Το thebest στο 24ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης: Ο εφιάλτης της ραδιενέργειας, το σύμβολο της Δύσης και μια ευαίσθητη «Παρκαρισμένη ζωή»

του Γιάννη Μουγγολιά

Με ευρύτητα θεματολογίας, έμπνευση, φαντασία αλλά και υποδειγματική τεκμηρίωση του υλικού τους οι σκηνοθέτες των ντοκιμαντέρ που προβάλλονται στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης μάς προσφέρουν εξαιρετικές φιλμικές προτάσεις ανοίγοντας ένα παράθυρο σε έναν συναρπαστικό κινηματογραφικό κόσμο. Αναφερόμαστε στον κινηματογραφικό κόσμο, έναν άλλο κόσμο αφού ο πραγματικός κόσμος που περιγράφουν οι σκηνοθέτες με τα ντοκιμαντέρ τους δεν έχουν αυτό που λέμε ομορφιά αλλά μάλλον αβέβαιος, εφιαλτικός και απειλητικός είναι. Σαν αυτόν που ζούμε. Κι εδώ έρχεται να μας μιλήσει για αυτόν τον κόσμο το ντοκιμαντέρ, η ταινία τεκμηρίωσης. Και το κάνει με τον πιο γήινο, αυθεντικό και πρωτότυπο τρόπο. Το κάνει με ρεαλισμό, το κάνει και με ποίηση.

Έναν κόσμο εφιαλτικό, επώδυνο και ανησυχητικό μας επιφυλάσσει το αριστουργηματικό ντοκιμαντέρ «Λυπάμαι πολύ» του Κινέζου Liang Zhao, συμπαραγωγής Γαλλίας, Χονγκ Κονγκ, Ολλανδίας, που έκλεψε τις εντυπώσεις και προβλήθηκε στο πλαίσιο της ενότητας «Top Docs», στην ενότητα εκείνη που εμπεριέχονται ταινίες που ταξίδεψαν και συνεχίζουν να ταξιδεύουν σε διεθνή φεστιβάλ αποσπώντας βραβεία και διακρίσεις.

Μια ταινία εξαιρετικά ώριμη σκηνοθετικά με βαθιά εσωτερικότητα και τόλμη που σε συγκλονίζει τόσο με τις ρεαλιστικές εικόνες της όσο και με την ποίηση και την ανθρωπιά της. Ο σκηνοθέτης διαμορφώνει και καταθέτει τον συλλογισμό του για το θέμα της ραδιενέργειας και των πυρηνικών αντιδραστήρων μέσα από την εμπειρία του Τσέρνομπιλ και όχι μόνο. Βαθιά στοχαστική ταινία που δομείται με όρους δοκιμίου ωστόσο παντού ακτινοβολεί ποίηση, λεπτότητα, καθαρό βλέμμα και υψηλή αισθητική, ακόμα και στις αιχμηρές στιγμές της όπως τη στιγμή που ο κινηματογραφικός φακός «περνά» από τα πρόσωπα και τα σώματα των παιδιών της ραδιενέργειας. Συγκλονιστικές στιγμές οι μονόλογοι των δύο υπερήλικων που επιμένουν να ζουν στη γη της ραδιενέργειας αψηφώντας τον κίνδυνο. Ο σκηνοθέτης αμφιβάλλει και αποδομεί εκ βάθρων τη λύση της πυρηνικής ενέργειας αποσυναρμολογώντας με τον σπαρακτικό λυρισμό του και με τη γυμνή ρεαλιστική ματιά του κάθε πιθανότητα θετικής συνέπειας. Η ταινία στις μέρες μας γίνεται προφητική και τραγικά επίκαιρη. Ο διεισδυτικός κινηματογραφικός φακός ταξιδεύει και γλιστρά σε συγκαλυμμένες περιοχές αποκαλύπτοντας πράγματα που δεν τολμούμε να αγγίξουμε. Μια ταινία με αφετηρία τα πρόσωπα που τιμώντας τις ρίζες τους δεν απομακρύνονται από τη ραδιενεργή επικράτεια.

Μεγαλειώδες, υποβλητικό με εξαιρετικό φιλοσοφικό στοχασμό και εξαιρετικό υποστηρικτικό υλικό τεκμηρίωσης, κυρίως μέσα από κινηματογραφικές ταινίες κι ένα πλούσιο αρχείο, είναι το ντοκιμαντέρ «Η Αρπαγή» του Αλεξάντρ Ο. Φιλίπ, παραγωγής ΗΠΑ 2021.

«Όταν αμφιβάλλεις γύρνα ένα γουέστερν. Γεννήθηκα στο νότιο Λονδίνο περιτριγυρισμένος από βομβαρδισμένα κτίρια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Μου θύμιζαν την παροδικότητα των κτιρίων. Αρκεί να πέσει κάτι από τον ουρανό κι ένα ολόκληρο τετράγωνο εξαφανίζεται. Αυτά είναι τα πρώτα λόγια του αφηγητή και σε βάζουν με έναν μοναδικό τρόπο στο βασικό θέμα της ταινίας που είναι «Η Κοιλάδα των Μνημείων», το εμβληματικό σύμβολο της Δύσης που κυριάρχησε στα γουέστερν του Τζον Φορντ και όχι μόνο. Με έναν εξαιρετικά δομημένο φιλοσοφικό λόγο καθόλου δυσνόητο, ο σκηνοθέτης υπογραμμίζει την συμβολική ισχύ της Κοιλάδας των Μνημείων. Η Αμερική, ο Νέος Κόσμος, όλος ο μύθος με τη μετακίνηση προς τη Δύση. Ο Αλεξάντρ Ο. Φιλίπ προσεγγίζοντας το γιγάντιο μνημείο από πολλές και διαφορετικές οπτικές γωνίες απομυθοποιεί τη διάσταση και ταυτόχρονα δυναμιτίζει την έννοια των γουέστερν θέτοντας στη  σωστή διάσταση τους Ναβάχο. Ο συλλογισμός του αντιμετωπίζει την «Κοιλάδα των Μνημείων» δίνοντας την τουριστική ματιά και σχολιάζοντας τον συγχρονισμό της διαμεσολαβημένης και ενσαρκωμένης εμπειρίας αλλά και τον ρόλο της διαφήμισης. Με πλάνα αρχείου και ταινιών μας δείχνει πως πριν και μετά τον Φορντ, πλήθος ήταν οι σκηνοθέτες που ενέταξαν την Κοιλάδα των Μνημείων στο έργο τους (Ζέιν Γκρέι από το 1913, Τσιμίνο κ.α.). Η ριζοσπαστική άποψη του φιλμ αναπτύσσεται και καταλήγει στα λόγια του αφηγητή: «Το κοινό έχει εθιστεί να μη θέλει την αλήθεια. Δεν θέλουν να ξυπνήσουν και να βγουν από τον μύθο». Ο μύθος αυτός που τεκμηριώνεται ως μια φαντασίωση γεμάτη ανακρίβειες και αδυναμίες που συνεχώς ενισχύονται και υποστηρίζονται αφού η Κοιλάδα των Μνημείων ως σύμβολο της Δύσης και της Αμερικής εισβάλλει και επηρεάζει την ψυχική κατάσταση όλου του πλανήτη.

Από το τμήμα «Ανοιχτοί Ορίζοντες» μας ήρθε το δυνατό δραματικό ντοκιμαντέρ «Παρκαρισμένη ζωή» του Πέτερ Τριστ, συμπαραγωγής Βελγίου και Ολλανδίας, που εστιάζει στη ζωή ενός νταλικιέρη ο οποίος δουλεύει σε αυτό το επάγγελμα για να εξασφαλίσει τα προς το ζην για την οικογένειά του. Οικογένεια όμως που δεν βλέπει σχεδόν ποτέ παρά μόνο από την οθόνη του κινητού του κατά τις συνδέσεις του όταν βρίσκεται στις αχανείς λεωφόρους της Ευρώπης. Μέσα στα συγκλονιστικά ανοιχτά πλάνα στους δρόμους και με τα εκθαμβωτικής ομορφιάς τοπία ο Πέταρ απομονώνεται όλο και πιο πολύ αφού ο χρόνος και η απόσταση γίνονται ανυπέρβλητα εμπόδια. Χάνει την επαφή με τη γυναίκα και το τετράχρονο γιό του που ακόμα δεν έχει καταφέρει να βαφτίσει λόγω των οικονομικών δυσκολιών. Οι αυτοκινητόδρομοι και η νταλίκα είναι πλέον το σπίτι του και τον οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην οριστική ρήξη και την απώλεια. Εξαιρετική κινηματογράφηση με ρεαλισμό, εσωτερική δύναμη και εξαιρετική τρυφερότητα και ευαισθησία για έναν άνθρωπο που πολύ εύκολα μεταπίπτει στο καθεστώς της απόλυτης μοναξιάς και της ολικής αδυναμίας.