Νίκος Ηλιόπουλος από το ΚΚΕ Εσ.: Στην Ελλάδα δυστυχώς ακόμη βρισκόμαστε στην εποχή του «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών»

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ.ΜΟΣΧΟΥ

Την π. Παρασκευή 7-9-13, το βράδυ στον κήπο του πατραϊκού βιβλιοπωλείου «Πολύεδρο» έγινε η παρουσίαση του φιλοσοφικού-πολιτικού βιβλίου του Νίκου Ηλιόπουλου «Άλλες Στάσεις Ζωής. Δοκίμια πολιτικής σκέψης». Για το βιβλίο μίλησαν ο εκδότης Βασίλης Τομανάς (εκδόσεις Νησίδες), ο συγγραφέας Βασίλης Χριστόπουλος και ο Νίκος Ηλιόπουλος.

Ο συγγραφέας μέχρι το 1982 έζησε στην Πάτρα, στην είχε διατελέσει για χρόνια γραμματέας της τοπικής οργάνωσης του ΚΚΕ εσ., όταν είχε τα γραφεία του στην οδό Πατρέως. Έτσι η πολυπληθής εκδήλωση αποτέλεσε και μια συνάντηση παλιών και νέων αγωνιστών της ανανεωτικής αριστεράς, Ρηγάδων από το αντιδικτατορικό κίνημα κ.απ., που βρήκαν την ευκαιρία να τα πουν στον δροσερό κήπο του Κωστή Κάπελα και αυτός ήταν ένας ακόμη λόγος που οι σύντροφοι πλημμύρισαν τον χώρο με την παρουσία τους.

Ο μεστός λόγος του συγγραφέα εντυπωσίασε για την φιλοσοφική εμβάθυνσή του στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα της χώρας μας. Μάλιστα σε μία αποστροφή του λόγου του δεν δίστασε να ασκήσει κριτική στην εμπλοκή πολιτικής και θρησκείας, που χαρακτηρίζει το ελληνικό πολιτικό σύστημα, επισημαίνοντας ότι στην Ελλάδα δυστυχώς ακόμη βρισκόμαστε στην εποχή του «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών». Κάτι που στην Γαλλία είναι αδιανόητο, αφού με την πολιτική ισότητα της ψήφου εξυπακούονται τα θρησκευτικά δικαιώματα όλων των πολιτών!

Ακόμη, κάλεσε το κοινό να αναρωτηθεί: «Είναι τυχαίο ότι στην Ελλάδα μετά από τόσα σκάνδαλα δεν έχουν πάει φυλακή οι υπεύθυνοι;». (Για το περιεχόμενο του βιβλίου περισσότερα στο «Ο σύντροφος από τα χρόνια του ΚΚΕ Εσωτ. ξανάρθε.»

Στην ομιλία του ο Ν. Ηλιόπουλος ξεκίνησε με τιμητική αναφορά σε τρεις συντρόφους και συντρόφισσες που έφυγαν τα τελευταία χρόνια και συγκεκριμένα στο Γιώργο Αγιαννιτόπουλο και στις Κατερίνα και Βάσω Βαριαντζά.

Παρακάτω δημοσιεύεται η κριτική του συγγραφέα Βασίλη Χριστόπουλου, την οποία αξίζει να διαβάσεται, καθώς δίνει την διάσταση της φιλοσοφικής και κοινωνικής αντίληψης του συγγραφέα, ο οποίος υπήρξε πνευματικό τέκνο του Κορν. Καστοριάδη!

Η κριτική του Βασ. Χριστόπουλου για το βιβλίο

Αισθανόμουν μια αμηχανία καθώς ετοίμαζα την παρουσίαση των δοκιμίων του Νίκου Ηλιόπουλου, παλιού συντρόφου από την εποχή του ΚΚΕ ες. και φίλου τα τελευταία 10 χρόνια.

Θα παρουσιάσω τα δοκίμια με εγκώμια, ή θα διατυπώσω και την κριτική μου άποψη; Μέχρι που πρόσεξα το απόσπασμα του Καστοριάδη: Δεν τιμάμε έναν στοχαστή εγκωμιάζοντας ή ακόμη ερμηνεύοντας το έργο του, αλλά συζητώντας το, διατηρώντας το έτσι ζωντανό και αποδεικνύοντας στην πράξη πως αντέχει στο χρόνο και διατηρεί την ευστοχία του.

Υπογραμμίζω, λοιπόν, τις αντιρρήσεις μου, ώστε να συμβάλω στη συζήτηση, στη ζωντάνια των απόψεών του και να προκαλέσω κι εσάς να διαλεχτείτε ζωηρά με τις ιδέες του.

Γιατί οι ιδέες που αναπτύσσει ο ΝΗ αξίζουν την προσοχή και τη συζήτησή μας. Αποτελούν προσωπικές δημιουργίες του και εκτείνονται πολύ πέραν των ιδεών του ΚΚ.

Άλλες Στάσεις Ζωής. Πέντε δοκίμια, λοιπόν, πολιτικής σκέψης.

Το πρώτο και εισαγωγικό είναι αυτό που διατυπώνει τη συνολική πολιτική άποψη του ΝΗ. Τα άλλα τέσσερα φωτίζουν τις μερικότερες απόψεις και υποστηρίζουν την συνολική άποψη. Έτσι το βιβλίο με τα 5 δοκίμια δομείται με την παραγωγική μέθοδο, από το όλον προχωρεί στα επί μέρους.

Το ΠΡΩΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ, Μια άλλη στάση Ζωής, Με ορίζοντα μια αυτόνομη κοινωνία ελεύθερων ανθρώπων, γραμμένο το 2006, αποτελεί σύνοψη και εξειδίκευση του προηγούμενου βιβλίου του Νέοι Δρόμοι για την δημοκρατική πολιτική σκέψη, στην σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Το δοκίμιο ξεκινά με τη διάγνωση μιας ζοφερής κοινωνικής κατάστασης της Ελληνικής κοινωνίας, μια δυστυχίας της καθημερινής ζωής που συμπυκνώνεται στις έννοιες άγχος, μοναξιά και απομόνωση, φόβος, ανασφάλεια αλλοτρίωση, συνδέοντάς τες με το φόβο του θανάτου. Κεντρική ιδέα της διάγνωσης το γεγονός ότι μέχρι τώρα η ελληνική κοινωνία στήριζε το νόημά και την ηθική της σε 4 έννοιες - θεσμούς: θρησκεία, οικογένεια, παιδεία, εργασία. Σήμερα έχουν χάσει τη δραστικότητά τους και δεν μπορούν πια να δώσουν νόημα και αξία στη ζωή μας, όσο και αν η καθεστηκυία και κυρίαρχη πολιτική τις συντηρεί με επιμονή.

Ακόμη δεν έχουν εγκαθιδρυθεί ή δημιουργηθεί νέες αξίες που θα υποκαταστήσουν τις προηγούμενες.

Για αυτήν την κατάσταση μια από τις αιτίες που αναφέρονται, είναι η τρίσημη συνέχεια αρχαία Ελλάδα, βυζάντιο, νέα Ελλάδα, ένας μύθος, μια εθνική αφήγηση που έγινε κρατική - εθνική ιδεολογία και πρόσδεσε το νέο κράτος στο χριστιανικό παρελθόν και στην στείρα αρχαιολατρία, θέμα στο οποίο επανέρχεται αναλυτικά στο 2^ο Δοκίμιο. .

Μακροπρόθεσμο αίτημά του Νίκου Ηλιόπουλου παραμένει ο ριζικός και δημοκρατικός μετασχηματισμός της κοινωνίας. Οι δυο προϋποθέσεις που θέτει είναι:

Nα εγκαταλείψουμε την καθεστηκυία πολιτική.

Να αρνηθούμε την υπάρχουσα κοινωνική και αξιακή οργάνωση.

Για την πρώτη προϋπόθεση το επιχείρημα είναι ότι η καθεστηκυία πολιτική που ασκείται από τα κυβερνητικά κόμματα και εξαγγέλλεται από τα άλλα είναι η συνεχής οικονομική ανάπτυξη και η συνεχής άνοδος του βιοτικού επίπεδου. Η ανάλυσή του συνδέεται με το οικολογικό κίνημα και την πολιτική οικονομία χωρίς να κατονομάζει τέτοιες συγγένειες.

Για τη δεύτερη προϋπόθεση, η ανάλυση εστιάζεται στο γεγονός ότι όλες οι πολιτικές δυνάμεις υποστηρίζουν και προωθούν την αντιπροσωπευτική «δημοκρατία» που κατά το συγγραφέα αποτελεί μια μορφή φιλελεύθερης ολιγαρχίας που ενδιαφέρεται μόνο για την ανάπτυξη. Απ' ότι καταλαβαίνετε είναι οπαδός της καθαρής δημοκρατίας αυτό που εμείς στην Ελλάδα αποκαλούμε άμεση δημοκρατία που στηρίζεται στην απόλυτη ισότητα πολιτών.

Το προκλητικό αίτημά του είναι ότι μας καλεί σε αποχή από όλες τις καθεστηκυίες διαδικασίες καθώς και από τις εκλογές. Η λογική της αποχής που αποτελεί ήδη ισχυρό ρεύμα στις εκλογικές αναμετρήσεις αποκτά έναν ακόμη πολιτικό υποστηρικτή, από τα αριστερά. Αποχή αλλά όχι απάθεια διευκρινίζει ο Νίκος Ηλιόπουλος:

Γράφει: Οι δημοκρατικοί άνθρωποι, δηλαδή αυτοί που είναι δημοκρατικοί σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής τους αντιμετωπίζοντας όλους τους άλλους ως ελευθέρους και ίσους ανθρώπους, και οι δημοκρατικοί πολίτες, δηλαδή αυτοί που διεκδικούν το δικαίωμα να αποφασίζουν όλοι για όλα τα κρίσιμα θέματα της κοινωνίας στην οποία ζουν, θα βρουν τρόπους συλλογικής πράξης για να δείξουν ότι όχι μόνο δεν είναι απαθείς και αδιάφοροι αλλά έχουν να προτείνουν συγκεκριμένες λύσεις σε σημαντικά κοινωνικά προβλήματα.

Προσωπικά αντιλαμβάνομαι την θέση του αυτή με μια πολλαπλή συμβολική σημασία: Μην τρέφετε αυταπάτες ότι κάποιοι άλλοι θα αλλάξουν την κοινωνία για λογαριασμό σας. Χωρίς την ενεργό συμμετοχή σας. Χωρίς ένα πλατύ λαϊκό κίνημα συμμετοχής και ανατροπής, που θα συντίθεται από πολλά μικρά αυτόνομα κινήματα άμεσης δημοκρατίας, τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει. Ζητείστε από τους αντιπροσώπους περιορισμένη θητεία και ανακλιτότητα.

Ο ΝΗ ισχυρίζεται ότι το πρόταγμά του δεν αποτελεί μια ακόμη ουτοπία. Το τεκμηριώνει με μια ανάλυση πάνω στην έννοια της ευθύνης που μόνο αυτή μπορεί να το κινήσει: Ευθύνη για πραγματική συμμετοχή, για νέες ανθρώπινες σχέσεις, για απόρριψη του καταναλωτικού προτύπου και της τηλεοπτικής βουλιμίας, κυρίως όμως για άμεση δημοκρατία αυτόνομων ανθρώπων, που θα οδηγήσει στον αυτομετασχηματισμό της κοινωνίας, σε μια κοινωνία αυτόνομων ανθρώπων.

Στις νέες ανθρώπινες σχέσεις δίνει ιδιαίτερη έμφαση. Οι νέες κοινωνικές συνθήκες που προτάσσονται θα δημιουργήσουν και νέες ανθρώπινες σχέσεις ελευθερίας, ειλικρίνειας, ερωτικές ακόμη και σεξουαλικές, χωρίς αισθήματα ιδιοκτησίας και κατοχής.

Έτσι μόνο θα οικοδομήσουμε μια ατομική ζωή με νόημα: Διότι ατομική ζωή δίχως νόημα σημαίνει ουσιαστικά απουσία νοήματος της ζωής με τον άλλο και τους άλλους.

Ένα ερώτημα που γεννιέται στον αναγνώστη το θέτει πρώτος ο ίδιος ο Νίκος Ηλιόπουλος:

Ριζικό και δημοκρατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας χωρίς συλλογικό υποκείμενο, χωρίς επαναστατικό κόμμα; Δεν το αφήνει αναπάντητο, και χωρίς τεκμηρίωση. Αλλά δεν θα αναφερθώ σε αυτό λόγω χρόνου.

Και με τις οικονομικές δυνάμεις, το παντοδύναμο παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο τι γίνεται; Για τις υφιστάμενες οικονομικές σχέσεις ιδιοκτησίας επί των παραγωγικών δυνάμεων που κατά τους κλασικούς δημιουργούν το φετιχ της ανάπτυξης, και σε τελευταία ανάλυση όλο το εποικοδόμημα των ανθρώπινων σχέσεων δηλαδή τα καταναλωτικά πρότυπα, τον υπερκαταναλωτισμό, την απαξίωση της φιλίας, τον ευτελισμό των ερωτικών σχέσεων, την κρίση γενικά τις ανθρώπινες σχέσεις, τι λέμε; Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο Νίκος Ηλιόπουλος είναι κοινωνιολόγος και όχι οικονομολόγος. Ο κοινωνιολόγος μιλά για το εποικοδόμημα και συνήθως αδιαφορεί για την οικονομική βάση. Πιστεύει στην δύναμη της κοινωνίας, και ο ΝΗ πιστεύει στην αυτόνομη και ακηδεμόνευτη δράση της. Όταν η κοινωνία κινηθεί όλα τα μπορεί ακόμη και το σοσιαλιστικό αυτομετασχηματισμό της. Γιατί η υφιστάμενη κοινωνική οργάνωση του κόσμου μας, ακόμη κι αν είναι δεμένη με ισχυρές οικονομικές σχέσεις, μπορεί να αποδειχτεί γυάλινη. Γι αυτό θα κλείσω αυτό το πρώτο μέρος με ένα λαϊκό τραγούδι, αγαπημένο του Νίκου Ηλιόπουλου.

Να σου δώσω μια να σπάσεις,

αχ βρε κόσμε γυάλινε,

και να φτιάξω μια καινούργια

κοινωνία άλληνε.

Δεν θα τολμούσα μόνος μου να το παρουσιάσω, θα αποτελούσε ασέβεια στο μόχθο και τις ιδέες, αν δεν το ανάφερε ο ίδιος ο συγγραφέας, σημειώνοντας:

Το τραγούδι του Καζαντζίδη δεν είναι μόνο όμορφο αλλά και αληθινό. Ο κόσμος είναι πράγματι ψεύτικος και γυάλινος. Για να σπάσει χρειάζεται να το πιστέψουν οι άνθρωποι.

Tο ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΟΚΙΜΙΟ, Θεσμισμένη Πολιτική Συμμετοχή και απάθεια στη σύγχρονη Ελλάδα, Αλλοτριωμένη πολιτικοποίηση και ακαθόριστη δυσφορία ή Ισχύς του καθεστώτος η ευπείθεια των πολιτών του, είναι γραμμένο το 2007 και συμπυκνώνει τα συμπεράσματά του στο ζήτημα της πολιτικής συμμετοχής και της πολιτικής απάθειας στην Ελλάδα τα χρόνια 1960- 1990, έρευνα που έγινε με την καθηγητική επίβλεψη του Κορν. Καστοριάδη.

Εδώ ο ΝΗ μας αποζημιώνει γενναιόδωρα για τις απορίες που μας δημιούργησε νωρίτερα. Τεκμηριώνει αναλυτικά πολλές ιδέες που χρησιμοποίησε στο 1^ο Δοκίμιο, όπως την καθεστηκυία πολιτική της ανάπτυξης, το αντιπροσωπευτικό σύστημα που αποκαλείται δημοκρατία και καταδικάζει τον πολίτη σε εκλογέα - ψηφοφόρο. Μας αποκαλύπτει ότι όλες οι έρευνες και αναλύσεις μιας θεσμικής πανεπιστημιακής κοινότητας που το υποστηρίζουν και το αναπαράγουν είναι μεροληπτικές.

Την πολιτική απάθεια - αδιαφορία είχε εντοπίσει ο Καστοριάδης από το τέλος της δεκαετίας του 1950. Κατά τον ΚΚ, η ρίζα της τοποθετείται: στην βασική αντίφαση του καπιταλισμού. Το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί να ζήσει παρά μόνο επιχειρώντας συνεχώς να περιορίσει τους μισθωτούς σε απλούς εκτελεστές - και δεν μπορεί να λειτουργήσει παρά μόνο στο βαθμό που ο περιορισμός αυτός δεν υλοποιείται: ο καπιταλισμός είναι υποχρεωμένος να εκλιπαρεί συνεχώς τη συμμετοχή των μισθωτών στη διαδικασία παραγωγής, συμμετοχή την οποία τείνει από την άλλη μεριά να καταστήσει αδύνατη. Αυτή η ίδια αντίφαση με σχεδόν ταυτόσημους όρους ξαναεμφανίζεται στον τομέα της πολιτικής ή του πολιτισμού.

Και η κριτική του Νίκου Ηλιόπουλου στο δάσκαλό του: Ο Κορν. Καστοριάδης δεν επιτυγχάνει να ερευνήσει το φαινόμενο ολόπλευρα και υποτιμά την ιστορική - πολιτική του διάσταση, δηλαδή το γεγονός ότι η κύρια - όχι μοναδική - πηγή του φαινομένου είναι η αρχή της αντιπροσώπευσης, και άρα το φαινόμενο δεν είναι ριζικά νέο.

Και φτάνουμε στις ρίζες της πολιτικής συμμετοχής και πολιτικής απάθειας, που κατά το Νίκο Ηλιόπουλο βρίσκονται στην καταστατική ιδεολογική κατασκευή της νεοελληνικής εθνικής και κρατικής ταυτότητας. Θέμα που ανέφερε και αναφέραμε και στο 1^ο Δοκίμιο. Εδώ ο Νίκος Ηλιόπουλος απογειώνεται. Ερευνώντας τα συνεκτικά στοιχεία του νεοελληνικού κράτους, την ιδεολογία της ιστορικής συνέχειας Αρχαία Ελλάδα, Βυζάντιο Νέα Ελλάδα που θεμελίωσαν οι Σπυρ. Ζαμπέλιος και Κων. Παπαρηγόπουλος διαγιγνώσκει πειστικότητα τις συνέπειες στην κοινωνία μιας ιδεολογίας που επιδιώκει να συμφιλιώσει τα ασυμφιλίωτα, δηλαδή το αρχαιοελληνικό φαντασιακό με το χριστιανικό βυζαντινό φαντασιακό. Μια ιδεολογία που μας οδήγησε στο «ΕΛΛΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ» και κυρίως στην θέσπιση της πολιτικής απάθειας, της ετερονομίας και στην ακύρωση κάθε δυνατότητας αυτονομίας και πολιτικού αυτοπροσδιορισμού.

Η ιστορική αναφορά σε δυο πολιτισμούς τελείως ετερογενείς και αντινομικούς είναι επιστροφή διχασμού, σύγχυσης και αδιέξοδου. Αποτελεί μέχρι και σήμερα την βασική ιδιόμορφη ετερονομία της νεοελληνικής κοινωνίας: η κοινωνία δεν νομοθετεί η ίδια τον παρόντα εαυτόν της.

Στο κεφάλαιο αυτό μην παραλείψετε να διαβάσετε και τις πυκνές υποσημειώσεις.

Συμπερασματικά, καταλήγει ο Νίκος Ηλιόπουλος:

Η προσήλωση των Ελλήνων στην καθεστηκυία πολιτική αποτελεί το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της πολιτικοποίησής τους. Είναι στην πραγματικότητα προσήλωση σε κόμματα και πολιτικές οργανώσεις που σχεδόν στο σύνολό τους έχουν υιοθετήσει, εκφράσει, εκφράζουν και ασκούν αυτήν την πολιτική. Μια τέτοια πολιτικοποίηση απολύτως δικαιολογημένα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως παθητική και χειραγωγημένη. Επειδή όμως είναι σε μεγάλο βαθμό εθελούσια και γίνεται με τη συναίνεση των ενδιαφερομένων, πρόκειται στην ουσία για μια αλλοτριωμένη και αλλοτριωτική πολιτικοποίηση.

Και ερχόμαστε στα νεότερα χρόνια, κυρίως 1960 - 1990 στα οποία παρατηρείται αυξημένη πολιτική συμμετοχή. Τι σημαίνει αυτή η συμμετοχή; Για το Νίκο Ηλιόπουλο: μπορεί να ερμηνευτεί ως άκριτη πρόσδεση στους καθιερωμένους πολιτικούς θεσμούς και όχι αναγκαστικά ως ενδιαφέρον για τα κοινά που είναι η πραγματική πολιτικοποίηση. Και ακόμη παραπέρα:

Η πιο αυξημένη σε σύγκριση με τους άλλους δυτικοευρωπαίους πολιτικοποίηση των σημερινών Ελλήνων δεν τους προφυλάσσει από την ιδιωτικοποίηση και τον ατομικισμό.

Τα προτάγματα για τον πολιτικό στοχαστή είναι προφανή: Η έξοδος από την απάθεια - αδιαφορία και την ιδιώτευση, η πραγματική πολιτικοποίηση, η συμμετοχή σε συλλογικές πράξεις πάντα έξω από το σύστημα της καθεστηκυίας πολιτικής. Ο Νίκος Ηλιόπουλος κάνει προτάσεις για την υπέρβαση της κατάστασης αν και προβλέπει το μέλλον δυσοίωνον.

Στο ΤΡΙΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ, Απαύγασμα μιας νεανικής και νέας εξέγερσης, γραμμένο εν θερμώ το Δεκέμβρη του 2008, δημοσιεύτηκε στην ΑΥΓΗ 4 Ιανουαρίου 2008, στο ένθετο Παιδεία και Κοινωνία. Ένα συνοπτικό κείμενο 4 σελίδων. O Nίκος Hλιόπουλος παρακολούθησε τη νεανική εξέγερση, συνέβαλε μέσα από το διαδίκτυο στην υποστήριξή της και την αποκαταστασή της. Γι αυτό δεν μασάει τα λόγια του. Η εξέγερση καταγγέλλει έναν τρόπο ζωής και καλεί σε αντίσταση εναντίον του. Τα ολιγόλογα συνθήματα πυρπολούν την ξύλινη γλώσσα των πολιτικάντηδων και όλων των καθώς πρέπει. . Οι νέοι έκαναν την αρχή. Η σημερινή λήθη ή διαστρέβλωση εκείνων των γεγονότων δεν μπορεί να συνιστά απόδειξη ή κριτήριο για την πολιτική σημασία που είχαν.

Διαβάζω από το περίφημο γράμμα των νέων ένα αγαπημένο απόσπασμα του Νίκου Ηλιόπουλου, που φαίνεται σαν να βγήκε μέσα από την ανάλυσή του.

Ζείτε ψεύτικες ζωές,

έχετε σκύψει το κεφάλι,

έχετε κατεβάσει τα παντελόνια

και περιμένετε τη μέρα που θα πεθάνετε.

Δεν φαντάζεστε, δεν ερωτεύεστε, δεν δημιουργείτε!

Μόνο πουλάτε κι αγοράζετε.

Στο ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ, Οι αντιδικτατορικοί αγώνες των φοιτητών του Πανεπιστημίου Πάτρας και η γενιά μας 35 χρόνια μετά, γραμμένο το 2009, δημοσιεύτηκε στο Εθνος σε επετειακό αφιέρωμα της 17 Νοεμβρίου 2009. Δεν θα αναφερθώ για την οικονομία του χρόνου.

Για το ΠΕΜΠΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ, Η πολιτική δημιουργία ως επινόηση νέων τρόπων ζωής στο έργο του Κορνήλιου Καστοριάδη, γραμμένο το 2010, ο Νίκος Ηλιόπουλος παρουσιάζει συνοπτικά και ολοκληρωμένα το σύνολο της σκέψης του Κορν. Καστοριάδη και αποσαφηνίζει μια σειρά από βασικές καστοριαδικές έννοιες , κυρίως την έννοια της δημιουργίας.

Ο ΚΚ είναι ένας πρωτότυπος πολιτικός στοχαστής, ένας σφαιρικός στοχαστής. Δημιούργησε ξεκινώντας από την πραγματικότητα, την παρατήρηση, τη διαύγαση (ένας ακόμη καστοριαδικός όρος), δηλαδή την ερμηνεία της πραγματικότητας, την ανάγνωση της κοινωνίας.

Προσπερνώ την ενδιαφέρουσα έννοια της δημιουργίας και έρχομαι στην έννοια της Δημοκρατίας, αυτήν που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του 1^ου Δοκίμιου του Νίκου Ηλιόπουλου.

Η δημοκρατία βασίζεται στην απόλυτη πολιτική ισότητα όλων των πολιτών. Στη δημοκρατία δεν υπάρχει επιστήμη, δεν υπάρχουν ειδήμονες ούτε ειδικοί. Όλες οι γνώμες είναι ισοδύναμες. Η λήψη κάθε απόφασης γίνεται από όλους τους συμμετέχοντες.

Απέναντι στη δημοκρατία ορθώνεται η αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση, όπου οι πολίτες δεν θέλουν ή δεν μπορούν, και εκλέγουν αντιπροσώπους να διαχειριστούν τις τύχες τους.

Η δημοκρατία και η αντιπροσώπευση είναι δυο ασυμφιλίωτες έννοιες.

Πολίτης είναι αυτός που έχει την ικανότητα να κυβερνήσει και να κυβερνηθεί. Και το άμεσο πρόταγμα: Να διεκδικήσουμε άμεσα το δικαίωμα της απόφασης για όλους και για όλες.

Και πάλι η έννοια της δημοκρατίας οδηγεί στην βασική καστοριαδική έννοια της αυτονομίας.

Δημοκρατία είναι: Το πολίτευμα που προσπαθεί να πραγματώσει, κατά το δυνατόν, την ατομική και συλλογική αυτονομία και το κοινό καλό όπως αυτό ορίζεται από την αντίστοιχη κοινότητα.

Και ένα τελευταίο να κλείσω. Τι λέει ο Κορν. Καστοριάδης για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της σημερινής κοινωνίας μέσα από το δρόμο της αυτονομίας; Και δεν αναφέρομαι στην οικονομία αλλά συνολικά, ένα ζήτημα που είναι θέμα διαφωνίας και ενδιαφέρουσας κριτικής του Νίκου Ηλιόπουλου προς τον Κορν. Καστοριάδη.

Παρά την πίεση των κριτικών, τι θα θεωρούσε, ως καλή και ευτυχισμένη ζωή σε μια μελλοντική αυτόνομη κοινωνία, ο Κορν. Καστοριάδης δεν διατύπωσε συγκεκριμένες προτάσεις; Ο Νίκος Ηλιόπουλος μας πληροφορεί ότι η απάντηση του Κορν. Καστοριάδη σε κάποια παρόμοια πίεση ήταν επιγραμματική και Σωκρατική:

Προσπαθώ μόνον να αγωνιστώ ώστε αυτή η δυνατότητα να της δοθεί, να μας δοθεί. Αυτό αρκεί.

Προσπάθησα να παρουσιάσω συνοπτικά τον πλούτο των απόψεων του Νίκου Ηλιόπουλου μαζί με την κριτική μου ώστε να δώσω στον καθένα σας αφορμή και ερεθίσματα για τη συζήτηση που θα ακολουθήσει αλλά και για διαβάσετε απροκατάληπτα το βιβλίο του. Πιστεύω πως υπογράμμισα διακριτικά τις αντιρρήσεις μου προς κάποιες συγκεκριμένες απόψεις του, για τις οποίες απόψεις του αναγνωρίζω ότι έχουν ισχυρή λογική βάση αλλά, ενδεχομένως, δεν είμαι ακόμη έτοιμος να τις αποδεχτώ.

Να τελειώσω με ένα ποίημα του Μπέρτολντ Μπρεχτ σε μετάφραση Γ.Π. Σαββίδη που δημοσίευσε στο Βήμα το 1973. Το βρήκα σε μια παλιά έκδοση του Πολύεδρου. Αν και γράφτηκε σε άλλες εποχές και μπροστά σε άλλους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι κοινωνίες, εν τούτοις νομίζω πως αποδίδει τη επιμονή του Νίκου και τους δικούς μας εθισμούς.

Παρατηρείστε προσεκτικά τη συμπεριφορά αυτών των ανθρώπων:

Ανακαλύψτε πόσο παράξενη είναι και ας μην είναι ξένη

Ανεξήγητη και ας είναι συνηθισμένη

Ακαταλόγιστη και ας είναι ο κανόνας.

Ως και την παραμικρή χειρονομία, την φαινομενικά απλή

Παρατηρήστε την με δυσπιστία. Ερευνείστε αν είναι αναγκαία

Ιδίως όταν είναι καθιερωμένη!

Σας παρακαλούμε θερμά, αυτό που διαρκώς συμβαίνει

Μην το βρίσκετε φυσικό!

Γιατί τίποτα δεν πρέπει να ονομάζεται φυσικό

σε τέτοιους καιρούς ματωμένης παραζάλης

συντεταγμένης αταξίας, προδιαγεγραμμένης αυθαιρεσίας