60 χρόνια… Εθνικό Απολυτήριο!

Η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας έχει αρχίσει τον διάλογο  για το Εθνικό Απολυτήριο, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο κατάργησης των Πανελλαδικών Εξετάσεων, όταν αυτό θεσμοθετηθεί.

Ο τρόπος εισαγωγής στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση, όπως και στις περισσότερες χώρες, αποτελεί κυρίαρχη φάση στο εκπαιδευτικό σύστημα και ένα από τα πολυσυζητημένα κοινωνικά ζητήματα. Από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους τα μέχρι σήμερα νομοθετήματα που σχετίζονται με τη μετάβαση από τη Δευτεροβάθμια στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση ξεπερνούν κατά πολύ τα 100 (50 μέχρι το 1974).

Στα 192 χρόνια (1833-2025) ύπαρξης του υπουργείου Παιδείας επιχειρήθηκαν αρκετές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις (199 πρόσωπα ανέλαβαν τη θέση του υπουργού και 266 φορές άλλαξε ο υπουργός) οι οποίες σε κάποιο βαθμό πραγματοποιήθηκαν έστω και με σημαντικές παρεκκλίσεις.

Στις αρχές του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα στο πλαίσιο των οικονομικών, κοινωνικοπολιτικών και εκπαιδευτικών εξελίξεων στη χώρα προωθήθηκε ο κλειστός αριθμός εισακτέων και οι γενικές εξετάσεις για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση ως μέτρα ανακοπής της αυξημένης τάσης της μεταπολεμικής και κατοπινής ελληνικής κοινωνίας για πανεπιστημιακές σπουδές, «μια θέση στο Πανεπιστήμιο για όλους».

Στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης του 1963-64 με το ΒΔ 378/1964 (Φ.Ε.Κ. 111) πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες Εισιτήριες Εξετάσεις κεντρικά και ενιαία για όλα τα ΑΕΙ της χώρας. Κύριο μέλημα της μεταρρύθμισης στην κατεύθυνση του εκδημοκρατισμού της παιδείας και των ίσων ευκαιριών ήταν η θέσπιση του Ακαδημαϊκού Απολυτηρίου (μια πρώιμη μορφή του αναγγελλόμενου σημερινού Εθνικού), το οποίο εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το 1963-64. Μια μεταρρύθμιση που παρά τις αρχικές προσδοκίες δεν κατάφερε να θεραπεύσει ουσιαστικά τις εκπαιδευτικές ανισότητες.

Τα λόγια του υφυπουργού Παιδείας (24.7.64-7.2.65) στην κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου, Λουκή Ακρίτα στη συνεδρίαση (ΛΘ') της Βουλής, στις 25 Σεπτεμβρίου 1964, αποκαλύπτουν τις δυσκολίες της μεταρρύθμισης:

[Προσδοκώμεν] «να ανέλθη η Μέση Εκπαίδευσις εις ένα επίπεδον ζηλευτόν, το δε Λύκειον, με την συμπλήρωσαν των κενών, να αποδώση ώστε το απολυτήριόν του να είναι επαρκής τίτλος δια να εγγράφωνται οι πάντες εις τα Πανεπιστήμια, αφού δημιουργήσωμεν βεβαίως τας προϋποθέσεις απορροφήσεώς των».

Προβληματισμοί που ταλανίζουν μέχρι και σήμερα, 60 χρόνια μετά την ελληνική εκπαίδευση.

Στις 30 Μαΐου 1996, 32 χρόνια μετά, ο υπουργός Παιδείας (8.7.94-25.9.96)  Γεώργιος Α. Παπανδρέου έδωσε στη δημοσιότητα τελική πρόταση αλλαγής του συστήματος των Γενικών Εξετάσεων με τη θέσπιση Εθνικού Απολυτηρίου.

Στο προσχέδιο της πρότασης που δημοσιοποιήθηκε τον Ιούλιο του 1995 αναφέρονταν οι στόχοι του νέου συστήματος που ήταν:

«Να εξασφαλίσει γερές βάσεις σε γενικές γνώσεις και ερευνητικά εργαλεία με την ενισχυση της γενικής παιδείας, μέσω της  "επανίδρυσης"  του Λυκείου ως σχολείου γενικής μόρφωσης.

Να εξασφαλίσει ένα σύστημα επιλογής ορθολογικό, σύγχρονο, ευέλικτο ουσιαστικά αντικειμενικό και εξίσου αδιάβλητο με το σημερινό.

Να προάγει την ανάπτυξη ποικιλίας ικανοτήτων, όπως είναι η κριτική, αναλυτική και συνθετική σκέψη».

Σημαντικό εργαλείο για την καθιέρωση του Εθνικού Απολυτηρίου, σύμφωνα με την πρόταση, αποτελούσε η αξιολόγηση των μαθητών, η οποία θα γινόταν «σε όλο το Λύκειο και στις εξετάσεις για την απόκτηση του Εθνικού Απολυτηρίου με βάση δομημένες δοκιμασίες (tests)... και με βασικό γνώμονα την απαίτηση για υψηλή αξιοπιστία και εγκυρότητα».

Αρκετά σημεία στο προτεινόμενο σύστημα είχαν επιδράσεις από παλαιότερα συστήματα εισαγωγής: Ακαδημαϊκό Απολυτήριο 1964, Πανελλήνιες Εξετάσεις 1979-82, σύστημα Δεσμών (εφαρμόστηκε με τον νόμο 1351/1983) κλπ. Επίσης, από συστήματα εισαγωγής στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση άλλων δυτικών χωρών, όπως το γαλλικό Baccalaureate κ.α.

Σύμφωνα με τις εξαγγελίες του υπουργείου Παιδείας οι μαθητές που θα εγγραφόταν τον Σεπτέμβριο του 1996 στην Α' τάξη του Λυκείου θα εξετάζονταν για την εισαγωγή τους στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση με το νέο σύστημα εισαγωγής, ενώ οι Γενικές Εξετάσεις θα συνεχίζονταν μέχρι το 1998. Πέντε μήνες αργότερα, αρχές Οκτωβρίου 1996, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι αναστέλλει την εφαρμογή του Εθνικού Απολυτηρίου.

29 χρόνια μετά η ιστορία θέσπισης του Εθνικού Απολυτηρίου επαναλαμβάνεται. Τον φετινό Ιούλιο, η υπουργός Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού (14.3.25-σήμερα), Σοφία Ζαχαράκη παρουσίασε από το βήμα της  Βουλής τους βασικούς άξονες του σχεδίου της κυβέρνησης για Εθνικό Απολυτήριο και νέο σύστημα εισαγωγής στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση.

«Η συζήτηση για το Εθνικό Απολυτήριο αποτελεί εθνική προτεραιότητα και κεντρική κυβερνητική επιλογή (...) Είναι το βασικό σκέλος του κυβερνητικού σχεδιασμού για την αναβάθμιση της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.  Στόχος μας είναι ένα Λύκειο που επανακτά τον αυτόνομο παιδαγωγικό του ρόλο (...) Η εφαρμογή του Εθνικού Απολυτηρίου δεν είναι απλά μια μεταρρύθμιση. Είναι στρατηγική επιλογή με ορίζοντα και συνέχεια. Ένα έργο που ενώνει το σχολείο με την κοινωνία και χτίζει το μέλλον των νέων με σταθερά θεμέλια», είπε μεταξύ άλλων η υπουργός.

Αφού υποστήριξε ότι το νέο σύστημα θα περιορίσει τις κοινωνικές ανισότητες και θα παρέχει ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στα ΑΕΙ, αναφέρθηκε στους τρεις πυλώνες που θα στηριχτεί: στην εμπιστοσύνη στο Λύκειο ως αυτόνομη μορφωτική βαθμίδα, στην ενίσχυση της δίκαιης και διαφανούς αξιολόγησης και στην ομαλή μετάβαση στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση. Επίσης, δήλωσε ότι στο νέο σύστημα η τράπεζα θεμάτων θα αποτελέσει το σημαντικότερο εκπαιδευτικό εργαλείο και ότι για αρχή οι Πανελλαδικές Εξετάσεις παραμένουν.

Η παραπάνω περιγραφική ιστορική αναδρομή στις μεταρρυθμίσεις 1964 και 1996 φανερώνει ότι πολλά τους ζητούμενα ταυτίζονται με το σημερινό προτεινόμενο σύστημα, το οποίο δικαίως χαρακτηρίζεται ως «επιστροφή στο παρελθόν». Και στις τρεις μεταρρυθμιστικές προτάσεις (1964, 1996, 2025) αναδεικνύονται οι ίδιοι εκπαιδευτικοί προβληματισμοί με την ανάλογη πολιτική στόχευση στην επίλυση τους, χρησιμοποιώντας μάλιστα και την ίδια εύηχη και εύληπτη φρασεολογία.

Για 60 ολόκληρα χρόνια τα εκπαιδευτικά ζητούμενα της ελληνικής κοινωνίας παραμένουν άλυτα, μεγαλόπνοα σχέδια στο χαρτί στα όρια της θεωρητικής ελπίδας, χαμένες μεταρρυθμίσεις στον χρόνο.

Σε πρώτη ανάγνωση το προτεινόμενο Εθνικό Απολυτήριο φαίνεται ότι θα αποτελέσει εμπόδιο για την πρόσβαση στα ΑΕΙ, μεγαλώνοντας ακόμη περισσότερο τις ήδη υπάρχουσες εκπαιδευτικές ανισότητες.

Σύμφωνα με τον κυβερνητικό σχεδιασμό το νέο σύστημα θα εφαρμοστεί πλήρως τη σχολική χρονιά 2029-30, για τους μαθητές που το 2026-27 θα φοιτήσουν στην Α' Λυκείου. Σημειωτέον, μέχρι την πλήρη εφαρμογή του παρεμβάλλεται η εκλογική αναμέτρηση του 2026 ή 2027, ένα γεγονός που μπορεί να το καταστήσει ανενεργό... και η ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης, για μία ακόμη φορά, θα αναφέρεται σε μια «μεταρρύθμιση που δεν έγινε».