίτσα) που έχει εφαρμοστεί ο αποχαρακτηρισμός στα όρια της πραγματικής λειτουργίας του λιμένα τα αποτελέσματα για την πόλη ήταν τραγικά αφού δεν υπάρχει το αντίστοιχο θεσμικό πλαίσιο που να επιτρέπει την οποιαδήποτε παρέμβαση από τους Δήμους σε αυτές τις αποχαρακτηρισμένες περιοχές.

Μία τέτοια διαδικασία χωρίς να είναι εξασφαλισμένο ένα θεσμικό πλαίσιο, δυσκολεύει ακόμα και το θέμα της διαχείρισης από τον Δήμο του παραχωρημένου τμήματος του παλαιού λιμανιού αφού αυτό έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας λιμενικής εγκατάστασης. Κάτι τέτοιο υπονομεύει την διαδικασία της οριστικής παραχώρησης.

Μία προσπάθεια για την δημιουργία ενός νέου θεσμικού πλαισίου είχε γίνει το 2013 με την κατάθεση τροπολογίας (δυστυχώς μόνο από δύο βουλευτές τον Ν. Τσούκαλη και Θ. Ψύρρα) η οποία απερρίφθη με συνοπτικές διαδικασίες. Στην προσπάθεια αυτή είχε εισαχθεί ο όρος “Αστικές Παραλιακές Ζώνες” όπου έδινε δυνατότητα στους Δήμους να σχεδιάζουν και να παρεμβαίνουν σε παραλιακές περιοχές ακόμα και αν είχαν χαρακτηριστικά λιμενικής εγκατάστασης. Μάλλον τώρα πρέπει να επανέλθει με συντεταγμένο τρόπο το θέμα.

Ένα δεύτερο σημείο, που μία πρόχειρη και βιαστική αντιμετώπισή του θα δημιουργήσει αδιέξοδο, είναι είναι η προτροπή για έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων για τα σχέδια των λιμενικών ζωνών. Η μη ύπαρξή τους ήταν ένα στοιχείο για την ακύρωση όλων των αποφάσεων της ΕΣΑΛ από το ΣΤΕ. Χωρίς να έχω διαβάσει με προσοχή το σκεπτικό της απόφασης του ΣΤΕ η απαίτηση αυτή προκύπτει από το θεσμικό πλαίσιο του Χωροταξικού και Πολεοδομικού Σχεδιασμού που ίσχυε τότε.

Μία βιαστική προσπάθεια από τις υπηρεσίες του Υπουργείου για έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων στηριγμένα στις αποφάσεις της ΕΣΑΛ για να μπορέσουν γρήγορα και απρόσκοπτα να συνεχιστούν τα έργα στο λιμάνι της Πάτρας αλλά και στα λιμάνια της υπόλοιπης Ελλάδας θα ήταν καταστροφική. Τα προεδρικά διατάγματα είναι ένα ιδιαιτέρως αυστηρό πλαίσιο και η οποιαδήποτε τροποποίησή τους είναι εξαιρετικά δύσκολη. Στην Πάτρα προσπαθούμε 20 χρόνια να τροποποιήσουμε το Προεδρικό Διάταγμα για το Ιστορικό Κέντρο.

Δεν μπορώ να φανταστώ επικύρωση του σχεδιασμού ακόμα και αν αυτός αφορά μόνο του νέο Λιμάνι με την έκδοση ενός Προεδρικού Διατάγματος. Δεσμεύει ασφυκτικά και την Πόλη και το Λιμάνι. Εξάλλου σήμερα το θεσμικό πλαίσιο έχει αλλάξει  ακόμα και για τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια των πόλεων όπου δεν εκδίδονται πλέον Προεδρικά Διατάγματα αλλά αποφάσεις των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων.

Το θέμα το παραλιακού μετώπου της πόλης τίθεται πλέον επιτακτικά στο τραπέζι και απαιτεί πολύ προσεκτικές κινήσεις. Δεν υπάρχουν περιθώρια λαθών. Το δημοφιλές σπορ της επαναστατικής γυμναστικής που έχει ασκηθεί κατά κόρον στο παρελθόν δεν είναι ο καλύτερος σύμβουλος για την επίλυση της πολυπλοκότητας του θέματος. Όπως δεν μπορεί να το λύσει και το κρυφτούλι, που έπαιξαν αρκετοί, πίσω από ένα οπισθοδρομικό και αντιαναπτυξιακό θεσμικό πλαίσιο που τώρα κρίθηκε και αντισυνταγματικό.