Π. Πάγκαλος για πρώην κτήριο Υπηρεσιών Λιμένα: «Είναι σοβαρό σφάλμα να κριθεί η διατήρησή του από το εάν είναι όμορφο ή άσχημο»

Πόσο και πώς συμβάλλουν η Τέχνη και η Αρχιτεκτονική στην Τοπική Ιστορία; Πόση οικουμενικότητα κρύβουν τα τοπικά χαρακτηριστικά μιας πόλης, τι κεντρίζει το μάτι ενός αρχιτέκτονα στην Πάτρα και τι κρίνει την επιβίωση ή όχι ενός κτιρίου;

Ο Π. Πάγκαλος, διδάκτωρ αρχιτεκτονικής, καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, δίνει τις απαντήσεις μιλώντας στο thebest με αφορμή την εκδήλωση «Η Τέχνη και η Αρχιτεκτονική ως Τοπική Ιστορία» , στην οποία είναι ένας εκ των ομιλητών και  πραγματοποιείται στην Πάτρα την Τετάρτη 19 Νοεμβρίου, στην Αγορά Αργύρη, ενώ δίνει τη δική του οπτική για το ζήτημα που προέκυψε για την τύχη του  πρώην κτηρίου Υπηρεσιών Λιμένα 

Η «Τέχνη και η Αρχιτεκτονική ως Τοπική Ιστορία» είναι το θέμα της εκδήλωσης του Ινστιτούτου Τοπικής Ιστορίας, στην Πάτρα. Πώς η Τέχνη «συνομιλεί» , συνδέεται ή τροφοδοτεί την αρχιτεκτονική και πώς αυτό αποτυπώνεται στην τοπική ιστορία ενός τόπου;

Η Τέχνη και η Αρχιτεκτονική δεν αποτελούν δύο διακριτές έννοιες. Η Αρχιτεκτονική είναι μία από τις καλές τέχνες και βασιλική οδός συμβολικής έκφρασης, με την οποία ένας δημιουργός αντιλαμβάνεται και διατυπώνει τα χαρακτηριστικά του τόπου, εντός του οποίου ανήκει το έργο του. Το πόσο μεγάλος (οικουμένη) ή μικρός (χωριό) είναι ένας τόπος εξαρτάται από την ιδεολογία του δημιουργού. Η αρχιτεκτονική ως τέχνη σμιλεύει τον χώρο με χρόνο, δηλαδή με μνήμες και αφηγήσεις που καθρεφτίζουν τη συλλογική εμπειρία της κοινωνίας. Οι άλλες τέχνες συμβάλουν στην ανάδειξη των αλληγορικών στοιχείων, με τα οποία ο δημιουργός εμποτίζει την μορφή.

Πόσο και πώς συνδέεται η Τέχνη στην Αρχιτεκτονική με τη μνήμη και τη δημιουργία μνημειακότητας;

Ο συνδυασμός της Αρχιτεκτονικής με τις άλλες τέχνες βοηθά στο να γεφυρωθεί η υλική υπόσταση ενός κτηρίου με το περιεχόμενο της ιστορίας. Η μνημειακότητα δεν προκύπτει μόνο από την αναφορά στο παρελθόν ή από την κλίμακα του έργου, αλλά κυρίως από την ικανότητα ενός χώρου να ενεργοποιεί αναμνήσεις, να επαναφέρει αξίες και να δημιουργεί συνθήκες δέους. Για παράδειγμα, ένα κτήριο ή μια πλατεία μπορεί να καταστεί μνημείο όχι επειδή επιβάλλεται με το μέγεθός του, αλλά λόγω των γεγονότων που θα καθορίσουν την ταυτότητά του και κυρίως εάν είναι αναγκαίο να παραμένει ενεργό στη συλλογική συνείδηση.

Τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά, πόσο τοπικά είναι εντέλει και πόσο επί της ουσίας συνδέονται με μια υπερτοπική πραγματικότητα;

Τα τοπικά χαρακτηριστικά δεν είναι ποτέ αμιγώς τοπικά. Προκύπτουν από τη διασταύρωση επιρροών, επικοινωνίας, πολιτικών γεγονότων και πολιτισμικών ρευμάτων. Ένας τόπος αποκτά τα ιδιαίτερα γνωρίσματά του μέσα από τις πράξεις των ανθρώπων που τον κατοικούν και από τη συνομιλία με την ευρύτερη πραγματικότητα, που πολλές φορές είναι υπερτοπική ή και παγκόσμια. Ωστόσο, η κάθε κοινότητα επανερμηνεύει αυτές τις επιρροές σύμφωνα με τις ανάγκες, τις ευαισθησίες και την ταυτότητά της. Έτσι, το τοπικό μετατρέπεται σε οικουμενικό και το οικουμενικό επιστρέφει ως τοπικό, δημιουργώντας ένα δυναμικό πολιτισμικό υπόστρωμα που εξελίσσεται στον χρόνο.

Τι αποκαλύπτει η πολύμορφη Αρχιτεκτονική της Πάτρας για την ιστορία της αν μπορούσαμε να τη συνοψίσουμε σε λίγες γραμμές; Τι κεντρίζει το μάτι ενός αρχιτέκτονα;

Είναι πλέον γνωστό ότι η αρχιτεκτονική της Πάτρας αποκαλύπτει μια πόλη-σταυροδρόμι, όπου συναντώνται τα αποτυπώματα της αρχαιότητας, η νεοκλασική παράδοση, ο εκλεκτικισμός, η βιομηχανική κληρονομιά, ο μοντερνισμός και πολλές ανώνυμες μεταμοντέρνες εξάρσεις. Η πολυμορφία του χώρου της αντανακλά τις ιστορικές μεταπτώσεις της: το νερό ως σταθερή εικόνα μιας απέραντης ελευθερίας με το λιμάνι ως πύλη εξωστρέφειας, την πάλαι ποτέ ισχυρή σταφιδική οικονομία, τη βιομηχανική άνθηση, αλλά και τις περιόδους κρίσης. Το μάτι του αρχιτέκτονα συλλαμβάνει τις λεπτομέρειες, τις ασυνέχειες και τις αρθρώσεις του τοπίου, την υλικότητα των όψεων, τις σκιές των στοών, τις αντιθέσεις ανάμεσα στο επίσημο και στο καθημερινό, τις κοινωνικές διαστρωματώσεις αποτυπωμένες στον δημόσιο και ιδιωτικό χώρο. Αυτό το μωσαϊκό αποτελεί το αληθινό αφήγημα της πόλης.

Το κτήριο του Συριόπουλου, πρώην κτήριο του ΟΛΠΑ έχει έρθει στο επίκεντρο λόγω της απόφασης για κατεδάφισή του και τις διαφωνίες σχετικά με αυτή. Πιστεύετε ότι το κτήριο αποτελεί μέρος του αρχιτεκτονικού αφηγήματος της πόλης; Πρέπει να διατηρηθεί;

Η ιστορία του ανθρώπου αναφορικά με τις τέχνες δεν σχετίζεται μόνο με την ομορφιά, αλλά και με την ασχήμια. Γι’ αυτό και ο Umberto Eco δεν έγραψε ένα, αλλά δύο σχετικά βιβλία: Την Ιστορία της ομορφιάς και την Ιστορία της ασχήμιας. Επομένως, το συγκεκριμένο κτήριο, αλλά και κάθε άλλο κτήριο της πόλης, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορικής ταυτότητάς της και είναι σοβαρό σφάλμα να κριθεί η διατήρησή του από το εάν είναι όμορφο ή άσχημο ή από το εάν σε κάποιους αρέσει ή όχι. Αυτά είναι επιχειρήματα που δεν θα έπρεπε να εκφράζονται και πολύ περισσότερο να λαμβάνονται υπ’ όψιν. Για να αποφασιστεί η επιβίωση ή όχι ενός κτηρίου, υπάρχουν θεσμικές διαδικασίες και ειδήμονες, στους οποίους η τοπική κοινωνία θα έπρεπε να απευθυνθεί. Όταν κάποιος θέλει ψωμί πάει στον φούρναρη και όταν αρρωσταίνει πηγαίνει στον γιατρό. Όταν τίθεται λοιπόν ένα τέτοιο ζήτημα, η πόλη οφείλει, πέρα από την καλαισθητική κρίση του καθενός, να ζητήσει να λάβει την άποψη των ειδικών και εν συνεχεία να τη σεβαστεί.

Ανήκετε στη νεότερη γενιά αρχιτεκτόνων. Αλλάζει η «ματιά» κάθε γενιάς και το αίτημα κάθε εποχής στην οποία ανήκει ο εκάστοτε αρχιτέκτονας;

Κάθε γενιά αρχιτεκτόνων φέρει το δικό της βλέμμα, διαμορφωμένο από τις κοινωνικές ανάγκες, τις μορφολογικές τάσεις της εποχής και τις τεχνολογικές δυνατότητες. Όμως οι τέχνες δεν εξελίσσονται όπως η τεχνολογία. Οι τέχνες απλώς αλλάζουν. Έτσι, όποιος υπηρετεί τις τέχνες θα πρέπει να έχει ξεκαθαρίσει τις αξίες που υπερασπίζεται, πράγμα το οποίο δεν έχει να κάνει με τις γενιές, αλλά με τις άχρονες ιδέες που καθορίζουν την πορεία του πολιτισμού. Η νεότερη γενιά καλείται να απαντήσει σε ζητήματα αειφορίας και βιωσιμότητας, ψηφιακής δομής του κόσμου, ενσυναίσθησης στον δημόσιο χώρο, επανάχρησης και οικολογικής συνείδησης, ενώ επανεξετάζει την έννοια της μορφής πέρα από τον αυτονόητο εκμοντερνισμό. Παράλληλα, αναζητά συνεχώς ισορροπίες ανάμεσα στην τοπικότητα και την παγκόσμια ρευστότητα. Η «ματιά» αλλάζει, αλλά το αίτημα παραμένει: η αρχιτεκτονική να παράγει νόημα και να ενεργοποιεί την κριτική αντίληψη.

Info

Η εκδήλωση πραγματοποιείται στις 6 μ.μ. την Τετάρτη 19  Νοεμβρίου στις 6 μ.μ. στην Αγορά Αργύρη  (Αράτου 12 & Αγίου Ανδρέου).

Πραγματοποιείται από το Ινστιτούτο Τοπικής Ιστορίας σε συνδιοργάνωση με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας/ Τμήμα Δυτικής Ελλάδας και με την υποστήριξη και υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.

Ομιλητές της εκδήλωσης θα είναι οι:

Δημήτρης Αντωνακάκης, επίτιμος διδάκτωρ Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Πανεπιστημίου Πατρών, Πολυτεχνείου Κρήτης
Δημήτρης Φιλιππίδης, ομότιμος καθηγητής Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου
Μανόλης Κορρές, ομότιμος καθηγητής Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου
Παναγιώτης Πάγκαλος, καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής

Σύντομο βιογραφικό σημείωμα 2024

Ο Παναγιώτης Πάγκαλος είναι αρχιτέκτων, διδάκτωρ αρχιτεκτονικής, καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και Συνεργαζόμενο Εκπαιδευτικό Προσωπικό (Σ.Ε.Π.) του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Είναι ο ιδρυτής και πρόεδρος του πολιτισμικού φορέα CITYLAB (2013), καθώς και της ομάδας σχεδιασμού expiry project (2002). Διετέλεσε αντιπρόεδρος του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας και υπότροφος ερευνητής «Καραθεοδωρή» (2005-2008). Έχει διδάξει επί σειρά ετών σε 7 πανεπιστημιακά ιδρύματα (Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πανεπιστήμιο Πατρών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ΑΤΕΙ Πατρών), έχει βραβευθεί σε διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και έχει συμμετάσχει ως προσκεκλημένος ομιλητής σε διεθνή συνέδρια και μεταπτυχιακά προγράμματα. Έχει επιμεληθεί πλήθος εκθέσεων τέχνης και αρχιτεκτονικής και έχει οργανώσει συνέδρια και εκπαιδευτικωά εργαστήρια. Περί αρχιτεκτονικής, έχει δημοσιεύσει και επιμεληθεί 18 βιβλία, έρευνες και άρθρα σε ελληνικά και διεθνή περιοδικά με επιστημονικές επιτροπές, σε πρακτικά́ διεθνών συνεδρίων και συλλογικούς τόμους.