Αναθεώρηση ενός Εθίμου

Εν όψει του πατρινού καρναβαλιού κυκλοφόρησε στα μέσα η πραγματική(;) ιστορία της Γιαννούλας τής Κουλουρούς. Υπαρκτό πρόσωπο τής πόλης των Πατρών, έζησε στα τέλη τού 19^ου αι. γυρεύοντας απεγνωσμένα να παντρευτεί. Σε μια εποχή που ο γάμος αποτελεί κοινωνική καταξίωση, μια παρέα φίλων δράττουν την ευκαιρία και «παίζουν» με τον πόνο τής Γιαννούλας, διαβεβαιώνοντάς την ότι θα της βρίσκουν γαμπρό. Οι ελπίδες της διαψεύδονται συνεχώς, κανένας γαμπρός δεν την περιμένει, γάμος δε γίνεται και η Γιαννούλα πεθαίνει μόνη και ανύπαντρη.

Η ιστορία της γίνεται δρώμενο τού καρναβαλιού, με αρκετή δόση σάτιρας και υπερβολής, που κινείται στα όρια τού θεμιτού. Την Κουλουρού υποδύεται άνδρας ντυμένος νύφη, η οποία με τη συνοδεία οργάνων σπεύδει να συναντήσει τον περιβόητο γαμπρό. Η Γιαννούλα εμπαίζεται κάθε χρόνο, ξεγελιέται, εμπιστεύεται τους «φίλους» που της βρίσκουν τον γαμπρό και η ιστορία συνεχίζεται με παραλλαγές ή όχι. Μια καρικατούρα της εμφανίζεται κάθε Τσικνοπέμπτη, με πλήθος να επευφημεί και, ακούσια, να τάσσεται με το μέρος των «φίλων», που εξαπατούν, που περιγελούν και περιπαίζουν ένα άτομο, το οποίο, εάν δεν είχε, έστω και λανθάνουσα, νοητική υστέρηση, θα αντιλαμβανόταν ότι οι υποσχέσεις και όσα της έταζαν ήταν ψευδή.

Πριν λίγες ημέρες ο ΣΟΨΥ Πατρών εξέδωσε μια ανακοίνωση διαμαρτυρίας, σύμφωνα με την οποία η ιστορία ενός ψυχικά διαταραγμένου άτομου δε μπορεί ν’ αποτελεί μέρος τού καρναβαλιού τής πόλης. Το ερώτημα που τίθεται είναι, για πολλοστή φορά, πού βρίσκεται το όριο τής σάτιρας, πώς να εξαιρεθεί κάτι από τη γιορτή στην οποία όλα επιτρέπονται; Ο αντίλογος πως αποτελεί έθιμο πολλών ετών είναι υπαρκτός.

Την ίδια εποχή που ζούσε η Γιαννούλα, κάπου στη Γερμανία ζούσε ο νομπελίστας Έρμαν Έσσε, λίγο νωρίτερα γυρίζει όλη την Ευρώπη ο Βαν Γκογκ και λίγο αργότερα, στο Λονδίνο, γράφει τα αριστουργήματά της η Σύλβια Πλαθ. Οι τρεις τελευταίοι έπασχαν από ψυχικά νοσήματα, νοσηλεύτηκαν, αλλά καταξιώθηκαν στον χώρο τους, έστω και μετά το θάνατό τους, και τα έργα τους αποτελούν παγκόσμια πολιτισμική κληρονομιά. Πόσο αποδεκτό, λοιπόν, θα ήταν ένα έθιμο που θα σατίριζε την ταραγμένη ζωή του Βαν Γκογκ; Ποιος θα τολμούσε να ειρωνευτεί το δράμα τού Έσσε ή αυτό της Σ. Πλαθ;

Μάθαμε ότι ο ρατσισμός είναι άσπρος ή μαύρος, χριστιανός ή μουσουλμάνος. Μάθαμε ότι από εκεί και πέρα μπορούμε να κρίνουμε, να σατιρίζουμε, να γελάμε, να τρέφουμε τη ματαιοδοξία μας με το δράμα τού διπλανού μας. Τα έθιμα αλλάζουν, όπως αλλάζουν και οι εποχές. Ο «τρελός» τού χωριού είναι πλέον ένας από εμάς, που έχει την ανάγκη στήριξης από ειδικούς. Αυτή είναι πρόοδος τού ανθρώπου. Δεν είναι η καταξίωση που φέρνει τον σεβασμό, αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος. Ο σεβασμός στην ιδιαιτερότητα, στο διαφορετικό, σε αυτό που έχει την ανάγκη μας μάς διαφοροποιεί από τα τέλη του 19^ου αι. και τις αρχές του 20^ου.

Η διαπόμπευση ενός ανθρώπου με κάποιο κριτήριο καθίσταται ρατσισμός, ακόμα κι εάν εντάσσεται ως έθιμο στη γιορτή τού καρναβαλιού. Ο θεσμός δεν έχει ανάγκη από την αναβίωση μιας θλιβερής ιστορίας. Έχει αποδείξει η πόλη ότι μπορεί να έχει το καρναβάλι που της αρμόζει, χωρίς παρεκτροπές. Η κατάργηση τού εθίμου από τους αρμοδίους θα ήταν δείγμα πολιτισμού, απέναντι στα άτομα με ψυχικές νόσους, που διαρκώς στις ημέρες μας πληθαίνουν.

Εάν ήμουν απόγονος τής Γιαννούλας τής Κουλουρούς θα αισθανόμουν μάλλον άβολα..

ΔΗΜΗΤΡΑ ΓΙΑΒΑΣΗ