Μουσική - Επιστήμη - Τεχνολογία: Από το μονόχορδο των Πυθαγορείων στην Ύδραυλη του Κτησίβιου

Την Τετάρτη 25 Μαΐου, στις 9μ.μ., ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών Ευτύχης Παπαδοπετράκης, θα μιλήσει στην Αίθουσα Συναυλιών της Φιλαρμονικής Εταιρίας Ωδείο Πατρών, για τη σχέση Μαθηματικών και Μουσικής από τα χρόνια της αρχαίας Ελλάδας. Ο Ευτύχης Παπαδοπετράκης έχει τελειώσει το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Πατρών, έχει ολοκληρώσει μεταπτυχιακές σπουδές στη Διδακτική των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Paris Vii της Γαλλίας και διδακτορικό δίπλωμα, στην Ιστορία των Μαθηματικών, στο Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Πατρών.

Διδάσκει αυτοτελώς από το 1991, μαθήματα που σχετίζονται κύρια με Ιστορία των Ελληνικών Μαθηματικών, Μαθηματική Λογική, Γλωσσολογία του Ελληνικού Μαθηματικού Λόγου, ενώ τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα στρέφονται γύρω από θέματα Ιστορίας των Μαθηματικών, της Λογικής και της επιστήμης γενικότερα.

Ο Ευτύχης Παπαδοπετράκης θα καλύψει την καθιερωμένη πλέον ομιλία, μέσα στα πλαίσια του «Μουσικού Μαΐου», η οποία θα αναπτυχθεί κάτω από τον τίτλο: Μουσική - Επιστήμη - Τεχνολογία: Από το μονόχορδο των Πυθαγορείων στην Ύδραυλη του Κτησίβιου.

Οι ρίζες της μουσικής, ως ενσυνείδητης ανθρώπινης δραστηριότητας χάνονται στις αρχές της ανώτερης παλαιολιθικής εποχής, γύρω στα 40.000 χρόνια π.Χ., στην εποχή δηλαδή του Νεάτερδαλ. Στον Ελλαδικό χώρο αποτέλεσε αναπόσπαστο συστατικό της εκπαίδευσης των νέων ήδη από την προκλασική αρχαιότητα. Για τους Έλληνες η μουσική είναι επιστήμη που εξελίσσεται μάλιστα μαζί με τα μαθηματικά και την τεχνολογία. Η αρχαιότερες αναφορές σε πρωτόλειες  μορφές πειραμάτων αφορούν το χόρδισμα, ενώ ο πρώτος φυσικός νόμος που εκφράζεται με κανονικότητες αριθμών, αφορά και πάλι τη μουσική. Η ύδραυλις, το πολύπλοκο αυτό μουσικό όργανο, είναι το ώριμος καρπός της κορύφωσης της αλληλεπίδρασης μουσικής, επιστήμης και τεχνολογίας

Πειραματιζόμενος με τη χρήση της λύρας και προσπαθώντας να απαντήσει στο ερώτημα γιατί κάποιες χορδές συγκεκριμένου μήκους παράγουν τόσο όμορφους ήχους, ο Πυθαγόρας –ή κάποιοι άλλοι τους οποίους ενέπνευσε και ενθάρρυνε ο Πυθαγόρας– ανακάλυψε πως η σχέση μεταξύ του μήκους της χορδής μιας λύρας και του ανθρώπινου αυτιού δεν είναι συμπτωματικές ούτε αυθαίρετες. Πατώντας τη χορδή μιας λύρας σε συγκεκριμένα σημεία, ακούγονται αρμονικές νότες που ηχούν ευχάριστα στο αυτί, παράγοντας μια μελωδία. Σε μια έκλαμψη πνευματικής διαύγειας, οι Πυθαγόριοι ανακάλυψαν πρότυπα και κρυμμένη αρμονία πίσω από τη φαινομενική ποικιλία και πολυπλοκότητα της φύσης, η οποία μάλιστα μπορεί να κατανοηθεί μέσω των αριθμών.

Η Ύδραυλις είναι μία εφεύρεση που γεννήθηκε μέσα στο κλίμα του προηγμένου τρόπου αστικής ζωής στην αρχαία μεγαλούπολη της Μεσογείου, την Αλεξάνδρεια. Ο μηχανικός Κτησίβιος, τον 3^ο αιώνα π.Χ., κατασκεύασε το πρώτο όργανο που λειτουργούσε με πεπιεσμένο αέρα, ο οποίος περνούσε μέσα από ένα δοχείο νερού για την εξισορρόπηση της πίεσής του. Ο ήχος έβγαινε από μια σειρά αυλών έτσι ώστε το αποτέλεσμα να είναι πολυφωνικό. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η Ύδραυλις, που ο Κτησίβιος τη βάσισε σε μαθηματικές μελέτες του Πυθαγόρα για την αρμονία της μουσικής κλίμακας, ήταν σε χρήση τουλάχιστον μέχρι τον 9^ο αιώνα στο Βυζάντιο, δηλαδή περίπου μέχρι την εποχή του Σχίσματος των Εκκλησιών. Όμως, ξαφνικά χάνεται και εμφανίζεται μερικούς αιώνες αργότερα, στη Δύση πλέον, με τη μορφή του εκκλησιαστικού οργάνου.

Η ομιλία θα στηριχτεί με οπτικοακουστικά μέσα και θα είναι άκρως ενδιαφέρουσα.

Η συναυλία θα πραγματοποιηθεί στην Αίθουσα Συναυλιών της Φιλαρμονικής Εταιρίας Ωδείο Πατρών, στη Ρήγα Φερραίου 7, με είσοδο ελεύθερη.