"O Μπίντερμαν, οι εμπρηστές και οι τωρινοί καιροί"

Το σχήμα «Ρεφενέ», γνωστό για την πολύχρονη καλλιτεχνική δράση του, έχει ανεβάσει εφέτος στο θέατρο «Αγορά» την δημιουργία του Μαξ Φρις « Ο Μπίντερμαν και οι εμπρηστές», σε σκηνοθεσία του Γιάννη Γεωργακάκη. Η μετάφραση του κειμένου είναι του Νάσου Βαγενά, η μουσική επιμέλεια του Χρίστου Γιαννόπουλου, η χορογραφία της Ελένης Κουτροκόη και οι φωτισμοί του Δημοσθένη Χριστόπουλου.

Το συγκεκριμένο θεατρικό του Φρις αποτελεί μια μαύρη κωμωδία, που γράφτηκε το 1958 και αναφέρεται στο βασικό θέμα της φθοράς του κεφαλαιοκρατικού κοινωνικού συστήματος και της άμεσης απειλής της επιβολής του φασιστικού πολιτικού καθεστώτος. Πραγματεύεται δηλαδή ένα ζήτημα, που αφορά και την δικιά μας εποχή και που προβάλλεται στη θεατρική σκηνή μέσα από την συμπεριφορά φοβισμένων ή ανίκανων ή παγερών προσώπων, τα οποία ερμηνεύουν με επιτυχία, με τη σειρά της εμφάνισης τους, ο Θόδωρος Στεφανίδης, η Κατερίνα Λειβαδά, η Έφη Ηλιοπούλου, η Ελένη Κουτροκόη, η Κατερίνα Ταπίνη, η Πέπη Γαλανοπούλου, ο Παναγιώτης Γεωργαντόπουλος, η Καλλιόπη Ζερβού, ο Χρήστος Αβραντινής, ο Παναγιώτης Γεωργόπουλος, η Ελένη Μούγιου και ο Χρήστος Κατσίγιαννης.

Την πρωτεύουσα θέση στην εν λόγω θεατρική δημιουργία του Φρις την κατέχει ο Θεόφιλος Μπίντερμαν, ο πολύ γνωστός για τον ενδοτισμό του μέσος αστός, που μιμείται εντούτοις τον μεγαλοαστό στην αναλγησία του και μέσα στις τραγικές του πλάνες πιστεύει, πως μετέχει και αυτός, κατά πολύ άμεσο μάλιστα τρόπο, στην πολιτική εξουσία. Έτσι, πρέπει να θεωρείται αρκετά φυσική η άποψη, που καθορίζει την συμπεριφορά του και σύμφωνα με την οποία το σπίτι του διπλανού του, που πυρπολήθηκε ήδη, αποτελεί γι αυτόν ένα αδιάφορο περιστατικό, γιατί είναι το σπίτι ενός κομμουνιστή ή ενός σοσιαλδημοκράτη ή ενός εβραίου. Δεν νοιώθει δηλαδή ο Μπίντερμαν τον ίσκιο του φασισμού, που απλώνεται πάνω και από τους δικούς του σχεδιασμούς για την προσωπική του ζωή παρά μόνο, όταν είναι πολύ αργά, για να αντιδράσει.

Ο Μπίντερμαν τρομοκρατείται πάντως στο τέλος και ο τρόμος του τον οδηγεί στην πανικόβλητη αποδοχή των εμπρηστών ως αδήριτης αναγκαιότητας του καιρού του, λογαριάζοντας, ότι θα καταστρέψουν εκείνοι έναν κόσμο, που είναι εντελώς φθαρμένος και που τον έχει εξαιτίας της δειλίας του και ο ίδιος αποκηρύξει, είναι όμοιος με όσους ψάχνουν στις δικές μας ημέρες τις αιτίες της χρεωκοπίας του συστήματος (που καταδυναστεύει τους πραγματικούς δημιουργούς του πλούτου) μέσα στην ύπαρξη των κοινοβουλίων και όχι μέσα στις κυρίαρχες εκφράσεις του κατεστημένου - με όλους εκείνους, που ονειρεύονται τελικά δυναμικές απολυτρώσεις από τις αιματηρές επελάσεις δρεπανηφόρων αρμάτων.

Οι εμπρηστές ωστόσο με τα μαύρα πουκάμισα και με τις γυμνές γοργόνες στα κορμιά τους έχουν καταφθάσει, σφυρίζοντας τον παληό σκοπό της Λιλής Μαρλέν, ξεκινημένοι από την άβυσσο αδυσώπητων πραγματικοτήτων και έχουν έλθει όχι για να γκρεμίσουν το καθεστώς, αλλά για να το περιχαρακώσουν, καταστρέφοντας τα περιττά συστατικά του, όπως ο κλαδούχος τα άχρηστα παρακλάδια του δέντρου. Αυτή η αλήθεια ίσως να μη γίνεται καταφανής στο έργο του Φρις, την διδάσκει ωστόσο η Ιστορία, η περίπτωση για παράδειγμα του χιτλερισμού, που δεν δίστασε να εξοντώσει τα σταχτόχρωμα τάγματα εφόδου του Ραιμ τη «νύχτα των μεγάλων μαχαιριών», όταν του το απαίτησαν ως όρο οι άκαμπτοι κεφαλαιοκράτες, για να τον στηρίξουν παραπέρα.

Γύρω από τον Μπίντερμαν υπάρχουν βέβαια οι δυνάμεις καταστολής, που είναι Μπίντερμαν κι αυτοί και οι οποίοι υποτίθεται, ότι θα αντιμετωπίσουν με αποτελεσματικότητα κάθε απόπειρα βίαιης αμφισβήτησης της παραπαίουσας δημοκρατίας του. Πρόκειται για τους πυροσβέστες, εντελώς όμως ανίκανους, ίσως και απρόθυμους να εκτελέσουν το έργο τους και τους οποίους το σχήμα του «Ρεφενέ» πολύ εύστοχα προσδιόρισε με ένα τετραμελή θλιβερό Χορό, παρωδία του θηβαϊκού χορού της σοφόκλειας «Αντιγόνης» (κατά τον Φρις), τον οποίο απαρτίζουν οι εκπρόσωποι του γνωστού στα ελληνικά πολιτικά χρονικά δικομματισμού (Κορυφαίος), ο αργυρώνητος κυβερνητικός συνδικαλιστής με την ψευδοεπαναστατική ντουντούκα του, ο «παπαγάλος» δημοσιογράφος και το γλοιώδες «λαμόγιο» των ημερών μας.

Συμπληρώματα του κόσμου, που μέσα σ’ αυτόν κινείται ο Μπίντερμαν αποτελούν η σύζυγος του, που θα τον ακολουθήσει στη σκληρή του μοίρα, η καταναγκαστικά πρόθυμη υπηρέτρια τους, η χαμένη στη σιωπηλή ωδύνη της χήρα, το άβουλο όργανο της τάξης και ο βολικός για το σύστημα διδάκτορας της χειραγωγημένης φιλοσοφίας. Όλοι αυτοί ζουν και εκφράζονται, όπως όλοι μας, μέσα στον αθάνατο χρόνο, που ρέει ασταμάτητα πάνω στο κορμί της αληθείας, εντελώς αδιάφορος για τα όνειρα και τα ναυάγια των ανθρώπων.

Το συγκεκριμένο θεατρικό του Μαξ Φρις προβάλλει καίρια ερωτήματα, διατυπωμένα εδώ και πενήντα πέντε χρόνια, που φτάνουν μέχρι τις δικές μας ημέρες και αφορούν όχι την αποτροπή του εμπρησμού του σπιτιού του Μπίντερμαν, αλλά τον κόσμο, που είναι δυνατό να χτιστεί πάνω στα ερείπια του. Ο Φρις βάζει τους πυροσβέστες να πατούν άβουλοι και τρομαλέοι τα σκορπισμένα παντού αποκαΐδια, δεν προτείνει ωστόσο για λύση τον θρήνο του Μάριου πάνω στα χαλάσματα της προσκυνημένης Καρχηδόνας. Αυτή τη λύση αφήνει προφανώς να τη συλλάβουν ως σκέψη και να την αλλάξουν στη συνέχεια σε δράση οι άνθρωποι του μόχθου, που οφείλουν μέσα στις άναστρες νύχτες να αντιλαμβάνονται έγκαιρα τους εμπρηστές, οι οποίοι καταφθάνουν πάντοτε με τους άγριους ανέμους των καιρών και με αναμμένες τις καταστροφικές δάδες τους, τραγουδώντας τα βαρβαρικά τραγούδια των φονηάδων.