Απόστολος Ραφαηλίδης: Οι Μεγατάσεις στον Τουρισμό και η συμβολή του Πανεπιστημίου Πατρών

Τι είναι μια «μεγατάση»;
Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται, ειδικά από την πτώση του τείχους του Βερολίνου και μετά (1989), από αστάθεια, αβεβαιότητα, πολυπλοκότητα και ασάφεια (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity ή VUCA). Τα ίδια χαρακτηριστικά αφορούν και τον κλάδο του τουρισμού στον οποίο υπάρχει, όπως και στους άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, έντονη προσπάθεια πρόβλεψης των εξελίξεων. Στο πλαίσιο της προσπάθειας αυτής για πρόβλεψη, έχουν δημιουργηθεί όροι για να χαρακτηρίζουν διάφορων ειδών φαινόμενα. Περιγράφονται πιο κάτω τα φαινόμενα της «μόδας», της «τάσης», της «μάκρο-τάσης» και της «μεγατάσης».

Μόδα: είναι περισσότερο εφήμερη από ότι η τάση. Έχει μικρή διάρκεια, από μερικούς μήνες ως και ένα έτος, διαδίδεται γρήγορα και σύντομα «ξεφουσκώνει».

Τάση: διαρκεί από ένα μέχρι και 2 – 3 έτη, υιοθετείται από περισσότερα τμήματα της αγοράς και από ευρύτερο κοινό. Είναι περισσότερο σταθερή και «ξεφουσκώνει» σταδιακά.

Μακρο-τάση: αφορά ταυτόχρονα περισσότερους από έναν κλάδους δραστηριότητας και δείχνει μια υπάρχουσα ή μια επικείμενη διαφοροποίηση της στάσης των ανθρώπων.

Μεγατάση: περιγράφει φαινόμενα που μετασχηματίζουν την ανθρώπινη κοινωνία, σε παγκόσμιο επίπεδο. Μια μεγατάση αφορά φαινόμενα που παρατηρούνται ήδη και που θα ορίσουν το βραχυπρόθεσμο και το μακροπρόθεσμο μέλλον, πιθανώς για τις επόμενες δεκαετίες.

Ως παράδειγμα μόδας μπορεί να αναφερθεί η ξαφνική αύξηση της κατανάλωσης του αρχαίου σπόρου κινόα στο πρόσφατο παρελθόν. Ως τάση, στο πλαίσιο του ίδιου παραδείγματος, μπορεί να χαρακτηριστεί η μεγαλύτερη ροπή προς την αναβίωση της «χρήσης αρχαίων σπόρων» για υγιεινή διατροφή. Μάκρο-τάση είναι εκείνη προς «περισσότερο υγιεινή διατροφή».

Οι οκτώ μεγατάσεις που θα αναφερθούν δεν είναι κάτι νέο και, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο είναι γνωστές, ειδικά στους ανθρώπους του τουρισμού. Αυτό στο οποίο είναι χρήσιμο να σταθεί κανείς περισσότερο είναι στις δυνητικές πρακτικές επιπτώσεις των μεγατάσεων, μερικές από τις οποίες ήδη διαπιστώνουν οι άνθρωποι του τουρισμού. Ωστόσο, οι επιπτώσεις αυτές δεν έχουν ακόμα εκδηλωθεί σε όλες τους τις διαστάσεις, ούτε και σε όλη τους την έκταση.

Επιπλέον, καλό είναι να γίνει αντιληπτό ότι η ίδια μεγατάση μπορεί να επιδρά με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με τον υποκλάδο του τουρισμού στον οποίο αναφερόμαστε, ενώ πολλαπλές μεγατάσεις μπορεί να επιδρούν ταυτόχρονα σε κάθε υποκλάδο.

Έτσι, χρησιμοποιούνται ως παραδείγματα υποκλάδων τα ξενοδοχεία, οι τουριστικοί πράκτορες και οι προορισμοί. Στα παραδείγματα αναφέρονται ενδεικτικές επιπτώσεις κάθε μεγατάσης, ενώ ξενοδοχεία και τουριστικοί πράκτορες αφορούν κύρια την ιδιωτική πρωτοβουλία, ενώ τα περί προορισμών αφορούν κύρια δημόσια, περιφερειακή και δημοτική δράση.

Βιωσιμότητα και Υπεύθυνο Ταξίδι
Η τάση ξεπερνά απλώς το να είναι μια επιχείρηση «πράσινη». Περιλαμβάνει την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική βιωσιμότητα. Περιβαλλοντικά, σημαίνει μείωση του αποτυπώματος άνθρακα, διατήρηση πόρων και προστασία οικοσυστημάτων. Κοινωνικά, περιλαμβάνει τον σεβασμό των τοπικών πολιτισμών, την υποστήριξη των κοινοτήτων και τη διασφάλιση δίκαιων εργασιακών πρακτικών. Οικονομικά, επικεντρώνεται στη δημιουργία μακροπρόθεσμων οφελών για τους προορισμούς και τους κατοίκους, όχι μόνο βραχυπρόθεσμων κερδών. Το υπεύθυνο ταξίδι σημαίνει επίσης ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων και μεγιστοποίηση των θετικών συνεισφορών. Παραδείγματα περιλαμβάνουν: την επιλογή οικολογικών καταλυμάτων, τη συμμετοχή σε κοινοτικό τουρισμό, τον σεβασμό των τοπικών εθίμων και την αντιστάθμιση των εκπομπών άνθρακα.

Ξενοδοχεία: Εφαρμογή ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων, μείωση αποβλήτων, προμήθεια τοπικών προϊόντων, προσφορά οικολογικών περιηγήσεων και συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες. Πιστοποιήσεις διαφόρων ειδών μπορούν να αποδείξουν τη δέσμευση.
Τουριστικοί Πράκτορες: Προσφορά βιώσιμων δρομολογίων, ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, υποστήριξη τοπικών επιχειρήσεων και εκπαίδευση των ταξιδιωτών σχετικά με την υπεύθυνη συμπεριφορά.
Προορισμοί: Επένδυση σε βιώσιμες υποδομές, προστασία φυσικών πόρων, προώθηση υπεύθυνων τουριστικών πρακτικών και συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες στον τουριστικό σχεδιασμό.
 

Εξατομίκευση και Μοναδικές Εμπειρίες
Οι ταξιδιώτες απομακρύνονται από τα τυποποιημένα πακέτα διακοπών και αναζητούν εξατομικευμένες περιπέτειες. Θέλουν ταξίδια προσαρμοσμένα στα ενδιαφέροντά τους, είτε πρόκειται για φαγητό, ιστορία, περιπέτεια ή για ευεξία. Αυτή η τάση τροφοδοτείται από την τεχνολογία που επιτρέπει την εύκολη προσαρμογή και την πρόσβαση σε εξειδικευμένες εμπειρίες. Παραδείγματα περιλαμβάνουν: μαθήματα μαγειρικής με ντόπιους σεφ, οργανωμένες πεζοπορίες σε απομακρυσμένες περιοχές, εξατομικευμένα δρομολόγια βάσει συστάσεων τεχνητής νοημοσύνης και διαμονή σε boutique ξενοδοχεία με μοναδικό χαρακτήρα.

Ξενοδοχεία: Προσφορά εξατομικευμένων υπηρεσιών υποδοχής, δημιουργία προσαρμοσμένων δρομολογίων βάσει προτιμήσεων των επισκεπτών, παροχή μοναδικών ανέσεων και φροντίδα για τοπικές εμπειρίες.
Τουριστικοί Πράκτορες: Ανάπτυξη εξειδικευμένων περιηγήσεων που ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένα ενδιαφέροντα (π.χ. περιηγήσεις φαγητού, εργαστήρια φωτογραφίας), προσφορά ευέλικτων δρομολογίων και παροχή εξατομικευμένων συστάσεων.
Προορισμοί: Προώθηση μοναδικών τοπικών αξιοθέατων και εμπειριών, υποστήριξη μικρών επιχειρήσεων που προσφέρουν αυθεντικά προϊόντα και υπηρεσίες και χρήση τεχνολογίας για την εξατομίκευση των εμπειριών των επισκεπτών.
 

Ενσωμάτωση Τεχνολογίας
Η τεχνολογία αλλάζει κάθε πτυχή του ταξιδιού. Από την κράτηση πτήσεων και καταλυμάτων μέχρι την πλοήγηση σε άγνωστες πόλεις και την ανακάλυψη τοπικών αξιοθέατων, η τεχνολογία παίζει καθοριστικό ρόλο. Περιλαμβάνει: εφαρμογές για κινητά για κρατήσεις και διαχείριση ταξιδιών, chatbots με τεχνητή νοημοσύνη για εξυπηρέτηση πελατών, εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας για προεπισκόπηση προορισμών, οδηγούς επαυξημένης πραγματικότητας για ιστορικούς χώρους και έξυπνα δωμάτια ξενοδοχείων με εξατομικευμένες ρυθμίσεις.

Ξενοδοχεία: Εφαρμογή check-in/check-out μέσω κινητού, προσφορά τεχνολογίας έξυπνων δωματίων, χρήση chatbots με τεχνητή νοημοσύνη για εξυπηρέτηση πελατών και παροχή εξατομικευμένων συστάσεων μέσω εφαρμογών.
Τουριστικοί Πράκτορες: Χρήση πλατφορμών κρατήσεων, προσφορά προεπισκοπήσεων εικονικής πραγματικότητας των περιηγήσεων, παροχή εφαρμογών για κινητά για πλοήγηση και πληροφορίες και χρήση ανάλυσης δεδομένων για την εξατομίκευση του μάρκετινγκ.
Προορισμοί: Ανάπτυξη πρωτοβουλιών έξυπνων πόλεων, παροχή δωρεάν Wi-Fi, χρήση ανάλυσης δεδομένων για την κατανόηση της συμπεριφοράς των επισκεπτών και προσφορά διαδραστικών χαρτών και ψηφιακών οδηγών.
 

Εστίαση σε Εμπειρίες, αντί σε Αντικείμενα
Οι ταξιδιώτες εκτιμούν όλο και περισσότερο τις εμπειρίες έναντι των υλικών αγαθών. Θέλουν να δημιουργήσουν αναμνήσεις με νόημα, να αποκτήσουν νέες δεξιότητες και να βυθιστούν σε διαφορετικούς πολιτισμούς. Αυτό μεταφράζεται σε ζήτηση για αυθεντικές και μεταμορφωτικές εμπειρίες, αντί για εμφάνιση σε διάσημα αξιοθέατα για selfies. Παραδείγματα περιλαμβάνουν: εθελοντισμό σε έργα διατήρησης, εκμάθηση μιας νέας γλώσσας, συμμετοχή σε εργαστήριο φωτογραφίας ή παρακολούθηση ενός τοπικού φεστιβάλ.

Ξενοδοχεία: Προσφορά μαθημάτων μαγειρικής, γευσιγνωσίας κρασιού ή πολιτιστικών παραστάσεων, συνεργασία με τοπικούς τεχνίτες για την προσφορά εργαστηρίων και δημιουργία εμπειριών για τους επισκέπτες.
Τουριστικοί Πράκτορες: Διαδρομές επικεντρωμένες σε αυθεντικές πολιτιστικές εκδηλώσεις, προσφορά ευκαιριών για μάθηση και προσωπική ανάπτυξη, καθώς και διευκόλυνση αλληλεπιδράσεων με τοπικές κοινότητες
Προορισμοί: Ανάπτυξη πολιτιστικών διαδρομών, προώθηση τοπικών φεστιβάλ και εκδηλώσεων και υποστήριξη πρωτοβουλιών κοινοτικού τουρισμού.
 

Άνοδος των Εγχώριων και Περιφερειακών Ταξιδιών
Αν και τα διεθνή ταξίδια ανακάμπτουν, ο εγχώριος και περιφερειακός τουρισμός παραμένει μια σημαντική τάση. Αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της επιθυμίας για μείωση του αποτυπώματος άνθρακα, της ευκολίας εξερεύνησης κοντά στο σπίτι, της αύξησης των «διακοπών κοντά στο σπίτι» και, μερικές φορές, των γεωπολιτικών αβεβαιοτήτων που καθιστούν τα διεθνή ταξίδια λιγότερο ελκυστικά. Αυτή η τάση ωφελεί τις τοπικές οικονομίες και προωθεί τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη.

Ξενοδοχεία: Ειδικά πακέτα και προσφορές σε εγχώριους ταξιδιώτες, ανάδειξη τοπικών αξιοθέατων και εμπειριών, καθώς και εξυπηρέτηση αναγκών οικογενειών και επισκεπτών που κάνουν διακοπές κοντά στο σπίτι
Τουριστικοί Πράκτορες: Ανάπτυξη περιφερειακών περιηγήσεων, εστίαση στην τοπική κουλτούρα και ιστορία και προσφορά ευέλικτων επιλογών μεταφοράς.
Προορισμοί: Προώθηση τοπικών αξιοθέατων και εκδηλώσεων, επένδυση σε υποδομές που εξυπηρετούν τους εγχώριους ταξιδιώτες και ανάπτυξη εκστρατειών μάρκετινγκ που στοχεύουν σε περιφερειακά ακροατήρια.
 

Συνδυασμός Εργασίας, Αναψυχής και Τηλεργασίας
Τα όρια μεταξύ επαγγελματικών και ταξιδιών αναψυχής θολώνουν. Τα ταξίδια “bleisure” συνδυάζουν τα επαγγελματικά ταξίδια με δραστηριότητες αναψυχής, επιτρέποντας στους ταξιδιώτες να παρατείνουν τη διαμονή τους και να εξερευνήσουν καλύτερα τους προορισμούς τους. Η άνοδος της τηλεργασίας έχει τροφοδοτήσει περαιτέρω αυτή την τάση, καθώς οι άνθρωποι μπορούν να εργαστούν από οπουδήποτε και να συνδυάσουν την εργασία με τα ταξίδια. Αυτό δημιουργεί νέες ευκαιρίες προσέλκυσης επισκεπτών μακράς διαμονής και προώθησης του τουρισμού εκτός σεζόν.

Ξενοδοχεία: Προσφορά χώρων συνεργασίας, παροχή υψηλής ταχύτητας διαδικτύου και δημιουργία πακέτων για παρατεταμένη διαμονή.
Τουριστικοί Πράκτορες: Ευέλικτες διαδρομές που επιτρέπουν συνδυασμό εργασίας με αναψυχή και παροχή πρόσβασης σε χώρους συνεργασίας και σε επιχειρηματικές υπηρεσίες
Προορισμοί: Διευκόλυνση έκδοσης αδειών παραμονής των ψηφιακών νομάδων, ανάπτυξη χώρων συνεργασίας και προσφορά δραστηριοτήτων και εμπειριών που απευθύνονται σε ταξιδιώτες bleisure.
 

Τουρισμός Υγείας και Ευεξίας
Τα ταξίδια θεωρούνται όλο και περισσότερο ως ένας τρόπος για τη βελτίωση της σωματικής και ψυχικής ευεξίας. Ο τουρισμός ευεξίας περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, από θεραπείες σπα και ασκήσεις γιόγκα έως δραστηριότητες που βασίζονται στη φύση, όπως η πεζοπορία και ο διαλογισμός. Αυτή η τάση τροφοδοτείται από μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση της σημασίας της αυτοφροντίδας και την επιθυμία να ξεφύγουμε από το άγχος της σύγχρονης ζωής. Για τα Ξενοδοχεία: Προσφορά υπηρεσιών σπα, μαθημάτων γιόγκα και επιλογών υγιεινής διατροφής, δημιουργία προγραμμάτων ευεξίας και διευκόλυνση πρόσβασης στη φύση.

Ξενοδοχεία: Προσφορά υπηρεσιών σπα, μαθημάτων γιόγκα και επιλογών υγιεινής διατροφής, δημιουργία προγραμμάτων ευεξίας και διευκόλυνση πρόσβασης στη φύση.
Τουριστικοί Πράκτορες: Σχεδιασμός διαδρομών με επίκεντρο την ευεξία, προσφορά προγραμμάτων γιόγκα και διαλογισμού και παροχή πρόσβασης σε υγιεινά τρόφιμα και δραστηριότητες.
Προορισμοί: Προώθηση φυσικών αξιοθέατων, ανάπτυξη διαδρομών ευεξίας και υποστήριξη επιχειρήσεων που προσφέρουν υπηρεσίες υγείας και ευεξίας
 

Προσβασιμότητα και Συμπερίληψη
Ο κλάδος του τουρισμού συνειδητοποιεί όλο και περισσότερο την ανάγκη να εξυπηρετεί όλους τους ταξιδιώτες, ανεξάρτητα από τις σωματικές τους ικανότητες, το πολιτιστικό τους υπόβαθρο ή τον προϋπολογισμό τους. Αυτό συνεπάγεται την ανάγκη να καταστούν οι προορισμοί και τα αξιοθέατα πιο προσβάσιμα σε άτομα με αναπηρίες, να παρέχονται υπηρεσίες σε πολλές γλώσσες και να προσφέρονται μια σειρά από επιλογές ταξιδιού που να ταιριάζουν σε διαφορετικούς προϋπολογισμούς. Ο συμπεριληπτικός τουρισμός ωφελεί τόσο τους ταξιδιώτες όσο και τους προορισμούς, δημιουργώντας μια πιο φιλόξενη και δίκαιη ταξιδιωτική εμπειρία.

·         Ξενοδοχεία: Παροχή προσβάσιμων δωματίων και εγκαταστάσεων, προσφορά υπηρεσιών σε πολλές γλώσσες και εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά με την ευαισθητοποίηση για την προσβασιμότητα.

·         Τουριστικοί Πράκτορες: Σχεδιασμός προσβάσιμων περιηγήσεων, υπηρεσίες μετάφρασης και εξυπηρέτηση αναγκών ταξιδιωτών με αναπηρίες

·         Προορισμοί: Επένδυση σε προσβάσιμες υποδομές, παροχή πληροφοριών σε πολλές γλώσσες και προώθηση πρακτικών συμπεριληπτικού τουρισμού.

Επίδραση Συνδυασμού Μεγατάσεων;
Αρκετές από τις μεγατάσεις που αναφέρθηκαν συσχετίζονται, ή και οφείλονται εν μέρει σε άλλες, όπως είναι οι ανεστραμμένες δημογραφικές πυραμίδες στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες, η κλιματική αλλαγή που απειλεί και την Ελλάδα με ερημοποίηση τις επόμενες δεκαετίες, καθώς και η τάση για περισσότερο έντονο διεθνή απομονωτισμό των χωρών και μια πιθανή τάση για απο-παγκοσμιοποίηση σε κάποιους δείκτες.

Έτσι, όχι μόνο είναι η συνολική τελική επίδραση καθεμιάς μεγατάσης χωριστά δύσκολα προβλέψιμη, αλλά και η συνδυαστική επίδραση πολλαπλών μεγατάσεων ταυτόχρονα χρήζει κατά περίπτωση μελέτης. Στην σύντομη παρουσίαση των βασικών μεγατάσεων στον τουρισμό, η έμφαση χρειάζεται να δίνεται στις πιθανές επιδράσεις που αυτές μπορεί μακροπρόθεσμα να έχουν. Χρησιμοποιήθηκαν ως παραδείγματα οι υποκλάδοι των ξενοδοχείων, των τουριστικών πρακτόρων και των προορισμών. Οι πιθανές επιδράσεις στον τελευταίο υποκλάδο αφορούν σαφώς δημόσιους φορείς. Φυσικά, η ίδια «άσκηση» μπορεί να επεκταθεί για να μελετηθούν πιθανές επιδράσεις των ίδιων τάσεων σε άλλους υποκλάδους, όπως για παράδειγμα η κρουαζιέρα ή διάφορες εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Πιο δύσκολη «άσκηση» είναι εκείνη που αφορά τη συνδυαστική επίδραση περισσοτέρων μεγατάσεων σε έναν υποκλάδο.

Σε αυτές τις ανάγκες, το Τμήμα Διοίκησης Τουρισμού του Πανεπιστημίου της Πάτρας μπορεί να συνδράμει κάθε ενδιαφερόμενο παράγοντα.